Þetta var í upp­hafi alls, þegar lífið var að byrja. Ég rölti niður Lauga­veg­inn ásamt skrif­systur minni, Guð­rúnu Evu Mínervu­dótt­ur, og við vorum ungskáld með haus­inn fullan af óskrif­uðum bók­um. Skammt frá bóka­búð Máls og menn­ingar sáum við þáver­andi for­leggjara okk­ar: Snæ­björn Arn­gríms­son hjá Bjarti og Hall­dór Guð­munds­son hjá Mál og menn­ingu. Þeir virt­ust voða­lega full­orð­ins að rabba um sín for­leggjara­mál þegar við potuðum í þá með hug­mynd sem við héldum virki­lega að eng­inn hefði fengið áður og spurðum hvort við gætum blásið til vor­út­gáfu. Okkur lang­aði að róta upp í þung­lama­legum hefðum jóla­bóka­flóðs­ins með því að gefa út bók í byrjun sum­ars.

Já, endi­lega, gerið það, stelp­ur! Eitt­hvað svo­leiðis sögðu þeir og flýttu sér svo að stinga aftur saman nefjum en við nátt­úr­lega tókum þessu eins og heil­agri herkvaðn­ingu og flýttum okkur heim til að skrifa vor­bók.



Mín vor­bók fædd­ist and­vana, nokkrar rugl­ings­legar smá­sögur sem ég hætti ekki á að sýna nokkrum manni. En Guð­rún Eva var stað­fast­ari en ég og skrif­aði snilld­ar­bók­ina Albúm sem Bjartur gaf út, að mig minnir að vori, í bóka­flokknum Neon.

Hið árlega gjald­þrot

Þessi upp­rifjun er í sjálfu sér ekki merki­leg en hún minnir mig á hvernig íslensk bóka­út­gáfa hefur verið drifin áfram af hug­sjón í bland við hugs­un­ar­leysi. Oftar en einu sinni hef ég unnið sjö daga vik­unnar í meira en ár að bók til að kom­ast að því stuttu fyrir prentun að það sé nýbúið að redda við­kom­andi for­lagi – sem hafi vegið salt á bjarg­brún gjald­þrots allt árið á undan og því engu munað að árs­vinna hefði strandað á harða disk­in­um. Rit­höf­und­arnir máttu bara ekki kom­ast að því, þeir yrðu að halda sig við skila­frest­inn – ef þetta skyldi nú redd­ast.

Bóka­út­gáfa á Íslandi er slík ævin­týra­mennska að hún hefur verið knúin áfram af adrena­lín­fíklum með rassvasa­bók­hald. Hún er hálf­gerð sjó­mennska. Tarna­vinna og enda­laus áhætta. Stundum eru átök á milli rit­höf­unda og for­leggjara, svipað og útgerð­ar­manna og sjó­manna, en sam­staða þegar á þarf að halda. Sem er oft. Því ef það hefði ekki verið sam­staða og þög­ult sam­komu­lag um að láta ævin­týrin ger­ast upp á von og óvon, þá væri íslensk menn­ing ólíkt fátæk­ari.

Sögur af okkur sjálfum

Stað­reyndin er sú að rit­höf­undar á Íslandi eru ekki bara mik­il­vægir út af öfl­ugri útgáfu í öðrum lönd­um, atvinnu­sköpun í heima­land­inu og öðrum ver­ald­legum þáttum sem rík­is­stjórnin virð­ist loka aug­unum fyr­ir.

Íslenskir rit­höf­undar reyna á þan­þol íslensk­unnar á hverjum ein­asta degi; vinda upp á mál­ið, skoða það, pota í það og gæða það nýju orð­um. Þetta tungu­mál sem gæti orðið útdautt eftir hund­rað ár.

En þeir gera líka fleira. Þeir vinna með veru­leik­ann og alla hans hlið­ar­veru­leika. Fanga hið óræða jafnt sem fjar­lægar en mik­il­vægar hug­mynd­ir. Upp­götva nýjar stefnur og strauma. Lesa í nútíma­menn­ing­una, for­tíð­ina og stundum meira að segja fram­tíð­ina. Búa til tón­list úr orð­um, vinna með minni þjóðar og biðla til fólks að elska sög­urnar af því sjálfu. Skrifa bækur handa börnum sem spretta upp úr veru­leika þeirra og þau geta speglað sig í. Og samt er líka nóg að segja: Þeir skrifa eins og fugl­arnir syngja.

Þannig gæða rit­höf­undar veru­leik­ann kannski fleiri litum en maður áttar sig á í fljótu bragði. Litum sem vætla inn í þjóð­arsál­ina með lestri bóka og já, viku­legum heim­sóknum á bóka­safn­ið. Land­inn les haf­sjó af íslenskum bókum í gegnum bóka­söfnin þó að stjórn­völd hafi gefið skít í þá stað­reynd með því að lækka bóka­safns­sjóð höf­unda um helm­ing.

Bóka­heim­ur­inn í öllum sínum myndum

Ég vildi óska þess að núver­andi ráða­menn myndu þekkja bóka­heim­inn á Íslandi á sama hátt og ég þekki hann. Að þeir hefðu unnið með mér hér í denn á stóra bóka­mark­aðnum og kynnst veð­ur­börðum bóka­út­gef­endum héðan og þaðan sem minna á trillukarla og eiga það sam­eig­in­legt með þeim að vera týndir í ástríðu lífs síns. Hættu­legri en stór­kost­legri ástríðu.

Ég vildi óska að þeir þekktu starfs­fólkið í bóka­búð­unum sem margt hvert veit allt um bæk­urnar sem það er að selja en líka mis­sér­vitra fastakúnn­ana og hvað þessi gagn­rýn­andi hafi nú sagt við hinn gagn­rýn­and­ann eftir síð­ustu bóka­kynn­ingu.

Ég vildi óska að þeir þekktu alla ástríðu­fullu þýð­end­urna, sem minna á við­kvæma hljóð­færa­leik­ara í eilífri vinnu sinni með hljóm­inn í hverri setn­ingu, en fá ekki allir næga æfingu því það verður sífellt strembn­ara fyrir bóka­út­gef­endur að gefa út þýð­ing­ar.

Ég vildi óska að þeir þekktu fólkið í prent­smiðj­unum sem sér það sem aðrir sjá ekki af því það skilur bók á allt annan hátt en allir aðr­ir.

Ég vildi óska að þeir kæmu á jólafagnað rit­höf­unda­sam­bands­ins þar sem ungir menn dást að verkum aldr­aðra kvenna og gagn­kvæmt því þar eiga allir og allar hug­myndir heima.



Ég vildi að þeir spjöll­uðu við útgef­endur sem hafa oftar en einu sinni misst allt sitt bara til að geta gefið út næstu bók.

Ég vildi óska að þeir þekktu allt óeig­in­gjarna fólkið á for­lög­unum sem vinnur alla daga árs­ins að því að búa til bækur og er, í sann­leika sagt, ein­stök ver­öld sem lýtur sínum eigin lög­mál­um.

Og ég vona að þeir lesi alls­konar bækur eftir íslenska sam­tíma­höf­unda því ef þeir gera það er séns að þeir græði meira en á nokkrum hluta­bréfa­kaup­um.

Ég vona að mennta­mála­ráð­herra og aðrir ráð­herrar skilji hversu mikið er í húfi og hversu lítið þarf til að eyði­leggja bóka­heim­inn í núver­andi mynd. Aðeins nokkrar pró­sent­ur.

Til hvers? Eða, er kannski nær að spyrja: Af hverju?

Höf­undur er rit­höf­und­ur.