Í fyrri grein hér í Kjarn­anum gerði und­ir­rit­aður grófan þjóð­hags­legan sam­an­burð á þremur meg­in­stoðum gjald­eyr­is­öfl­unar þjóð­ar­bús­ins. Sá sam­an­burður leiddi í ljós að ætla má að ferða­þjón­ustan muni skilja eftir hreinar gjald­eyr­is­tekjur í hag­kerfi lands­ins uppá 280 millj­arða króna á þessu ári. Næst kemur sjáv­ar­út­veg­ur­inn með um 225 millj­arða og í þriðja sæti og miklum mun aftar á mer­inni kemur stór­iðjan með um 80 millj­arða. Nið­ur­staðan af þessum sam­an­burði og umræðum að und­an­förnu, ekki síst um ramma­á­ætl­un, er að mikið vantar uppá að ýmsir ráð­menn í sam­tím­anum átti sig á stór­auknu þjóð­hags­legu mik­il­vægi ferða­þjón­ust­unn­ar.

Hinn gríð­ar­lega öri vöxtur ferða­þjón­ust­unnar á örfáum árum skýrir að sjálf­sögðu þessa nýju stöðu. Greinin hefur vaxið árlega um ríf­lega 20 pró­sent þrjú ár í röð og sá vöxtur heldur áfram þá fjóra mán­uði sem liðnir eru af þessu ári. Ef svo heldur sem horfir enn um sinn má segja að ferða­þjón­ustan geys­ist svo hratt fram að hún skilji aðrar atvinnu­greinar eftir í reyk þegar kemur að þjóð­hags­legu mik­il­vægi mælt á mæli­kvarða gjald­eyr­is­öfl­un­ar.

En getur veld­is­vöxtur ferða­þjón­ust­unnar haldið áfram enda­laust? Nei, auð­vitað ekki, auk þess sem að mörgu er að hyggja í þeim efn­um. Lítum aðeins nánar á það og eðli og ein­kenni þess­arar atvinnu­greinar í leið­inni.

Fjöl­breytt grein smá­fyr­ir­tækja

Þó vissu­lega séu afl­vélar eins og Icelanda­ir-­sam­stæðan fyr­ir­ferða­miklar í sókn ferða­þjón­ust­unnar er hún þó fyrst og síð­ast fjöl­breytt grein lít­illa og með­al­stórra fyr­ir­tækja á ótrú­lega breiðu sviði. Um helm­ingur starf­andi fyr­ir­tækja í grein­inni er tíu ára eða yngri og starfs­manna­fjöldi mik­ils meiri­hluta þeirra er á bil­inu einn til tíu. Mik­il­vægi grein­ar­innar felst í mörgu fleiru en gjald­eyr­is­öfl­un.

­Ferða­þjón­ustan skapar tæki­færi um allt land og getur gert enn betur í þeim efnum.

 

Ferða­þjón­ustan dreifir afrakstri sínum ótrú­lega víða um hag­kerfið eða sam­fé­lag­ið. Hún skapar hlut­falls­lega mik­inn fjölda starfa miðað við fjár­fest­ing­ar, bætir nýt­ingu og rekstur inn­viða, svo sem í sam­göngum og flutn­ing­um, mat­væla- og iðn­fram­leiðslu, veit­inga­starf­semi, versl­un, afþrey­ing­ar- og menn­ing­ar­starf­semi og er það allt okkur sjálfum mik­il­vægt vegna búsetu í land­inu. Ferða­þjón­ustan skapar tæki­færi um allt land og getur gert enn betur í þeim efn­um.

Hag­kerfi byggt á ferða­mönnum

Ör vöxtur ferða­þjón­ust­unnar und­an­farin ár kallar hins vegar á að glímt sé við ýmsar áleitnar spurn­ing­ar. Ef við byrjum á hinum þjóð­hags­lega þætti má nefna tvennt. Ann­ars vegar að það eiga ævin­lega að hringja við­vör­un­ar­bjöllur ef ein­hver starf­semi vex svo nemur tugum pró­senta að umfangi ár eftir ár. Hversu lengi þolir ein grein það? Er hætta á að hún verði fórn­ar­lamb eigin vel­gengni og við missum tök­in, gæðum hnigni o.s.frv.?

Hið síð­ara er að jafn gríð­ar­lega dýr­mætur og okkur hefur verið vöxtur grein­ar­innar á erf­ið­leika­ár­unum eftir hrun (segja má að Það séu vöxtur ferða­þjón­ust­unnar og mak­ríll­inn sem synti hér inná miðin sem hafi umfram flest annað létt okkur róð­ur­inn) þá breytir það ekki þeirri stað­reynd að um leið er okkar þjóð­ar­bú­skapur að verða mjög nátengdur og háður gengi grein­ar­inn­ar. Ferða­mað­ur­inn er að öðl­ast þá stöðu sem þorsk­ur­inn eða síldin höfðu áður í hag­kerf­inu. Við þurfum því að horfast í augu við að sveiflur eða bakslag í komu ferða­manna myndu nú hafa stór­aukin áhrif á afkomu þjóð­ar­bús­ins miðað við það sem áður var.

Íslensk nátt­úra er und­ir­staðan

Eitt vitum við og það er að lang sterkasti seg­ull­inn sem dregur erlenda ferða­menn með krít­ar­kort sín og seðla til lands­ins er hin stór­brotna og enn lítt snortna nátt­úra lands­ins. Þar með vitum við líka hvað við þurfum að passa uppá umfram allt ann­að. Reyndar berum við okkar skyldur gagn­vart land­inu óháð því hvort ferð­þjón­usta væri hér meiri eða minni, en við það bæt­ist að nátt­úran er nú und­ir­staða okkar mik­il­væg­ustu atvinnu­grein­ar. Þetta þýðir hvoru tveggja í senn að ferða­þjón­ustan sjálf verður að þró­ast í þannig sam­búð við nátt­úr­una að hún skað­ist ekki af og að hags­munir ferða­þjón­ust­unnar verða að hafa vægi þegar verndun eða ann­ars konar nýt­ing er til skoð­un­ar.

Í þessum efnum eru þegar miklar blikur á lofti. Fjár­munir til inn­viða­upp­bygg­ingar og fyr­ir­byggj­andi aðgerða hafa hvergi nærri fylgt örum vexti grein­ar­inn­ar. Keyrt hefur um þver­bak í tíð núver­andi rík­is­stjórnar sem bein­skorið hefur fram­lög til fram­kvæmda­sjóðs ferða­mála og þjóð­garða og frið­lýstra svæða og eytt tveimur árum í vand­ræða­gang um gjald­töku­hug­myndir sem hlutu á dög­unum hægt and­lát þegar nátt­úrupass­inn sál­að­ist inni á Alþingi.

Hvað er brýn­ast að gera?

Verja þarf einum til einum og hálfum millj­arði króna hið minnsta nokkur næstu árin til úrbóta á fjöl­sóttum ferða­manna­stöð­um, í þjóð­görðum og á frið­lýstum svæð­um. Veru­leg upp­bygg­ing inn­viða í formi sam­göngu­bóta og auk­innar þjón­ustu á vegum og flug­völlum þarf og að koma til. End­ur­bætt gistin­átta­gjald og tekjur af veittri þjón­ustu, svo sem bíla­stæðum og hrein­læt­is­að­stöðu, geta lagt til tals­verðan hluta þess fjár­magns, en auð­vitað er engin goðgá að það sem á vantar komi um sinn úr rík­is­sjóði sem fjár­fest­ing í þágu þess­arar mestu vaxt­ar­greinar íslensk atvinnu­lífs.

Ráð­ast þarf í mark­vissar aðgerðir til að dreifa álag­inu af vax­andi ferða­manna­straumi betur um allt land og yfir allt árið.

Ráð­ast þarf í mark­vissar aðgerðir til að dreifa álag­inu af vax­andi ferða­manna­straumi betur um allt land og yfir allt árið. Opnun fleiri flug­gátta inn í landið með beinum opin­berum stuðn­ingi eftir því sem til þarf er aug­ljós og skyn­sam­legur kostur í því sam­bandi. Þar með nýt­ist landið allt betur sem und­ir­staða fyrir grein­ina, allir lands­hlutar fá hlut­deild í vexti hennar og álagið dreif­ist bæði í tíma og rúmi.

Horfa þarf til auk­innar arð­semi og keppa að því að fá ekki aðeins fleiri ferða­menn heldur einnig ferða­menn sem gefa sem mest af sér. Fram­boð fjöl­breyttrar afþrey­ing­ar, ekki síður yfir vet­ur­inn en sum­ar­ið, er hér mik­il­vægur þátt­ur.

Gera þarf það sem hægt er til að und­ir­byggja sem mestan stöð­ug­leika og draga úr hættu á bakslagi í grein­inni í ljósi þess hversu stór og þjóð­hags­lega mik­il­væg hún er orð­in. Ein hug­mynd gæti verið að starf­rækja sér­stakan stöð­ug­leika­sjóð innan grein­ar­innar sem byggður væri upp í hag­stæðu árferði en svo ráð­stafað úr til efl­ingar mark­aðs­starfi þegar hætta væri á bakslagi.

Sam­hæfa þarf stjórn­sýslu og efla stýri­tæki til að ráða við og dreifa álag­inu af vax­andi fjölda ferða­manna. Eitt slíkt stýri­tæki og fjár­öflun í leið­inni gæti verði gjald á far­seðla eða komur ferða­manna yfir háanna­tím­ann, mán­uð­ina maí til sept­em­ber.

Efla þarf rann­sóknir á sviði ferða­mála, menntun og þjálfun starfs­fólks og þannig mætti lengi áfram telja.

Að lokum þarf að koma ráða­mönn­um, þeim sem það á við um, inn í nútím­ann og leiða þeim fyrir sjónir að gamlir tímar eiga ekki við lengur þegar kemur að þjóð­hags­legu mik­il­vægi ferða­þjón­ust­unnar og hags­munum hennar sem fara saman við nátt­úru­vernd­ar­sjón­ar­mið og eiga og verða að vera í sam­ræmi við mark­mið sjálf­bærrar þró­un­ar.

Höf­undur er þing­mað­ur.