Fyrsta mál Erlu þar sem Mann­rétt­inda­dóm­stóll Evr­ópu dæmdi íslenska ríkið fyrir brot á tján­ing­ar­frelsi var Strawberry málið. Byrg­is­málið vann Erla hjá Mann­rétt­inda­dóm­stólnum árið 2014 og Kóka­ín­málið árið 2015.

Breið­hylt­ing­ur­inn sem lagði íslenska rík­ið 

Hver er þessi kona sem í þrí­gang hefur lagt íslenska ríkið fyrir Mann­rétt­inda­dóm­stóli Evr­ópu? Erla er fædd í Reykja­vík 1978, hún ólst upp í Hól­unum í Breið­holti hjá móður sinni Sig­rúnu Ólafs­dótt­ur. Erla á tvo bræður sem eru nokkuð eldri en hún­. Erla bjó til níu ára ald­urs í Breið­holt­inu og á góðar minn­ingar það­an. ,,Alltaf úti að leika og svo kall­aði mamma mann inn í mat, mér finnst þetta alveg ynd­is­legt að hugsa til þess hvernig þetta var.“ Erla bætir við að hún komi ekki oft í Breið­holtið en ­sér finn­ist alltaf nota­legt að koma þang­að ,,fæ alltaf svona góða til­finn­ing­u.“

Móðir Erlu starf­aði við ýmis störf, lengst starf­aði hún við veit­inga­sölu í Nor­ræna hús­inu. Á sumrin rak hún hótel á Laug­ar­hóli í Bjarn­ar­firði og þangað fór Erla með henni. ,,Mamma var mjög sjálf­stæð, ákveð­in, svaka­lega dug­leg og góð fyr­ir­mynd.“ 

Þegar Erla var níu ára ákvað mamma hennar að söðla um og keypt­i hótel Snæ­fell á Seyð­is­firði. Þangað fluttu þær mæðgurnar en bræð­urnir urðu eftir í Reykja­vík. ,,Þetta var erfitt. Ég var sterk náms­lega, ég var ekki sterk félags­lega, þannig að það var alveg erfitt að flytja. Um tíu ára ald­ur­inn kom upp sú hug­mynd innan skól­ans að færa mig upp um bekk vegna þess hversu vel mér gekk náms­lega en á end­anum var fallið frá þeirri hug­mynd vegna þess hversu veik ég var félags­lega. Útkoman var sú að mér leidd­ist alltaf afskap­lega mikið í skóla þar sem ég upp­lifði engar náms­legar áskor­an­ir. Svo fluttum við aftur til Reykja­víkur þegar ég var 13 ára. Þannig að þetta voru miklar umbreyt­ing­ar. Eftir á að hyggja var ég alveg ótrú­lega þakk­lát fyrir að hafa eytt þessum árum í litlu þorpi úti á land­i. Labb­aði bæinn á enda og upp í fjall.“ 

Tveir pólar

Flutn­ingar og breyt­ingar mót­uðu Erlu. ,,Ég var rosa­lega feim­in, ég var alveg týpan þegar við vorum að lesa upp í skól­anum þá roðn­aði ég og stam­aði. En seinna tók ég mig á, svona seinna á ung­lings­ár­un­um því ég vildi ekki vera þessi ófram­færna mann­eskja og tók sjálfa mig bara í gegn enda væri ég ekki það sem ég er í dag ef ég hefði ekki gert það.“ 

Á ung­lings­ár­unum var Erla í mik­illi leit. ,,Fór að ves­en­ast niðri í bæ með vin­konum mín­um, við vorum stundum kall­aðar pönk­arar af skóla­fé­lög­un­um. Ég hugsa að ástæða rót­leysis míns þegar kemur á ung­lings­árin hafi verið hversu feimin ég var og átti erfitt með að fóta mig félags­lega.“ 

Hinn pól­inn eins og Erla orðar það voru stundir sem hún átti með vin­konu sinni sem var Votta Jehovi. Erla bað vin­konu sína um að lesa með sér Bibl­í­una þar sem hún þekkti hana. Erla leit á Bibl­í­una ­sem bók­mennta­lestur frekar en trú­ar­brögð og tók eftir því að það hall­aði mikið á kon­ur. ,,Stundum var ég að ves­en­ast niðri í bæ eða með vin­konu minni að lesa Bibl­í­una, lesa tísku­blöð og bak­a.“

Rosa­lega feimin

Þegar Erla var 13 ára fluttu mæðgurnar aftur til Reykja­vík­ur. Þar hélt Erla áfram í sjálfsleit­inni. ,,Ég var rosa­lega feimin og átti erfitt með að eign­ast vini, fór í MH og hélt mér við sömu vin­ina. En þá fór ég að ögra sjálfri mér og lang­aði að hætta að vera feimin og hætta að vera ófram­fær­in. Fór ítrekað að gera hluti sem ég þorði ekki að gera. Halda stuttar ræður og koma fram.“ Erlu kveið fyrir í hvert ein­asta skipti og oft klúðr­að­ist eitt­hvað en svo fóru hlut­irnir að ganga aðeins bet­ur. 

Erla hélt alltaf áfram að finna verk­efni sem ögr­uðu henni. ,,Þetta var alveg nokk­urra ára ferli þar sem ég var að vinna í sjálfri mér og verða betri útgáfa af mér.“ Það var löng­unin til að breyt­ast sem keyrði Erlu áfram ,,ég gerði mig oft að fífli og allt.“ Vinnan skil­aði sér og í dag er Erla með gott sjálfs­traust.

Fannst gaman að skrifa rit­gerðir og skipti um fag

Nýmála­braut MH varð fyrir val­inu þegar að fram­halds­skóli var val­inn. Auk dönsku og ensku lærði Erla frönsku og þýsku. Áhug­ann á þýsku átti hún ekki langt að sækja. Faðir hennar Hlynur Þór Magn­ús­son, fyrr­ver­andi blaða­mað­ur, kenndi þýsku. ,,Þegar ég heim­sótti pabba, hann sem sagt býr úti á landi, þá var hann að kenna mér þýsku í auka­tím­um.“

Erla skráði sig í sál­fræði í HÍ án þess að vita nokkuð hvað hún vildi verða þegar hún yrði stór. Fannst það mjög gaman en það átti eftir að breyt­ast þegar vin­konur hennar sem voru í félags­fræði báðu hana um að lesa yfir rit­gerð­ir. ,,Mér fannst svo svaka­lega gaman að skrifa rit­gerð­ir.“ Í sál­fræði er meira um skýrslu­skrif. Erla skipti því yfir til í félags­fræði til þessa fá að skrifa rit­gerðir í skól­an­um. ,,Al­gjör draumur að geta skrifað svona mikið af rit­gerð­u­m.“

Allt leit út fyrir að Erla myndi útskrif­ast með félags­fræði sem aðal­fag og sál­fræði sem aukafag. Með skóla vann Erla fyrst á Kleppi og síðar á BUGL. ,,Það var ­sam­starfs­mað­ur­ m­inn á Bugl sem þekkti pabba sem í raun­inn­i kom fyrst inn þeirri hug­mynd hjá mér að ég ætti að verða blaða­mað­ur.“ Þrátt fyrir að starfið á BUGL væri,,ó­trú­lega gef­andi” voru launin léleg. Erla fékk betri laun sem byrj­andi í blaða­mennsku en eftir sjö ára vinnu á geð­deild­um. Hún ákvað því að taka fjöl­miðla­fræði sem aukafag. 

Sendi Reyni Trausta­syni sms

Erla byrj­aði að sækja um á fjöl­miðlum áður en námi lauk. ,,Ég var búin að senda umsókn á alla fjöl­miðla lands­ins nán­ast og fékk aldrei svar frá nein­um. Las síðan í ein­hverju svona Sand­korni í ein­hverju dag­blaði að Reynir Trausta­son væri að fara af stað með nýtt blað. Það stóð ekk­ert meira um það. Ég þekkti Reyni ekki neitt, sendi hon­um sms og sagði honum hvað ég héti, hvað ég væri að læra og lang­aði að vera blaða­maður og svona.“ 

,,Þremur mán­uðum seinna svarar hann sms-inu. Þá er hann far­inn af stað með tíma­ritið Ísa­fold og það er þar sem ég skrifa mína fyrstu blaða­grein sem „freelance“ blaða­maður og er þá enn í skóla.“ Með þessu tókst Erlu að skrifa nokkrar greinar til þess að sýna hvað hún gæti, þegar hún sótti um vinnu eftir að námi lauk. Sum­arið 2007 var Erla ráðin til DV undir stjórn Sig­ur­jóns Magn­úsar Egils­sonar og fær fast­ráðn­ingu þá um haust­ið. Hún vinnur á DV þar til hún fer í fæð­ing­ar­or­lof í árs­lok 2009. 

Að loknu fæð­ing­ar­or­lofi fór Erla að vinna hjá 365 miðl­um, þar til hún fór yfir á Frétta­tím­ann árið 2013. Þar undi Erla sér vel og skrif­aði eitt árið yfir 30 for­síðu­við­töl. Rétt fyrir eig­enda­skipti á Frétta­tím­anum árið 2015 fékk Erla óvænta upp­sögn. 

Síðan þá hefur hún mest­megnis verið sjálf­stætt starf­andi, en var um tíma rit­stjóri bæj­ar­blað­anna Hafn­ar­fjörður&Garða­bær og Kópa­vogur sem Vef­pressan gaf út. ,,Mikið starf­só­ör­yggi er í þessum bransa og flestum blaða­mönnum sem hafa verið starf­andi í ein­hvern tíma hefur verið sagt upp einu sinni eða oft­ar. Maður lendir því gjarnan í því að kveðja sam­starfs­fé­laga sem er sagt upp og vinna síðan aftur með þeim á öðrum miðli nokkrum árum seinna.“ Erla ætlar að sjá hvert sjálf­stæður rekstur leiðir hana. ,,Voða­legt hark, rosa­legt frelsi að vera sjálf­stætt starf­and­i.“ 

Ofboðs­lega heppin með barn 

Erla er ein­stæð móðir með dóttur sína Lovís­u. ,,Ég reyni að ala hana upp sem mjög sjálf­stæða stelpu. Ég held að það teng­ist því líka að alast upp hjá ein­stæðu for­eldri að verða sjálf­stæð, það er bara ekki jafn mik­ill tími til þess að gera allt fyrir þau. Í þess­ari stöðu fer maður held ég ósjálfrátt að for­gangs­raða betur og hugsa um hvað það er sem skiptir mestu máli í upp­eld­in­u.“ Erla telur sig vera ,,of­boðs­lega heppin með barn, hún er mjög dug­leg sjálf­stæð og klár.“ 

Það voru við­burða­ríkir dagar þegar einka­dóttirin Lovísa hóf nám í 5 ára bekk Ísaks­skóla. 

,,Ég var í ást­ar­sorg, var hágrát­andi dag­inn áður og um morg­un­inn, mætti meira að segja of seint í vinn­una dag­inn sem mér var sagt upp því ég var að reyna að ná að hætta að gráta áður en ég mætti. En ég reyndi auð­vitað að líta á björtu hlið­arnar og eftir að ég fékk upp­sagn­ar­bréfið þá nán­ast gleymdi ég ást­ar­sorg­inni. Og síðan gaf það mér mikið að fylgj­ast með fyrstu skóla­dögum dóttur minn­ar. En þessir tveir dagar eiga alltaf eftir að lifa í minn­ing­unn­i. Kost­ur­inn við að vera „freelance“ er að ég get mætt á alla við­burði í skól­an­um.“ Ísaks­skóli kemur vel út úr skóla­könn­unum og í skól­anum er lögð mikil áhersla á lestur og söng. ,,Einu sinni í viku er söngur í sal sem ég mæti alltaf á. Í fyrra tárað­ist ég að heyra stelpuna mína syngja Heyr himna­smið­ur,“ segir stolt mamm­an.

Öll erfið eða óvænt reynsla nýt­ist

Erla seg­ist hafa tek­ist á við atvinnu­miss­inn með hörkunni. ,,Ég í raun­inn­i lít þannig á að öll erfið eða óvænt reynsla nýt­ist manni í gagna­bank­ann í reynslu­bank­ann. Byrj­aði að hugsa svona sem ung­ling­ur. Í öllum erf­ið­leikum getur maður fundið eitt­hvað til að styrkja sig. 

Það sem ekki brýtur mig það gerir mig sterka, það hugsa ég ef mér finnst ein­hverjir erf­ið­leikar vera óyf­ir­stíg­an­leg­ir.“

Erla telur að sjálfs­vinnan sem hún hóf á ung­lings­ár­unum hafa gert hana sjálf­stæða og það að hún hafi að hluta til alist upp sem ein­birni. ,,Ég elst upp í kven­lægu umhverfi, ég man alveg eftir því að hafa ung farið að velta fyrir mér kynja­mis­rétti, veit ekki hvort það teng­ist aðstæðum en fannst víða hallað á kon­ur.“

Það þarf sterk bein til þess að standa af sér kærur og dóms­mál. Erla gerir lítið úr áhrifum dóms­mál­anna á hana. „Það  halda kannski  margir að þetta hafi haft meiri áhrif mig en það gerði, málið er mér fannst þetta bara svo ósann­gjarnt. Í raun­inni fann­st  mér það svo fárán­legt, það er ekki eins og ég hafi gert eitt­hvað af mér og það hafi kom­ist upp um mig og ég hafi verið dæmt eða eitt­hvað slík. Ég upp­lifið aldrei að ég hefði gert neitt rangt, mér fannst þetta fyrst og fremst þetta vera ósann­gjarnir dóm­ar, alltaf.“

Súr­r­eal­ískt að vera kasól­étt í dóm­sal

Erla á sér lífsmottó sem eignað er Lauren Thatcher Pulizer verð­launa­hafa. Það er: ,,Well behaved women seldome make history”. Erla hefur snarað þessu yfir á íslensku: ,,K­urt­eisar konur kom­ast ekki í sögu­bæk­urn­ar“. Það eru lík­lega meira en tíu ár síðan ég rakst á þessa til­vitnun og fannst hún ógur­lega töff, vera hvatn­ing fyrir konur til að fara út fyrir boxið sem sam­fé­lagið setur þær í. Ég reikn­aði auð­vitað aldrei með því að kom­ast í neinar sögu­bæk­ur“. Erla Hlyns­dóttir komst í sögu­bæk­urnar sem ein af örfáum sem unnið hefur þrí­vegis mál fyrir Mann­rétt­inda­dóm­stól Evr­ópu. 

Erla var allan tíman viss í sinni sök og segir mála­ferlin ekki hafa tekið af sér neinn toll, hún hafi þó haft smá fjár­hags­á­hyggj­ur. ,,Ég bara vissi það ég hafði vandað vel til verka og unnið vel sem blaða­mað­ur. Fannst þetta algjör­lega ­fá­rán­leg­t allir þessir dómar og eitt af því súrrelal­ís­kasta sem ég hef upp­lifað er að vera kasól­étt í dóms­sal.“

Hverja telur Erla vera ástæðu þess að íslenskir dóm­stólar dæmdu eins og þeir gerðu í hennar mál­um? ,,Held að það hljóti bara að stafa af ein­hverri van­þekk­ingu, það hefur skinið í gegn í dómum gegn blaða­mönnum að það virt­ist algjör­lega skorta þekk­ingu á starfi blaða­manna og starfs­um­hverfi og í raun hlut­verki blaða­manna fyrst og fremst.“

Hverju breyttu dóm­arnir að mati Erlu? ,,Að blaða­menn geta betur sinnt sinni skyldu og fjallað um það sem þarf að fjalla um hvort sem þau mál eru óþægi­leg fyrir ein­hver eða ekki.“

,,Þetta er svo miklu stærra en ég”  

Erla Hlyns­dóttir telur að dómar Mann­rétt­inda­dóm­stóls Evr­ópu sé sigur tján­ing­ar­frels­is­ins. Hún þakkar Gunn­ari Inga Jóhanns­syni hrl. og starfs­mönnum Lög­manna Höfða­bakka sig­ur­inn og gerir ekki mikið úr sínum hlut. ,,Ég lít ekki á þetta sem dómana mína, þetta er svo miklu stærra en ég.“

Það vekur athygli að Erla hefur aldrei verið kærð til siða­nefndar Blaða­manna­fé­lags Íslands. En hefur Erla ein­hverja skýr­ingu á því? ,,Ég upp­lifi það þannig að fólk er að gera til­raun til að sýna eitt­hvað vald að það geti stjórnað umræð­unn­i. Í raun­inni til þess að hafa áhrif á fjöl­miðla og koma í veg fyrir að fjallað sé um þá á ein­hvern hátt sem þeim líkar ekki.“  

Erlu voru dæmdar bætur en þær fóru allar í að end­ur­greiða máls­kostnað og lítið sat eft­ir. Hún fékk þó að finna fyrir afleið­ingum mála­ferl­anna tíma­bund­ið. ,,Ég hef alltaf staðið í skilum með allt. Ári seinna er ég að fara til útlanda með rosa­litlum fyr­ir­vara og ætla að hækka yfir­drátt­inn, ég fæ bara synjun á að hækka yfir­drátt­inn, var búin að vera á van­skila­skrá án þess að vita af því, ótrú­lega ósann­gjarnt.“

Ágætt að upp­lifa það að vera frétta­efni 

Dómar Erlu vöktu að vonum athygli og mikið var um þá fjall­að. Sér­stak­lega þriðja og síð­asta dóm­inn. Erla upp­lifði það að vera hinum megin við borð­ið. ,,Það var ágætt fyrir mig sem blaða­mann að upp­lifa það að vera frétta­efni, dag­ur­inn fór bara í þetta, gat ekki sinnt vinn­unni minni þá daga sem dóm­arnir féllu.“

Það eru fleiri en Erla sem telja sig órétti beittir af dóm­stólum og nokkrir hafa leitað til henn­ar. 

,,Sumir kann­ast við mig eftir þetta, fólk sem ég þekki ekk­ert eða lítið hefur sam­band og lýsir því yfir hvað þetta sé frá­bært og skiptir miklu máli.“ Þegar Erla er spurð hvernig fara eig­i ­með mál fyrir Mann­rétt­inda­dóm­stól svar­ar hún á þennan veg: ,,Þetta kostar rosa­lega mik­inn pen­ing, tekur rosa­lega mik­inn tíma og litlar líkur á að vinna.“ 

Tvisvar fengið líf­láts­hót­anir

,,Ég hugsa að flestir blaða­menn hafi feng­ið, ja ekki endi­lega líf­láts­hót­anir kannski, en ein­hvers­konar hót­an­ir. Eins fárán­legt og það er að segja það þá er þetta hluti af starf­inu og það má bara ekki hætta við ein­hverja umfjöll­un út af hót­un­um.“

,,Ég hef tvisvar fengið líf­láts­hót­an­ir. Ég hafði ekki sam­band við lög­reglu af því að það er svo algengt að blaða­menn fái svona hót­an­ir. Ég man alveg eftir mínum kol­legum sem höfðu fengið líf­láts­hót­anir og voru jafn­vel með upp­tökur af þeim og höfðu sam­band við lög­reglu. Lög­reglan sagði ein­fald­lega bara: hafðu sam­band ef hann hringir aftur eða hann seg­ist aftur ætla að drepa þig. Mér fannst bara algjört til­gangs­leysi að hafa sam­band við lög­regl­una, þannig að ég gerði það ekki.“ 

Erla seg­ist hafa talað við frétta­stjór­ann sinn í annað skiptið sem henni var hót­að. ,,Mað­ur­inn sem ég er hérna að skrifa um í þessu máli ætl­aði að drepa mig ef ég myndi birta þessa frétt. Það snérist allt um það að stjórna umfjöll­un­inni. Manni er auð­vitað brugð­ið.“ Fyrri hót­un­ina túlk­aði Erla meira sem reiði­við­brögð og hafði kannski ekki trú á því að hann myndi í alvör­unni drepa sig. „Í seinna skiptið var það mjög umsvifa­mik­ill glæpa­maður sem að hót­aði þessu og raun­inni sagði hann þetta ekki við mig.“ Við­kom­andi hafði sam­band við frétta­stjóra Erlu eftir að hafa öskrað á hana í síma og skellt svo á. ,,Hann sagði ef fréttin sem ég var að vinna yrði birt þá myndi hann láta háls­höggva mig, ég skal alveg við­ur­kenna að ég var smeyk eftir það, eins og ég segi þetta var alræmdur glæpa­mað­ur. Þegar ég var að koma heim á kvöldin þá horfði ég alveg í kringum mig. Innst inni vildi ég ekki trúa því að hann ætl­aði í alvöru að drepa mig.“

Maður getur verið alveg óþol­andi  

Þegar Erla er spurð hvað prýði góðan blaða­mann, stendur ekki á svar­inu. ,,Heið­ar­leiki, í raun heið­ar­leiki fyrst og fremst og ég held að það sé ekk­ert sem að toppi það. Ekki láta eigin for­dóma trufla sig við að vinna fréttir og við­töl.“ Að vera trúr sann­fær­ingu sinni telur Erla vera kost en seg­ist þó vera hlynnt því að brjóta regl­urnar ef til­gang­ur­inn helgar með­al­ið.

,,Það sem mér finnst skemmti­leg­ast við starf­ið er að hitta fólk, hitta alls­konar fólk, með alls­konar bak­grunn í alls­konar aðstæðum með alls­konar sög­ur, miklu skemmti­legra að hitta fólk en tala við það í síma. Alltaf skemmti­leg­ast bara þegar ég næ að hitta fólk í stað­inn fyrir að hringja.“

Það er ekki fyrir alla að vera blaða­menn segir Erla. ,,Blaða­mennskan er eins­kon­ar lífs­stíll, ég held að flestir séu sam­mála um það. Maður er að fylgj­ast með öllu og er alltaf vak­andi fyrir umfjöll­un­ar­efn­um. Maður getur verið alveg óþol­and­i.“ Erla leggur áherslu á að verja heim­ild­ar­menn og fjalla ekki um mál sem tengj­ast blaða­manni.

Erla, blaða­manna-Erla og mömmu-Erla

Spurð um áhuga­mál utan frétta­mennsku, svarar Erla: ,,á­huga­mál mitt er fyrst og fremst fólk, hvernig fólk er, hvernig fólk á sam­skipti, í raun­inni teng­ist þetta starf­in­u.“ Það þarf sterkan karakter og ákveðna fag­mennsku til þess að geta skilið sig frá starf­inu. Erla gerir það með þremur Erl­um. ,,Þegar ég er í vinn­unn­i þá er ég bara blaða­manna-Erla og svo bara Erla, svo er ég rosa­lega mikið mömmu-Erla,“ segir konan sem trúir því að erf­ið­leikar og mót­læti styrki fólk. 

Konan sem komst í sögu­bæk­urnar þegar hún lagði íslenska ríkið þrisvar sinnum fyrir Mann­rétt­inda­dóm­stól Evr­ópu. Erla var kölluð á fund Alls­herj­ar- og mennta­mála­nefndar síð­ast liðin þriðju­dag til að fræða nefnd­ar­menn um stöðu mála. Fund­ur­inn var hald­inn í kjöl­far nýfall­ins dóms Mann­rétt­inda­dóm­stóls Evr­ópu þar íslenska ríki braut enn á ný á tján­ing­ar­frelsi blaða­manna í þetta sinn á Stein­grími Sæv­ari Ólafs­syni.