Umboðs­maður Alþingis hefur kom­ist að þeirri nið­ur­stöðu að Árni Sig­fús­son hafi verið van­hæfur til að veita styrki úr Orku­sjóði til­ Ný­sköp­un­ar­mið­stöðvar Íslands í fyrra­haust vegna vensla við for­stjóra mið­stöðv­ar­inn­ar, sem er bróðir hans. Hann telur enn fremur að úthlut­anir úr Orku­sjóði í fyrra­haust hafi þar af leið­andi ekki verið í sam­ræmi við lög. Þetta kemur fram í áliti Tryggva Gunn­ars­son­ar, umboðs­manns Alþing­is, dag­settu 2. mar­s ­síð­ast­lið­inn.

Í álit­inu seg­ir: „Umboðs­maður tók fram að hæf­is­reglur stjórn­sýslu­laga ættu við um hæfi ­nefnd­ar­manna ráð­gjaf­ar­nefndar Orku­sjóðs þegar nefndin gerir til­lögur til­ ráð­herra um lán­veit­ingar og ein­stakar greiðslur úr Orku­sjóði. Þar sem Nýsköp­un­ar­mið­stöð Ís­lands hefði sótt um styrk úr sjóðnum og fyr­ir­svars­maður hennar væri bróð­ir ­for­manns ráð­gjaf­ar­nefnd­ar­innar væri for­mað­ur­inn tengdur fyr­ir­svars­manni aðila ­máls­ins í skiln­ingi regln­anna og nefnd­ar­maður í þeirri stöðu teld­ist van­hæf­ur. ­Um­boðs­maður féllst ekki á þær skýr­ingar ráðu­neyt­is­ins að þátt­ur ­nefnd­ar­for­manns­ins hefði verið lít­il­fjör­legur í merk­ingu lag­anna og ylli þar ­með ekki van­hæfi eða félli undir und­an­tekn­ingar frá hæf­is­regl­unum að öðru ­leyti. Nið­ur­staða umboðs­manns var því sú að for­maður ráð­gjaf­ar­nefndar Orku­sjóðs hefði verið van­hæfur til með­ferðar máls­ins og að hann hefði ekki mátt taka þátt í und­ir­bún­ingi, með­ferð eða úrlausn þess. Þar sem fyrir lá að hann tók þátt í und­ir­bún­ingi til­lagn­anna og sat fund þar sem þær voru afgreiddar tald­i ­um­boðs­maður að með­ferð máls­ins hefði ekki verið í sam­ræmi við lög.“

Umboðs­mað­ur­ Al­þingis beinir þeim til­mælum til iðn­að­ar- og við­skipta­ráðu­eyt­is­ins að það hafi þau sjón­ar­mið sem rakin séu í áliti hans fram­vegis í huga í störfum sín­um.. Að öðru leyti yrði það að vera verk­efni dóm­stóla að skera úr um hvort ann­markar á máls­með­ferð í máli Valorku, sem kvart­aði til umboðs­manns vegna máls­ins, leidd­u til bóta­skyldu af hálfu rík­is­ins.

Ragn­heiður Elín skip­aði nefnd­ina

Orku­sjóður er í eigu rík­is­ins og er hlut­verk hans að ­stuðla að hag­kvæmri nýt­ingu orku­linda lands­ins með styrkjum eða lán­um, einkum til aðgerða sem miða að því að draga úr notkun jarð­efna­elds­neyt­is. Yfir­um­sjón og ábyrgð með sjóðnum er hjá iðn­að­ar- og við­skipta­ráð­herra.

Í des­em­ber 2014 sam­þykkti Alþingi að gera breyt­ingar á lögum um Orku­sjóð. Í þeim breyt­ingum fólst meðal ann­ars að Orku­ráð var lag­t ­niður en í stað þess á iðn­að­ar- og við­skipta­ráð­herra að skipta þriggja manna ráð­gjafa­nefnd til fjög­urra ára sem hefur það hlut­verk að gera til­lögur til­ ráð­herra um lán­veit­ingar og ein­stakar greiðslur úr Orku­sjóði sam­kvæmt fjár­hags- og greiðslu­á­ætlun sjóðs­ins.

Laga­breyt­ingin tók gildi 1. jan­úar 2015 og í byrj­un þess árs skip­aði Ragn­heiður Elín Árna­dóttir, iðn­að­ar- og við­skipta­ráð­herra, þrjá ein­stak­linga í ráð­gjafa­nefnd­ina. Þeir eru Árn­i ­Sig­fús­son, Franz Viðar Árna­son og Halla Hrund Loga­dótt­ir.

Árni var auk þess skip­aður for­maður nefnd­ar­inn­ar.

Árni sagði umfjöllun vera „ljótan leik“ 

Kjarn­inn greindi frá því í síð­ustu viku að umboðs­mað­ur­ Al­þingis væri með kvörtun fyrir­tæk­is­ins Valorku vegna styrk­veit­ingar Orku­sjóðs til­ Ný­sköp­un­ar­mið­stöðvar Íslands í fyrra­haust til með­höndl­un­ar. Valorka send­i ­upp­haf­lega kvörtun til iðn­að­ar- og við­skipta­ráðu­neyt­is­ins vegna ­styrk­veit­ing­ar­innar þann 24. sept­em­ber 2015 og í fram­hald­inu sendi fyr­ir­tæk­ið kvörtun til umboðs­manns Alþing­is.

Frétta­blaðið greind­i frá því í okt­o­ber 2015 að mið­stöðin hefði fengið fjórð­ung þeirra styrkja sem Orku­sjóður hafð­i ný­verið úthlutað til alls ell­efu verk­efna í fyrra haust. Í umfjöllun blaðs­ins kom fram að for­maður nefnd­ar­inn­ar ­sem velur hverjir fá styrki, Árni Sig­fús­son, er bróðir for­stjóra Ný­sköp­un­ar­mið­stöðvar Íslands, Þor­steins Inga Sig­fús­son­ar. Árni vék ekki sæt­i þegar fjallað var um styrk­veit­ing­una. Árni kall­aði umfjöll­un Frétta­blaðs­ins „ljótan leik“ í sam­tali við Stund­ina. Hann hafn­aði því að eitt­hvað væri athuga­vert við út­hlut­un­ina, enda væri hún til rík­is­stofn­un­ar, ekki per­sónu­lega til bróður hans.

Valdi­mar Öss­ur­ar­son, fram­kvæmda­stjóri Valorku, sem sótti einnig um styrk til Orku­sjóðs en fékk ekki, taldi styrk­veit­ing­una ólög­mæta eins og að henni var stað­ið. Á­stæðan væri sú að Árni og Þor­steinn Ingi væru bræður og þar með væri Árn­i van­hæfur til að veita styrk til Nýsköp­un­ar­mið­stöðv­ar. Slík veit­ing stang­ist á við 2. kafla stjórn­sýslu­laga og hljóti því að ­dæm­ast ómerk, að mati Valdi­mars.

Í 2. kafla stjórn­sýslu­laga ­segir að nefnd­ar­maður sé van­hæfur til með­ferðar máls ef hann „er eða hef­ur verið maki aðila, skyldur eða mægður aðila í beinan legg eða að öðrum lið til­ hliðar eða tengdur aðila með sama hætti vegna ætt­leið­ing­ar“ eða ef hann „teng­ist fyr­ir­svars­manni eða umboðs­manni aðila með þeim hætt­i“. Auk þess telj­ast nefnd­ar­menn van­hæfir ef „að öðru leyti eru fyrir hendi þær aðstæður sem eru fallnar til þess að draga óhlut­drægni hans í efa með rétt­u“.

Iðn­að­ar- og við­skipta­ráðu­neytið svar­aði erindi Valorku með bréfi ­sem sent var til fyr­ir­tæk­is­ins 14. októ­ber 2015. Sam­kvæmt upp­lýs­ingum frá­ ­iðn­að­ar- og við­skipta­ráðu­neyt­inu sendi Valorka í fram­hald­inu kvörtun til­ ­um­boðs­manns Alþingis sem sendi í kjöl­farið bréf til ráðu­neyt­is­ins með nokkrum ­spurn­ingum um mál­ið. Bréf umboðs­manns var sent 3. nóv­em­ber 2015 og því svarað þann 10. des­em­ber síð­ast­lið­inn.

Hann hefur nú kom­ist að ­nið­ur­stöðu og birti álit sitt í síð­ustu viku.

Afger­andi nið­ur­staða

Í áliti sínu seg­ir ­um­boðs­maður að hæf­is­reglur stjórn­sýslu­laga ættu við um hæfi nefnd­ar­manna ráð­gjaf­ar­nefndar Orku­sjóðs þegar hún gerði til­lögur til iðn­að­ar- og við­skipta­ráð­herra. Árni væri því van­hæfur til að veita styrki til­ Ný­sköp­un­ar­mið­stöðvar Íslands vegna tengsla sinna við for­stjóra henn­ar. Hann ­féllst ekki á skýr­ingar ráðu­neytis í mál­inu um að þáttur Árna hefði ver­ið ­lít­il­fjör­legur í merk­ingu lag­anna og ylli þar með ekki van­hæfi. „Nið­ur­staða umboðs­manns var því sú að for­mað­ur­ ráð­gjaf­ar­nefndar Orku­sjóðs hefði verið van­hæfur til með­ferðar máls­ins og að hann hefði ekki mátt taka þátt í und­ir­bún­ingi, með­ferð eða úrlausn þess. Þar ­sem fyrir lá að hann tók þátt í und­ir­bún­ingi til­lagn­anna og sat fund þar sem þær voru afgreiddar taldi umboðs­maður að með­ferð máls­ins hefði ekki verið í sam­ræmi við lög.“

Umboðs­maður Alþingis fjall­aði einnig um til­kynn­ingu sem birt var á vef­síðu ráðu­neyt­is­ins ­vegna máls­ins þar sem upp­lýst var um opin­bera styrki til Valorku  án þess að birtar væru upp­lýs­ingar um ­sam­bæri­legar styrk­veit­ingar til ann­arra aðila sem störf­uðu að verk­efnum á sama sviði. Í áliti umboðs­manns seg­ir: „Um­boðs­maður fékk ekki séð að til­kynn­ing­in hefði verið í nægj­an­legu sam­hengi við frétt Frétta­blaðs­ins um vensl for­manns ráð­gjaf­ar­nefnd­ar­innar og for­stjóra Nýsköp­un­ar­mið­stöðvar sem átti að ver­a ­til­efni hennar og aðra gagn­rýni fyr­ir­svars­manns A ehf. sem þar kom fram. Hann taldi því að ráðu­neytið hefði ekki sýnt fram á að frétt­in, og/eða fyr­ir­spurn Frétta­blaðs­ins til ráðu­neyt­is­ins af því til­efni, hefði veitt ráðu­neyt­in­u rétt­mætt til­efni til að hafa frum­kvæði að því að birta umræddar upp­lýs­ingar með­ þeim hætti sem gert var. Efni til­kynn­ing­ar­innar hefði að þessu leyti ekki ver­ið í sam­ræmi við vand­aða stjórn­sýslu­hætti.

Um­boðs­maður beindi þeim til­mælum til ráðu­neyt­is­ins að það hefði þau sjón­ar­mið sem rakin væru í álit­in­u fram­vegis í huga í störfum sín­um. Að öðru leyti yrði það að vera verk­efn­i ­dóm­stóla að skera úr um hvort ann­markar á máls­með­ferð í máli A ehf. leiddu til­ ­bóta­skyldu af hálfu rík­is­ins, teldi félagið til­efni til slíks.“