Þótt lög og reglu­gerðir telji orðið þús­undir blað­síðna koma upp aðstæður á hverjum degi sem fólk þarf að leysa úr af eigin ramm­leik. Yfir­leitt tekst fólki vel til en stundum vand­ast málin og erf­ið­ar, jafn­vel vand­ræða­legar aðstæður geta skap­ast í tóma­rúm­inu.

Hér verður farið yfir fimm slík til­vik, hvers­dags­legar aðstæður sem engar reglur gilda um. Í fyrsta lagi er til skoð­unar hvor eigi að hringja til baka þegar sím­tal slitn­ar, í öðru lagi hvort og þá hvenær gest­gjafi eign­ist áfengi, sem er afgangs frá gestum eftir heim­boð, í þriðja lagi hvort fara megi fram fyrir gömlu röð­ina í verslun þegar nýr afgreiðslu­kassi opn­ar, í fjórða lagi hvort henda megi rusli á gólfið í bíó og svo loks hvort pör borgi tvö­falt eða jafnt á við ein­hleypa í sam­eig­in­legum gjöf­um.

Allt eru þetta atriði sem hafa valdið gríð­ar­legri óvissu. Hér þarf að við­hafa snögg við­brögð og ekki gefst tími til að halda þjóð­fund með blöðrum og stikkorð­um, heldur þarf ein­hver að taka sér norð­ur­-kóreskt lands­föð­ur­vald og semja regl­ur. Ég hef sem sagt ákveðið að taka það að mér.

Þegar sím­tal slitn­ar, hvor á að hringja til baka?

Upp getur komið sú hvim­leiða patt­staða þegar það slitnar í miðju sím­tali að báðir reyna að hringja til baka. Þá er á tali hjá báðum út af því að þeir eru að hringja í hvorn ann­an. Svo getur það gerst að báðir ákveða að hætta að reyna á sama tíma og ekk­ert ger­ist í drykk­langa stund, þar til báðir byrja aft­ur. Svona getur þetta gengið í marga hringi.

Þetta er auð­vitað baga­legt og ein­hver hag­fræð­ing­ur­inn gæti sjálf­sagt reiknað út sam­fé­lags­legt tap Íslend­inga af völdum þess hve miklum tíma er eytt í sím­töl sem þessi á ári. En um þetta á að gilda ein­föld regla sem eyðir óviss­unni (og sparar sam­fé­lag­inu stór­fé).

Reglan byggir á því að þátt­tak­endum í sím­tali má skipta í tvennt. Ann­ars vegar er það leið­togi sím­tals­ins, þ.e. sá sem hringdi upp­haf­lega og hins vegar starfs­maður á plani sím­tals­ins, sá sem hringt var í.

Þegar hlut­verkum hefur verið skipt með þessum hætti ein­fald­ast málið veru­lega. Leið­tog­inn ber að sjálf­sögðu alla ábyrgð á því að hringja aftur ef svo illa fer að sam­bandið slitnar en starfs­manni á plani ber að halda kyrru fyrir á meðan og undir engum kring­um­stæðum reyna að hringja til baka, nema fyr­ir­skip­anir þess efnis ber­ist frá leið­tog­an­um, t.d í formi sms-­skeyt­is.

Hér er því sett fram eft­ir­far­andi regla:

> Þegar sím­tal slitnar ber sá sem hringdi upp­haf­lega (leið­togi sím­tals­ins) ábyrgð á að hringja til baka í þann sem var hringt í (starfs­mann á plani sím­tals).

Eign­ast gest­gjafi áfengi sem er afgangs frá gestum?

Þetta er aðstaða sem oft kemur upp. Boðið er heim og gest­irnir taka með sér áfengi en skilja það eftir hjá gest­gjaf­an­um. Er við hæfi að gest­ur­inn mæti síðar og end­ur­heimti áfengið eða má gest­gjaf­inn slá eign sinni á afgang­inn?

Hér getur t.d. það vand­ræða­lega augna­blik orðið að þegar gest­ur­inn mætir ein­hverjum dögum síðar sé gest­gjaf­inn í þann mund að dreypa á afgang­in­um.

Al­mennt verður að miða við að gest­gjaf­inn eign­ist það áfengi sem skilið er eftir hjá hon­um, enda ekki hægt að leggja það á gest­gjafann að geyma áfengi vikum eða jafn­vel mán­uðum sam­an. Þó þarf að huga að tvennu í þessu sam­hengi. Fyrir það fyrsta, hversu veg­legt var heim­boðið og í öðru lagi hversu verð­mætt var áfengið fyrir gest­inn?

Heim­boð eru mis­veg­leg. Þegar hópur ungra karl­manna, svo dæmi sé tek­ið, hitt­ist heima hjá einum þeirra er til­gang­ur­inn yfir­leitt ein­göngu að tryggja húsa­skjól á meðan áfengis er neytt og haldið á pöbb­inn eftir á. Veit­ingar og und­ir­bún­ingur eru í lág­marki, ef ein­hverjar yfir­höf­uð. Eftir því sem ald­ur­inn fær­ist yfir og fólk ger­ist ráð­sett­ara er meira lagt í heim­boðin og til­kostn­að­ur­inn verður meiri.

Að sama skapi er áfengi mis­mik­il­vægt eftir aldri þess sem á það. Ungt fólk hefur alla­jafna mikið fyrir því að útvega sér áfengi og ver til þess tölu­verðu hlut­falli af sínum ráð­stöf­un­ar­tekj­um. Áfengi er dýrt hér á landi og okkur Íslend­ingum ekki treyst fyrir því að versla slíka vöru fyrr en eftir tví­tugt og þá alls ekki í almennum mat­vöru­versl­un­um. Eign­ar­hald áfengis er því þýð­ing­ar­mikið fyrir ungt fólk sem á ekki efni á því að fara á bari. Því er oft mikið á sig lagt til að tryggja sér áfengi og ungt fólk gefur t.d. hvort öðru ekki áfengi, ekki frekar en fangar gefa hvor öðrum sígar­ett­ur.

Allt hnígur þetta í þá átt að gest­gjafi sem hefur haft ungt fólk í heim­sókn verður að stíga var­lega til jarðar í að slá eign sinni á afgangs­á­fengi. Eðli­legt er að gefa rúman frest í slíkum til­fell­um, alla­vega vel fram yfir næstu helgi áður en hægt er að ganga í birgð­irnar sjálf­ur.

Þegar fólk eld­ist breyt­ist þetta. Heim­boð eru veg­legri og ýmsar aðrar skyldur falla til en að útvega húsa­skjól fær­ast yfir á gest­gjafann, t.d. mat­reiðsla og að bjóða upp á borð­vín með matn­um. Gest­gjafar í slíkum boðum eiga því almennt að geta gengið að því sem vísu að það áfengi sem verður afgangs sé þeirra, enda hafa þeir lagt tölu­vert í boð­ið.

Að þessu sögðu verður að gæta að því að gestir í boðum geti, áður en kvatt er, sótt það áfengi sem komið var með í boð­ið, t.d. ef gest­ur­inn er með fleiri sam­kvæmi á dag­skránni um kvöld­ið. Best er að gera slíkt svo lítið beri á og áður en kveðju­at­höfn hefst, enda óþægi­legt fyrir alla ef hjart­næmar þakk­ar­ræður eru t.d. brotnar upp með ósk um að sóttir verði tveir bjórar í ísskáp­inn.

Hér er því sett fram eft­ir­far­andi regla:

> Áfengi sem verður afgangs í heim­boði er eign gest­gjafa frá og með kveðju­stund í heim­boði.

> Sé gest­ur­inn ungur að árum getur gest­gjafi ekki slegið eign sinni á afgangs­á­fengið fyrr en að lið­inni einni helgi frá og með heim­boð­inu.

Má fara fram fyrir röð­ina þegar nýr afgreiðslu­kassi opnar í versl­un?

Í flestum versl­unum lands­ins eru afgreiðslu­kassar skipu­lagðir þannig að bið­röð er við hvern og einn þeirra. Ef nýr kassi opnar mynd­ast því nokk­urs konar villta vest­urs ástand meðal við­skipta­vina sem rjúka úr gömlu röð­inni til að vera fyrstir í þá nýju.

Ef það eru til dæmis fimm manns í röð á kassa og þrír þeirra ákveða að freista gæf­unnar á nýja kass­an­um, getur sú staða komið upp að fimmti mað­ur­inn í gömlu röð­inni sé kom­inn fram­fyrir hina tvo.

Allir sjá hvers konar hróp­andi órétt­læti slíkt hefði í för með sér. For­gangur úr fyrri röðum verður að halda sér, enda eru allir betur settir þótt röðin haldi sér og rétt­læt­is­kenn­ing John Rawls þannig upp­fyllt. Sá sem var fimmti í gömlu röð­inni er nú skyndi­lega þriðji í þeirri nýju og þannig koll af kolli.

Málið vand­ast þó ef tvær mis­mun­andi raðir koma saman í nýju röð­ina. Hvor röðin hefur for­gang í nýju röð­ina? Ef gæta ætti ítr­ustu sann­girni þyrfti senni­lega að leyfa þeim sem lengst hefur beðið í annarri hvorri röð­inni að vera fyrstur og svo kæmi sá sem lengst hefði beðið í hinni röð­inni og svo fram­veg­is. Slíkt yrði þó aug­ljós­lega of flókið og því verður að fara bland­aða leið. Ef farið er úr tveimur röðum þá verður sú röð sem fyrst kemur á nýja kassan að fá að vera á und­an. En hins vegar bera að virða inn­byrðis skipan úr gömlu röð­inni.

Hér er því sett fram eft­ir­far­andi regla:

>Þegar nýr kassi opn­ast í versl­un, skulu þeir sem fara yfir úr gömlum röðum vera jafn­settir inn­byrðis á nýja kass­an­um.

Má henda rusli á gólfið í bíó?

Sjarm­inn við að fara í bíó liggur ekki síst í smá­at­rið­un­um. Bíó­ferð er full­komin afsökun til að raða í sig gosi, poppi, nammi og fylla svo á í hléi með meira gosi og poppi, allt á innan við tveimur tímum og þurfa ekk­ert að spá í því hvað verður um ruslið. Því er bara hent á gólfið og þykir sjálf­sagt. Gamla tuggan sem er oft sögð við börn, „mynd­irðu ganga svona um heima hjá þér?“ á t.d. ekki við um bíó. Eng­inn annar sam­komu­staður fólks býður upp á þennan val­kost. Í leik­húsi kastar eng­inn rusli á gólf­ið, hvað þá á veit­inga­stöðum eða kaffi­hús­um. Bíó­ferðir eru okkar guilty plea­sure þegar kemur að rusli og til­tekt.

Á því hefur hins vegar borið upp á síðkastið að fólk sé farið að fá sam­visku­bit yfir þessu og sé jafn­vel farið að stunda vit­leysu eins og að telja sig þurfa að að henda rusl­inu sjálft.

Rétt er að fyr­ir­byggja þennan mis­skiln­ing alveg með eft­ir­far­andi reglu:

> Réttur bíó­gesta til að henda rusli á gólf byggir á gam­alli venju og er skýr.

Borga pör tvö­falt eða jafnt á við ein­hleypa í sam­eig­in­legum gjöf­um?

Al­gengt er í veisl­um, gift­ing­um, afmælum og útskriftum að hópur taki sig til og leggi saman í púkk fyrir gjöf. Kostn­að­inum er þá deilt jafnt á þá sem koma að gjöf­inni en hvernig á að telja pör í hópn­um? Er parið talið sem einn eða tveir hausar í púkk­inu?

Pör geta lent í að ofgreiða í gjöfum ef telja á þau tvö­falt en á móti kemur þá geta þau líka sloppið ódýrt ef þau eru talin sem einn haus, enda fær parið nafnið sitt á kort­ið, tekur þátt í veisl­unni en borgar bara helm­ing á við aðra.

Hér getur auð­vitað skipt máli hversu vel parið þekkir við­kom­andi. Þekkja báðir makar þann sem býður eða bara annar mak­inn? Önnur leið er að spyrja sig að því hvað myndi ger­ast ef parið væri ekki sam­an, yrði þeim báðum boðið í veisl­una? Að vísu verður að fara var­lega í slíkt, enda kannski ekki mjög róm­an­tískt að byrja kvöldið á slíkum vanga­velt­um: „Ef ég myndi hætta með þér þá myndi Maggi aldrei bjóða þér, ástin mín“.

Þetta má einnig nálg­ast út frá veislu­föngum – tekur mak­inn mikið til sín í mat og drykk eða er hann neyslu­grannur og bara í vatn­inu? Ef svo er, má færa rök fyrir því að óþarfi sé að rukka hann fyrir gjöf­ina en ef hann er á beit horfir málið öðru­vísi við.

Ef allt er í hnút má hér henda fram ákveðnum Salómons­dóm, í þá veru að pör greiði 1.5 á við ein­hleypa.

Hér er því sett fram eft­ir­far­andi regla:

> Þegar hópur (þrír eða fleiri) stendur sam­eig­in­lega að gjöf, skal telja pör sem einn aðila í gjöf­inni. Parið skal þá gæta að því að neysla matar og drykkjar í veisl­unni sé í sam­ræmi við þetta hlut­fall.

> Þetta á þó ekki við ef báðir makar þekkja þann sem fær gjöf­ina, svo vel að þeim hefði báðum verið boð­ið. Þá skal parið greiða tvö­falt í gjöf­inni.

Hug­myndin sú að regl­urnar verði kall­aðar „hvers­dags­regl­urn­ar“ og fólk geti þá vísað til þeirra þannig, sbr. „þetta er bara alveg skýrt í hvers­dags­regl­un­um“.