Atvinnu­vega- og nýsköp­un­ar­ráðu­neytið hefur sent frá sér yfir­lýs­ingu vegna umfjöll­unar Kast­ljóss um íviln­un­ar­samn­ing sem það gerði nýverið við Matorku. Í yfir­lýs­ing­unni kemur fram að ráðu­neytið telur Kast­ljós hafa farið rangt með nokkur atriði og vill „leið­rétta þessar missagn­ir“. Yfir­lýs­ingin er send að beiðni Ragn­heiðar Elínar Árna­dott­ur, iðn­að­ar- og við­skipta­ráð­herra.

Hér að neðan eru athuga­semdir ráðu­neyt­is­inseins og þær eru fram­settar í yfir­lýs­ing­unni:

Í fyrsta lagi ber að árétta að ekki er efn­is­legur munur á fjár­fest­ing­ar­samn­ingi við Matorku og öðrum nýlegum fjár­fest­ing­ar­samn­ingum. Í Kast­ljósi var þannig rangt með farið að í fjár­fest­ing­ar­samn­ingi frá 2014 við Thorsil, vegna kís­il­vers í Helgu­vík, væri gert ráð fyrir 18% tekju­skatts­hlut­falli og að þar væri ekki gert ráð fyrir þjálf­un­ar­styrkj­um. Hið rétta er að fjár­fest­ing­ar­samn­ing­ur­inn við Thorsil, frá maí 2014, er efn­is­lega sams konar og fjár­fest­ing­ar­samn­ing­ur­inn við Matorku og inni­heldur bæði 15% tekju­skatts­hlut­fall og kveðið er á um mögu­leika á þjálf­un­ar­styrkj­um. Veit­ing þjálf­un­ar­að­stoðar er þó ávallt háð heim­ild í fjár­lögum og á það jafnt við um Thorsil og Matorku.

Í öðru lagi ber að hafa í huga að þegar fjallað er um hlut­fall rík­is­að­stoðar í fjár­fest­ing­ar­samn­ingi þá ræðst það af stærð við­kom­andi verk­efnis og fyr­ir­tækis. Sam­kvæmt EES reglum lækkar þetta hlut­fall eftir því sem verk­efnið er stærra og því eru rík­ari heim­ildir til að styrkja minni fyr­ir­tæki en stærri. Á þessum grund­velli er hlut­fallið hærra í til­viki Matorku (35%) en Thorsil, þó svo að sjálfar íviln­an­irnar séu efn­is­lega þær sömu. Veit­ing þjálf­un­ar­styrks er síðan ávalt háð sér­stöku mati og sam­þykki á fjár­lög­um, og sams konar ákvæði hefur verið í fyrri fjár­fest­ing­ar­samn­ingum hvað það varð­ar. Í öllu falli getur hlut­fallið aldrei orðið 60% eins og fram kom í umfjöllun Kast­ljóss og í Við­skipta­blað­inu í síð­ustu viku. Þar af leið­andi getur aldrei verið um 700 m.kr. rík­is­að­stoð að ræða í samn­ingnum við Matorku. Hámarkið í eft­ir­gjöf opin­berra gjalda sam­kvæmt samn­ingnum er 425 m.kr. ef allar for­sendur ganga eft­ir. Fyr­ir­tækið hefur að auki lagt inn umsókn um 50 m.kr. þjálf­un­ar­að­stoð til þess að mennta starfs­fólk sem félagið hyggst ráða.  Til skoð­unar er hvort félagið geti fengið hluta þess kostn­aðar í formi fram­lags frá rík­inu í sam­ræmi við  reglur EES. Slík fjár­veit­ing yrði háð sam­þykki Alþingis eins og fram kemur í fjár­fest­ing­ar­samn­ingn­um..

Í þriðja lagi er mik­il­vægt að halda því til haga að umræddir fjár­fest­ing­ar­samn­ingar fela ekki í sér að afslættir frá til­teknum sköttum séu greiddir beint út, óháð fram­vindu verk­efn­is­ins. Hinar veittu íviln­anir eru skatta­legs eðlis og þannig beint tengdar rekstri við­kom­andi verk­efnis og hugs­an­legum fram­tíðar skatt­greiðslum þess (sem ella hefðu ekki fallið til þar sem íviln­unin er for­senda verk­efn­is­ins). Auk þess er um tíma­bundnar íviln­anir að ræða á fyrstu árum verk­efn­is­ins. Ef verk­efnið verður ekki að veru­leika er því ekki um neinar íviln­anir að ræða og ef það er minna að umfangi en áætl­anir stóðu til þá lækka veittar íviln­anir sem því nem­ur. Í samn­ingnum er þannig ein­göngu kveðið á um hvert hámarkið geti orð­ið.

Ef rekstur félags hefst seinna en áætl­anir gerðu ráð fyrir þegar fjár­fest­ing­ar­samn­ingur var und­ir­rit­að­ur, þ.e. hefst 2018 í stað 2016, þýðir það í raun að félag fær afslátt af sköttum í færri ár en ella vegna þess að fjár­fest­ing­ar­samn­ingur gildir að hámarki í 13 ár frá und­ir­ritun hans og ein­göngu er heim­ilt að veita afslátt í 10 ár.

Þetta almenna fyr­ir­komu­lag við veit­ingu skatta­legra íviln­ana er því efn­is­lega ólíkt því þegar á fjár­lögum eru sam­þykktar sér­stakar fjár­veit­ingar (styrkir) til fram­kvæmda við t.d. iðn­að­ar­lóð vegna fisk­eld­is­vinnslu á Bíldu­dal eða lóð­ar­fram­kvæmda á Bakka við Húsa­vík, eins og gert hefur verið á liðnum árum.

Í fjórða lagi verður að benda á að í fjár­fest­ing­ar­samn­ingnum við Matorku, líkt og við gerð ann­arra fjár­fest­ing­ar­samn­inga, er það hlut­verk l nefndar á vegum ráðu­neyt­is­ins að fara með fag­legum hætti yfir umsóknir um íviln­anir og leggja mat á það hvort þær upp­fylli þau skil­yrði sem sett eru fyrir veit­ingu íviln­ana en hluti af þeirri skoðun er m.a. að fara yfir upp­lýs­ingar um þá aðila sem að verk­efn­inu standa. Að lok­inni yfir­ferð sinni gerir nefndin til­lögu til ráð­herra um afgreiðslu við­kom­andi umsókn­ar. . Ráð­herra kemur því ekki að yfir­ferð umsókna á fyrri stig­um, hvorki í þessu máli né öðr­um. Alfarið er því vísað á bug aðdrótt­unum um að ann­ar­leg sjón­ar­mið, eins og frænd­semi eða önnur tengsl, hafi haft áhrif á að gerður var fjár­fest­ing­ar­samn­ingur við Matorku. Það á hvorki við í þessu máli né öðrum þeim fjár­fest­ing­ar­samn­ingum sem gerðir hafa verið á und­an­förnum árum. Allar starfs­greinar eru jafnar fyrir lögum um íviln­anir

Fyr­ir­huguð lög­gjöf um íviln­anir og fram­kvæmd stjórn­valda á henni er ramma­lög­gjöf og sam­kvæmt henni eru íviln­anir almennt í boði fyrir öll fyr­ir­tæki sem hyggja á nýfjár­fest­ingar og upp­fylla almenn skil­yrði lag­anna (m.a. um stað­setn­ingu á byggða­kort­i). Lög­gjöfin gerir því ekki upp á milli fyr­ir­tækja eða atvinnu­greina. Það er heldur ekki í höndum fram­kvæmda­valds­ins að velja eða gera upp á milli fyr­ir­tækja í þeim efn­um, enda kemur fram í 40. gr. stjórn­ar­skrár­innar að skatta­málum beri að skipa með lögum (þar með talið skatta­legum íviln­un­um). Ekki er því unnt að semja sér­stak­lega um skatta­leg frá­vik ein­stakra fyr­ir­tækja án þess að almenn laga­heim­ild sé til stað­ar. Bæði lögin og fram­kvæmd þeirra tryggja því jafn­ræði þegar kemur að veit­ingu íviln­ana. Ef ætl­unin væri að tak­marka veit­ingu íviln­ana við atvinnu­greinar sem ekki eru fyrir í land­inu þyrfti að gera það með almennum hætti. Það myndi þá hafa þær afleið­ingar að ekki væri hægt að veita íviln­anir til að laða hingað til lands fleiri fyr­ir­tæki í ýmsum greinum sem hingað til hafa verið talin eft­ir­sókn­ar­verð, t.a.m. gagna­vers­iðn­aði og líf­tækni.

Frum­varp til laga um íviln­anir til nýfjár­fest­inga er nú til með­ferðar á Alþingi og í ljósi umræð­unnar er eðli­legt að Alþingi skoði nánar hvort ástæða sé til að þrengja frekar skil­yrði þess að veita íviln­anir vegna nýfjár­fest­inga, án þess þó að það gangi gegn þeirri stefnu stjórn­valda sem kemur fram í stjórn­ar­sátt­mál­anum frá maí 2013 um að leita leiða til að efla og örva nýfjár­fest­ingar í land­inu.

Til upp­lýs­inga er hér listi yfir þau fyr­ir­tæki sem gerðir hafa verið fjár­fest­ing­ar­samn­ingar við að und­an­förnu og efn­is­legt inni­hald þeirra samn­inga: