Á síð­ustu dögum hafa orðið miklar deilur um aðferðir við lestr­ar­kennslu yngstu barna í grunn­skóla. Fjöl­miðlar hafa flutt af því fréttir að sam­kvæmt Mennta­mála­stofnun hafi árangur í stærð­fræði, íslensku og lesskiln­ingi versnað í skólum sem inn­leitt hafa verk­efnið „Byrj­enda­læsi“.

Mið­stöð skóla­þró­unar við Háskól­ann á Akur­eyri sem vinnur með mörgum grunn­skólum um land allt að efl­ingu byrj­enda­læsis hefur vísað þessum full­yrð­ingum á bug og áréttar að aðferða­fræðin hafi skilað góðum árangri.

Mennta­mála­stofnun hefur á hinn bóg­inn vísað gagn­rýni Mið­stöðvar skóla­þró­unar á bug og stendur við nið­ur­stöður sín­ar.

Erfitt er fyrir for­eldra yngstu barna og almenn­ing í land­inu að átta sig á því hvernig þetta mál er vax­ið.

Hvað er byrj­enda­læsi?

Byrj­enda­læsi sam­virk kennslu­að­ferð sem byggð er á alþjóð­legum rann­sóknum og þróuð á vegum Mið­stöðvar skóla­þró­un­ar. Alls hafa um 80 skólar víðs­vegar um landið inn­leitt Byrj­enda­læsi.

Meg­in­mark­mið Byrj­enda­læsis er að börn nái góðum árangri í læsi sem allra fyrst á skóla­göng­unni, bæði þau sem eiga eftir að læra staf­ina og hin sem eru farin að lesa sér til skemmt­un­ar. Verk­efnið leggur áherslu á að unnið sé heild­stætt með tal, hlust­un, lestur og rit­un, auk þess sem hljóð­vit­und, rétt­rit­un, skrift, orða­forði, setn­inga­bygg­ing og mál­fræði er hluti af ferl­inu.

Þessi heild­stæða nálgun er þannig nokkuð frá­brugðin eldri aðferðum sem leggja meiri áherslu á lestr­ar­tækn­ina sem slíka. Vita­skuld er lestr­ar­tækni þó mik­il­vægur hluti byrj­enda­læsis og kenn­arar hafa alla tíð leit­ast við að tengja lestur við aðra þætti íslensku­kennslu.

Hvað segja gögn­in?

Þegar meta á áhrif verk­efna á borð við byrj­enda­læsi er mik­il­vægt að fram fari bæði innra símat þeirra sem starfa að verk­efn­inu og reglu­bundið ytra mat óháðra aðila á lyk­il­mæli­kvörð­um.

Innra símat er inn­byggt í aðferða­fræði byrj­enda­læsis og gögn Mið­stöðvar skóla­þró­unar sýna fram á fram­farir nem­enda og ánægju með verk­efn­ið. Staða nem­enda er metin þrisvar á ári og ítar­legar nið­ur­stöður ligga fyrir um fram­vindu verk­efn­is­ins milli ára, skóla og kynja.

Minn­is­blað Mennta­mála­stofn­unar sýnir að þeir skólar sem lengst hafa unnið sam­kvæmt aðferða­fræði byrj­enda­læsis í 1. og 2. bekk standa sig ekki betur en aðrir skólar í stærð­fræði, íslensku og und­ir­þætt­inum lesskiln­ingi á sam­ræmdum prófum í 4. bekk. Raunar bendir minn­is­blaðið til þess að þessir skólar skori að jafn­aði 1 punkti lægra á sex­tíu punkta skala á átt­unda ári eftir upp­töku byrj­enda­læs­is.

Mið­stöð skóla­þró­unar hefur bent á að staðlar nið­ur­stöður sam­ræmdra prófa nái til afar tak­mark­aðs hluta mark­miða byrj­enda­læs­is, sýni ein­ungis breyt­ingar á inn­byrðis stöðu skóla milli ára og all­margir nem­endur skipti um skóla milli 1. og 4. bekkj­ar. Umtals­verðar sveiflur og fremur lítil fylgni séu á frammi­stöðu ein­stakra skóla yfir tíma og með­al­tal til­tek­ins skóla á fjög­urra ára tíma­bili skýri aðeins 16% frammi­stöðu átta árum síð­ar. Loks séu ýmis tækni­legri vand­kvæði sem ekki verða rakin hér.

Mennta­mála­stofnun hefur ekki gefið álit á nið­ur­stöðum innra mats Mið­stöðvar skóla­þró­un­ar.

Birt­ingar á rit­rýndum fræði­legum vett­vangi eru for­senda þess að nið­ur­stöður geti talist áreið­an­leg vís­inda­leg þekk­ing.  Hvorki nið­ur­stöður Mið­stöðvar skóla­þró­unar né Mennta­mála­stofn­unar hafa verið birtar á slíkum vett­vangi.

Hvaða hags­munir eru í húfi?

Mestu máli skipta að sjálf­sögðu hags­munir íslenskra skóla­barna af því að unnið sé mark­visst að því að vekja áhuga þeirra á lestri, kenna þeim lestr­ar­tækni og auka ánægju þeirra af lestri. Aðrir aðilar hafa jafn­framt hags­muni sem gott er að hafa í huga í umræð­unni.

Mennta­mála­ráð­herra hefur boðað umbylt­ingu í lestr­ar­kennslu sem krefst þess að núver­andi sam­starfi verði hætt og nýtt fyr­ir­komu­lag byggt frá grunni.

Mið­stöð skóla­þró­unar hefur ára­tuga reynslu af sam­starfi við sveit­ar­fé­lög og skóla um þróun í skóla­starfi og fyr­ir­ætl­anir mennta­mála­ráð­herra um að færa þró­un­ar­starf í lestr­ar­kennslu undir Mennta­mála­stofnun myndu gera sam­starfið að engu.

Mennta­mála­stofnun hefur fengið fjár­veit­ingu frá rík­inu til að ráða fjölda starfs­manna til að taka við lestr­ar­ráð­gjöf í öllum skólum lands­ins. Mennta­mála­stofnun er því beggja vegna borðs­ins sem hags­muna­að­ili og óháður mats­að­ili.

Hvað ber að gera?

Síð­ustu daga hefur orðið mik­ill og alvar­legur trún­ar­brestur milli for­eldra, kenn­ara, lestr­ar­ráð­gjafa, emb­ætt­is­manna og stjórn­mála­manna. Við það verður ekki unað.

Þótt upp­lýst umræða á síðum dag­blað­anna sé mik­il­væg í lýð­ræð­is­sam­fé­lagi er bein og milli­liða­laus sam­skipti sér­fræð­inga for­senda slíkrar umræðu. Þeir aðilar sem eiga að stunda ytra mat verða að kynna sér mark­mið, aðferðir og innra símat þeirra sem starfa á vett­vangi, og skóla­fólk verður að kynna sér nið­ur­stöður ytra mats með opn­um, gagn­rýnum huga.

Deilur um kosti og galla mis­mun­andi aðferða við lestr­ar­kennslu verða aðeins útkljáðar á rit­rýndum vett­vangi mennta­vís­ind­anna.

Umfram allt verður að forð­ast að póli­tískar keilur séu slegnar á kostnað íslenskra skóla­barna.

Kjartan Ólafs­son er lektor við Háskól­ann á Akur­eyri, og Þór­oddur Bjarna­son er pró­fessor við Háskól­ann á Akur­eyri.