Björt kynnti Alþingi á fimmtu­dag skýrslu sína um stöðu og stefnu í lofts­lags­málum sem unnin er eftir nið­ur­stöðum HHÍ. Í stöðu­mati ráð­herra er fjallað á hrein­skilin hátt um stöð­una í lofts­lags­málum og verk­efnin fram und­an. Einn þing­maður sem kvað sér hljóðs í umræðum um skýrslu Bjartar, Kol­beinn Proppé, sagði það bein­línis hressandi að lesa plagg um lofts­lags­mál „sem horfir raun­sætt á stöð­una; sem er ekki endi­lega að draga fjöður yfir eða skreyta sig með stolnum fjöðr­um.“

Tvö­föld losun árið 2030 er kinn­hestur

Í til­efni þess að skýrsla Hag­fræði­stof­unar er komin út og að nú sé að hefj­ast und­ir­bún­ingur nýrrar aðgerða­á­ætl­unar í lofts­lags­málum sett­ist blaða­maður Kjarn­ans niður með Björtu Ólafs­dóttur á mið­viku­dag. Björt kynnti stöðu­mat sitt og stefnu dag­inn eftir. Það lá bein­ast við að spyrja fyrst hver hefðu verið hennar fyrstu við­brögð við nei­kvæðum horfum í lofts­lags­mál­um.

„Þetta er verra en ég bjóst við. Eins og skýrslan seg­ir, ef maður horfir á háspána, sem við erum ekki alveg að horfa framan í en er þó hugs­an­legur mögu­leiki, þá gæti losun frá Íslandi auk­ist um 99 pró­sent frá 1990 til 2030. Það er nátt­úr­lega bara kinn­hest­ur.“

Í skýrsl­unni er spáð fyrir um fram­tíð­ar­út­streymi til árs­ins 2030 og eru gerðar tvær spár; þ.e. háspá og grunn­spá. Í grunn­spá er reiknað með venju­bund­inni þró­un, þe. ef við hegðum okkur eins og við gerum nú þeg­ar. Sam­kvæmt háspánni má gera ráð fyrir að heild­ar­út­streymi frá Íslandi verði 99 pró­sent meira en það var árið 1990. Grunn­spáin gerir ráð fyrir að útstreymið verði 53 pró­sent meira en árið 1990.

Tími íviln­unar fyrir meng­andi stór­iðju lið­inn

Staðan í dag, gagn­vart mark­miðum til árs­ins 2020, er jafn­framt ekki nógu góð. Mestu skiptir aukin hlutur stór­iðju í losun Íslands mestu. Gert er ráð fyrir að hlutur stór­iðj­unnar muni verða meiri á næstu árum, enda hafa fyrri rík­is­stjórnir þegar gert íviln­andi samn­inga við stór fram­leiðslu­fyr­ir­tæki sem hyggj­ast stunda hér stór­iðju. Björt bendir á að nú þurfi að takast á við það. „Það eru fyr­ir­tæki sem eru að fara í starf­semi fyrst núna sem fyrri stjórn­völd drógu til lands­ins, ef svo má segja. Við þurfum að fara að takast á við þær ákvarð­anir nún­a.“

„Ég hélt satt að segja að los­unin væri ekki svona mik­il,“ segir Björt spurð hvort Ísland sé komið styttra á veg en hún hafi gert ráð fyr­ir. „Af því að við höfum þessa grænu orku og við höfum verið lengi að ræða að auð­vitað eigum við að raf­bíla­væða hér allt og auð­vitað eiga orku­skiptin í sam­göngum að vera komin meira á veg. Svo er eins og þetta hafi allt gerst mjög hægt.“

„Það kom mér á óvart að skrefin hafa ekki verið stigin nægi­lega stór í því að snúa þessu við. Okkar rík­is­stjórn tók fyrsta, að því er mér finn­st, mik­il­væg­asta skrefið þegar það var ákveðið og skrifað í stjórn­ar­sátt­mála að við ætlum ekki að veita fleiri íviln­anir fyrir meng­andi stór­iðju á Íslandi. Það er bara búið. Og eins og við vitum þá hefur engin meng­andi stór­iðja farið af stað nema fá þessar íviln­anir frá rík­inu. Þannig að þetta er mik­il­vægt stjórn­tæki sem við ætlum að beita.“

Tími fyrir græna skatta og hvata

Spurð hvort hún telji það upp á stjórn­völd komið að ýta almenn­ingi og fyr­ir­tækjum í þetta far seg­ist Björt helst vilja nota jákvæða hvata. „Stjórn­völd hafa hingað til verið að ívilna, veita skatta­af­slætti og afslátt af gjöldum til fyr­ir­tækja svo þau komi hingað og fari í atvinnu­upp­bygg­ingu sem meng­ar. Ég hef alltaf sagt að ég á móti svona íviln­un­um. Þetta skekkir sam­keppn­i­stöðu og er bara vont.“

„Ég sé alveg fyrir mér að við getum snúið þessu við með því að frekar ívilna fyr­ir­tækjum og hjálpa þeim til að leita að grænum lausnum, hvetja sér­stak­lega til nýsköp­unar í grænum iðn­aði og aðstoða fyr­ir­tæki til að setja upp hreinsi­búnað sem að dregur úr los­un. Þarna þurfum við að vinna með fyr­ir­tækj­un­um. En þau eiga auð­vitað líka að standa sín reikn­ings­skil með því að leggja sinn metnað í að gera þetta sjálf.“

Spurð hvort það standi til að hækka græna skatta segir Björt að öllum til­tækum ráðum verði beitt. „Við verðum að beita öllum hvötum og til­tækum ráðum til þess að færa hegðun okkar í þá átt að við séum að hlífa umhverf­in­u.“

Dugar ekki að hafa ráð­herra sem vill vel

Á þessu ári mun fara fram vinna við gerð aðgerða­á­ætl­unar í lofts­lags­málum í umhverf­is- og auð­linda­ráðu­neyt­inu, eins og kveðið er á um í lofts­lags­lögum frá 2012. Slík aðgerða­á­ætlun var síð­ast inn­leidd árið 2010 og hefur henni verið fylgt síð­an. Í það minnsta í orði, því í skýrslu HHÍ er nið­ur­staðan að aðgerða­á­ætl­un­inni hafi ekki verið fylgt í vissum geirum sam­fé­lags­ins.

En hvernig sér Björt fyrir sér að hægt sé að tryggja það að aðgerða­á­ætl­un­inni sé fylgt, jafn­vel þó aðrir taki við ráð­herra­emb­ættum eða taki sæti á Alþingi?

„Ég hef sagt það, og það er mín stað­fasta trú, að ef að við ætlum að ná ein­hverjum árangri í lofts­lags­málum þá verður að vera breytt eign­ar­hald á því stóra verk­efn­i,“ segir Björt. „Það er ekki þannig að það dugi eitt og sér að hafa umhverf­is­ráð­herra sem er öfl­ugur og vill vel. Ég verð að ná áheyrn fleira fólks og auð­vitað þeirra sem stjórna en ekki síst: Þetta kemur ekki „top-down“. Það mun ekki virka mjög vel ef við segjum bara „ger­iði svona og hinseg­in“.“

Björt segir mik­il­vægt að atvinnu­lífið taki þátt í þessu verk­efni, rétt eins og sveit­ar­fé­lög sem hún segir standa sig mis vel í lofts­lagsvænni þjón­ustu. „Og svo þarf rík­is­stjórnin að vera alger­lega ein­huga – og hún er það. Það þarf svo að vera sam­hugur um þetta stóra mál á Alþingi. Skot­graf­irnar þurfa að víkja, við þurfum bara að fara upp úr þeim. Ég hef enga trú á því – vegna þess að þetta er allt of stórt mál – að ein­hver álíti sem svo að þetta geti nýst í ein­hverjum póli­tískum mark­mið­u­m.“

„Ég held að almenn­ingur og stjórn­kerfið sé á þessum tíma­punkti að gera sér fylli­lega grein fyrir því að nú sé tím­inn sem við verðum að gera þetta; þetta getur ekki beð­ið. Og það er bara gott að nýta þann kraft sem kemur yfir fólk.“

Stjórn­völd ábyrg fyrir hluta vand­ans

Í skýrsl­unni sem Björt kynnti fyrir Alþingi á fimmtu­dag er mynd sem sýnir hvar skuld­bind­ingar íslenskra stjórn­valda liggja og hvaða ráð eiga við hvern lið. Myndin er hér að neð­an, en ábyrgð stjórn­valda er tákn­aður með rauða svæð­inu.

„Ef við tölum um þennan minnsta kassa sem sýnir það sem er bein­línis á ábyrgð stjórn­valda. Þar er minn fók­us, þó svo að hitt komi okkur alveg við,“ segir Björt og vísar í mynd­ina. „Við verðum að upp­fylla Par­ís­ar­sam­komu­lag­ið. Það er bara mjög stórt verk­efni. Og það þarf að ein­henda sér í það því að óbreyttu þá erum við ekki að fara að upp­fylla þetta sam­komu­lag. Það er heilmargt sem stjórn­völd geta gert.“

Hún segir það liggja í augum uppi að velja þær leiðir sem eru ódýrastar en skila mestum árangri. Þar skora orku­skipti í sam­göngum hátt, rétt eins og land­græðsla og skóg­rækt. „Auð­vitað viljum við þá fara í þær aðgerðir sem kosta okkur kannski frekar lítið en hefur mik­inn ábata og jafn­vel – eins og með raf­bíla­væð­ing­una – skilar okkur í plús eftir ein­hvern ára­fjölda.“

Nið­ur­lægj­andi ef Ísland sætir við­ur­lögum

Það sé mik­il­vægt að stjórn­völd bregð­ist við þeim hluta sem þau hafa skuld­bundið sig til þess að sinna. „Það er ljóst að ef við náum ekki að standa við Par­ís­ar­sam­komu­lag­inu – og auð­vitað líka Kýoto-­sam­komu­lag­inu – þá munum við þurfa að borga.“

Það eru við­ur­lög sem sagt?

„Já, við erum ekk­ert að tala um nokkra þús­und­kalla. Það er alveg vitað að ef þú eyðir millj­arði í skóg­rækt þá mun það borga sig. Ann­ars þurfum við að borga í bein­hörðum pen­ingum eins og hver önnur stór­iðja fyrir það sem við erum að losa. Fyrir utan það að það væri bein­línis nið­ur­lægj­andi fyrir land eins og Ísland. Það ætlar eng­inn að láta það ger­ast.“