Ég trúi varla að ég sé að skrifa þetta, en mér verður reglu­lega hugsað til dálít­ils sem Björn Ingi Hrafns­son sagði einu sinni við mig.

Nánar til­tekið hvarflar hug­ur­inn gjarnan til þess þegar ég velti fyrir mér sam­spili fjöl­miðla og stjórn­mála, sem ger­ist oftar en ég mundi vilja. Það er áhuga­vert sam­lífi og ekki óal­gengt að sama fólk hafi reynslu af störfum við hvort tveggja. Það er líka ekk­ert skrýt­ið, það er æski­legt að þeir sem starfa við frétta­mennsku hafi víð­feðman og almennan áhuga og þekk­ingu á sam­fé­lags­mál­um, og eðli máls­ins sam­kvæmt gildir það sama um þá sem starfa í póli­tík – að svip­aðar mann­gerðir og jafn­vel sömu ein­stak­lingar skuli leita á báða starfs­vett­vanga er við­búið og eðli­legt.

Það sem er hins vegar skrýtið er hvað það virð­ist stundum vera lítil fylgni á milli þess að póli­tíkusar hafi starfað á fjöl­miðlum og að þeir hafi skiln­ing á eðli þeirra og samúð með starfs­um­hverfi þeirra og vinnu­að­ferð­um. Stundum virð­ist manni að þeir stjórn­mála­menn sem hafa bak­grunn úr fjöl­miðlum séu jafn­vel enn gjarn­ari á að kvarta undan umfjöllun um sig og sinn flokk en aðr­ir, væla undan ósann­girni og dylgja um ann­ar­legar hvatir og sam­an­tekin ráð miðl­anna og póli­tískra and­stæð­inga þeirra um að klekkja á þeim.

Nokkrar til­gátur

Hvernig ætli geti staðið á þessu?

Er þetta af því að þeir þekkja heim fjöl­miðl­anna og vita sem er að þar eru í alvör­unni allir alltaf í her­ferðum gegn hinum og þessum og að brugga póli­tísk sam­særi sem þeir reyna svo að mat­reiða sem óhlut­drægan frétta­flutn­ing? Eru þeir ofvaxna barnið í jakka­föt­unum sem er ein­fald­lega að benda á að keis­ar­inn er nak­inn í sjón­varp­inu að segja okkur frétt­ir? Eru þeir bara að segja satt?

Eða er þetta af því að þeir voru þannig fjöl­miðla­menn sjálfir – alltaf með póli­tískt agenda í umfjöllun sinni – og gera þess vegna ráð fyrir að aðrir hljóti að vera það líka? Ef það væri málið væru þeir vilj­andi eða óvilj­andi að líta fram hjá því grund­vall­ar­at­riði sem aðgreinir þá frá öðrum fjöl­miðla­mönnum og er for­senda allrar þess­arar umræðu: þeir hættu í fjöl­miðlum til að fara í póli­tík, hinir ekki.

Eða telja þeir sig bara þekkja nógu vel inn á fjöl­miðl­ana til að vita að það sé hægt að sveigja þá og beygja að sínum vilja með nógu miklum kveinstöfum og ágangi, og gildi þá einu hvort gagn­rýnin sé rétt­mæt og sær­indin raun­veru­leg? Eru þeir að gera sér upp hneykslun og reiði í von um að frétta­mað­ur­inn hugsi sig tvisvar um næst?

Ég veit það ekki, en gæti trúað að eitt­hvað af þessu sé rétt – kannski dass af þessu tvenna síð­ar­nefnda sem leggst svo ofan á aðal­á­stæð­una sem er óháð öllum fjöl­miðla­bak­grunni.

Binga saga

Veg­ur­inn á milli þess­ara tveggja starfs­vett­vanga er fjöl­farn­ari í aðra átt­ina en hina – fleiri spreyta sig í fjöl­miðlum á leið sinni í stjórn­málin en öfugt. Þegar ég skoð­aði þetta fyrir ein­hverjum árum hafði vel rúmur meiri­hluti þáver­andi þing­flokks Sjálf­stæð­is­flokks­ins verið blaða­maður á Mogg­anum um lengri eða skemmri tíma. Færri fara hina leið­ina – það eru þá aðal­lega gamlir þing­menn og ráð­herrar sem er plantað í rit­stjóra­stóla hér og þar. Vissu­lega hafa margir fjöl­miðla­menn ein­hvern bak­grunn úr ung­liða- eða stúd­entapóli­tík, en það er öðru­vísi – hún er sjaldn­ast við­fangs­efni fjöl­miðl­anna sjálfra og þess vegna fær fólk ekki jafn­mikil tæki­færi í slíku starfi til að næra í sér tor­tryggn­ina og aðsókn­ar­kennd­ina.

Komum við þá aftur að því sem Björn Ingi Hrafns­son, nú fjöl­miðla­mó­gúll en þá fyrr­ver­andi borg­ar­full­trúi, sagði við mig. Eða hann sagði þetta kannski ekki beint við mig, heldur meira í minni við­ur­vist, og kannski ekki einu sinni við neinn sér­stakan – þetta var meira í ætt við óform­lega yfir­lýs­ingu – og þótt það væri lík­lega ofmælt að ég hafi litið á Björn Inga sem ein­hvers konar læri­föður minn þá hefur þetta sem hann sagði engu að síður setið í mér í öll þessi ár.

Björn Ingi er einn af þeim sem hafa farið báðar leiðir á milli póli­tíkur og fjöl­miðla. Hann byrj­aði í blaða­mennsku sem smá­strákur á Flat­eyri, skrif­aði þaðan í Mogg­ann, vann sig upp í stöðu þing­frétta­rit­ara áður en hann fór í stjórn­málin sem frægt varð.

Það var svo í apr­íl­byrjun 2008 sem leiðir okkar lágu saman á Frétta­blað­inu. Mán­uð­irnir á undan höfðu verið far­sa­kennd­ir, Björn Ingi hafði verið í brennid­epli fjöl­miðla í REI-­mál­inu svo­kall­aða og á end­anum hrak­ist úr borg­ar­stjórn undan ásök­unum um óhóf­leg fata­kaup í kosn­inga­bar­áttu tveimur árum fyrr. Guð­jón Ólafur Jóns­son, gam­all vinur hans og sam­herji, sagð­ist vera með heilt hnífa­sett í bak­inu eftir Björn Inga. Allt var þetta bæði fyndið og tragískt eins og svo margt.

Hann var við­fangs­efni frétta svo til viku­lega en tveimur mán­uðum eftir afsögn­ina birt­ist hann allt í einu á rit­stjórn Frétta­blaðs­ins. Björn Ingi hafði verið ráð­inn rit­stjóri Mark­að­ar­ins, fylgi­rits blaðs­ins um við­skipti og efna­hags­mál, meira og minna án vit­undar eða vilja ann­arra stjórn­enda blaðs­ins. 

And­rúms­loftið var ein­kenni­legt, og í einum af göngut­úrum sínum yfir rit­stjórn­ar­gólfið sagði hann okkur frá því í óspurðum fréttum að hann væri lækn­aður – það hefði bara tekið hann nokkra daga frá afsögn­inni úr borg­ar­stjórn að losna við þá til­finn­ingu að annar hver maður í sam­fé­lag­inu væri bein­línis and­stæð­ingur hans, að stjórn­málin væru slík­ur bön­ker að það að segja skilið við þau hefði verið eins og að losna úr álög­um, vakna úr transi, að skyndi­lega hefði hann séð skýrt að úti um allt væri bara fólk að vinna vinn­una sína án þess að það hefði endi­lega að mark­miði að annað hvort eyði­leggja fyrir honum eða hjálpa hon­um. Í minn­ing­unni tal­aði hann eins og frels­aður fík­ill.

Krónísk væn­i­sýki

Kannski var hann bara að reyna að koma sér í mjúk­inn hjá blaða­mönnum sem hann hélt, eflaust rétti­lega, að litu á hann sem einn af kvart­sáru póli­tíkus­unum – hann hefði jú verið einn af mörgum sem hefðu gert athuga­semdir við eitt og annað sem skrifað hafði verið um þá í rit­stjórn­ar­dálkum og víð­ar. Kannski var hann aldrei svona djúpt í bön­k­ernum – kannski var hann og er enn í hon­um. Kannski voru aðrir stjórn­mála­menn það ekki þótt hann hefði verið það. Hann var auð­vitað heldur ekk­ert bara að tala um fjöl­miðla.

Og kannski man hann þetta ekki eins og ég, hann leið­réttir mig þá.

Ég held hins vegar að þarna sé komin hin ofurein­falda skýr­ing á því að Oddný Harð­ar­dóttir skuli túlka létt spjall í Vik­unni með Gísla Mart­eini sem atlögu að Sam­fylk­ing­unni, að Bjarni Bene­dikts­son rjúki upp til handa og fóta þegar Kast­ljós fjallar um neyð­ar­lán Seðla­bank­ans til Kaup­þings fyrir átta árum, tekur hana til sín per­sónu­lega og fyrir hönd flokks­ins og talar um að frétt­inni hafi verið „plantað vegna kosn­ing­anna“, að Vig­dís Hauks­dóttir sé eins og hún er, að Sig­mundur Davíð sé verstur allra þrátt fyrir alla sína fjöl­miðla­reynslu – dæmin eru ótelj­andi: ástæðan er sú að stjórn­mál gera fólk ofsókn­ar­brjálað.

Það er ekki flókið en það er auð­vitað ekki heldur nógu gott og ein­hver gerði vel í að reyna að breyta tendensnum sem veldur þessu. Ekki síst af því að þetta magn­ast upp í kringum kosn­ing­ar, og einmitt þá erum við ein­hvern veg­inn öll komin með eina tána í póli­tík og fáum þar með snert af þess­ari væn­i­sýki. Og við megum eig­in­lega ekki við því að vera svona tens.