Íslend­ing­ar, íbúar þess­arar hrjúfu og köldu eyju í miðju Atl­ants­hafi, hafa löngum flúið til ann­arra landa í leit að betra lífi þeg­ar illa árar. Á ofan­verðri 19. öld fóru um 15 þús­und Íslend­ingar til Kana­da, ­Banda­ríkj­anna og Bras­ilíu til að flýja fjár­hags­legan og veð­ur­fars­legan ömur­leika á Íslandi.

Nær okkur í tíma fluttu 1.728 Íslend­ingar af landi brott árið 1970, í kjöl­far þess að síldin á Íslands­miðum hvarf vegna ofveiði. Það voru 1.380 umfram þá Íslend­inga sem fluttu aftur heim til lands­ins það árið.

Árið 1995, í kjöl­far kreppu og mik­illa erf­ið­leika í at­vinnu­líf­inu á fyrstu árum tíunda ára­tugs síð­ustu ald­ar, fluttu 1.637 Íslend­ing­ar burt umfram þá sem fluttu aftur heim. Og á árunum 2009 til 2011, eft­ir ­for­dæma­laust banka­hrun sem orsak­aði tug pró­senta geng­is­hrun, yfir 18 pró­sent verð­bólg­u,  stór­aukið atvinnu­leysi, ­eigna­bruna, nið­ur­skurð og ótrú­lega reiði, fluttu sam­tals 5.480 fleiri íslenskir ­rík­is­borg­arar til ann­arra landa en komu til baka.

Allir þessir miklu brott­flutn­ingar áttu sér stað í kjöl­far kreppu. Þ.e. mik­ils sam­dráttar í efna­hags­líf­inu sem ýtti Íslend­ingum í að freista gæf­unnar ann­ars stað­ar.

Sjá­iði ekki veisl­una?

Í Morg­un­blað­inu í morgun var greint frá því að ­mikil aukn­ing væri komin í land­flótta Íslend­inga aft­ur. Á fyrstu níu mán­uð­u­m árs­ins 2015 hefðu 1.130 fleiri farið en kom­ið. Frá því að Hag­stofa Íslands fór að halda utan um slíkar íbúa­tölur árið 1961 hafa aldrei fleiri farið umfram þá sem komu í kjöl­far hag­vaxt­ar­árs.

Og hér hefur sann­ar­lega verið hag­vöxt­ur. Hann hefur raun­ar verið í fimm ár í röð og er í met­hæð­um. Á fyrri hluta þessa árs mæld­ist hann 5,2 pró­sent og hafði ekki mælst hærri frá höf­uð­ári íslenska banka­góð­ær­is­ins 2007. At­vinnu­leysi mælist 3,8 pró­sent og verð­bólga hefur verið langt undir 2,5 ­pró­sent verð­bólgu­mark­miði Seðla­bank­ans í nálægt tvö ár. Hér er ­kaup­mátt­ar­aukn­ing, nýsamið um tug­pró­senta launa­hækk­anir yfir lín­una, ótrú­leg ­fjölgun túrista og mak­ríl­veiðar hafa styrkt efna­hags­stoðir lands­ins og fjöld­i ­bygg­inga­krana er farin að nálg­ast þann fjölda sem var á bólu­ár­unum fyrir hrun.

Til við­bótar hefur end­ur­reisn íslensks efna­hags­lífs tek­ist með­ af­brigðum vel. Neyð­ar­lög og fjár­magns­höft hafa séð til þess. Eftir að upp­gjör slita­búa föllnu bank­anna klár­ast verður skulda­staða Íslands betri en hún hef­ur verið frá því á sjö­unda ára­tug síð­ustu aldar og stjórn­völd með fullar hend­ur fjár til að eyða í atkvæða­kaup, stand­ist þau ekki freistni­vand­ann.

Af hverju er þetta fólk þá að fara? Sér það ekki veisl­una? Skynjar það ekki ekki veru­leik­ann?

Hvar á ungt mennt­að ­fólk að vinna?

Rann­sóknir sýna að það sé einkum ungt og menntað fólk sem hleypir heim­drag­anum og leitar að betra lífi erlend­is. Við erum með öðrum orð­u­m að missa fram­tíð­ina úr landi. Ástæður þessa eru marg­þætt­ar.

Í fyrsta lagi er skortur á við­eig­andi störfum fyrir ung­t há­skóla­menntað fólk á Íslandi. Flest störf sem orðið hafa til á und­an­förn­um árum hafa orðið í þjón­ustu­geirum, bygg­inga­iðn­aði og ferða­mennsku. Þau krefjast ­mörg hver ekki sér­fræði­þekk­ingar eða sér­mennt­un­ar. Auk þess er Ísland örmark­að­ur­ þar sem önnur lög­mál ráða ríkjum við ráðn­ingar en í fjöl­menn­ari lönd­um. Sam­an­talið þá eru mjög sterkar vís­bend­ingar uppi um að margir finni sér ekki atvinnu sem hent­i ­námi þeirra og bak­grunni. Til dæmis er rúmur fjórð­ungur þeirra sem nú eru á at­vinnu­leys­is­skrá með háskóla­próf.

Það umhverfi sem atvinnu­líf­inu er sniðið á Íslandi er held­ur ekki sniðið að þekk­ing­ar- og hug­vits­fyr­ir­tækjum í alþjóða­starf­semi, held­ur frum­vinnslu­fyr­ir­tækjum sem hafa tekjur og lán í erlendum myntum en borga laun og skatta í íslenskum krón­um.

Hvað á ungt fólk að eiga?

Í öðru lagi er ungt fólk í erf­ið­leikum með eigna­mynd­un. Það stendur frammi fyrir stórum hindr­unum við að eign­ast þak yfir höf­uðið vegna hækk­andi fast­eigna­verðs og minnk­andi mögu­leika á því að fá lán til þessa. Vext­ir eru miklu hærri en í við­mið­un­ar­löndum og mun lengri tíma tekur að mynda raun­veru­lega eign en þar. Í raun á ungt fólk bara í erf­ið­leikum með að flytja heiman því að þús­undir íbúða eru fullar af ferða­mönnum sem kom­ast ekki fyrir á hót­elum og keyra upp leigu­verð. Ef það getur leigt þá getur það ekki lagt neitt ­fyrir vegna þess að leigan er svo dýr. Og svo koll af kolli.

Þess vegna býr fjórði hver Íslend­ingur á þrí­tugs­aldri enn í for­eldra­hús­um.

Þorri þeirrar eigna­mynd­unar sem er að eiga sér stað á upp­gangs­árum síð­ustu ára, frá því að hag­vöxt­ur­inn tók við sér, hefur átt sér­ ­stað hjá fólki sem átti eignir fyr­ir. Frá árinu 2011 og út árið í fyrra jókst eigið fé þess 1 pró­sents Íslend­inga sem átti þegar mest um 64 millj­arða króna. Það átti 507 millj­arða króna um síð­ustu ára­mót. Þessi hópur á 21 pró­sent af öllum eignum lands­manna.

Þessar tölur eru reyndar van­metnar þar sem virði verð­bréfa, t.d. hluta­bréfa, er fært inn á nafn­virði. Mark­aðsvirði þeirra er marg­falt hærra. Bara í ár hefur virði hluta­bréfa í Kaup­höll Íslands hækkað um meira en ­þriðj­ung.

Auður rík­asta pró­sents­ins er því stór­lega van­met­inn í opin­berum ­töl­um. Eigna­skortur ungs fólks, sem á ekki von á arfi frá auð­ugum ætt­ingja eða vel­gjörð­ar­manni, er það ekki.

Hvað á ungt fólk að kjósa?

Í þriðja lagi eru stjórn­mál á Íslandi bein­línis á köflum fjand­sam­leg ungu fólki. Sitj­andi rík­is­stjórn ákvað til að mynda að færa 80 millj­arða króna úr rík­is­sjóði til þeirra sem voru með verð­tryggð lán á árunum 2008 og 2009. Lang­minnstur hluti hennar fór til fólks undir 35 ára aldri, sem var ekki búið að skuld­setja sig á þessum tíma. Sam­hliða þess­ari aðgerð ákvað ríkið að gefa þeim sem nota sér­eign­ar­sparn­að­inn sinn til að greiða niður hús­næð­is­skuld­ir skatta­af­slátt. Sá afsláttur er veittur af skatt­tekjum fram­tíð­ar­kyn­slóða, en sér­eign­ar­sparn­aður skatt­lagður þegar hann er greiddur út.

Til að gæta jafn­ræðis var þeim sem áttu ekki hús­næði, að ­mestu ungt fólk, boðið að nota skatt­frjálsan sér­eign­ar­sparnað sem útborg­un ­vegna hús­næð­is­kaupa. Alls hafa 482 aðilar nýtt sér það úrræði. Með­al­upp­hæð á mann er nýtt hefur verið með þessum hætti er um 200 þús­und krón­ur. Það dug­ar ­skammt inn á inn­borgun á íbúð.

Þá sér ungt fólk margt hvert enga fram­tíð í krónu­hag­kerf­in­u þar sem gengið er fellt reglu­lega til að rétta við við­skipta­jöfn­uð­inn fyr­ir­ ­út­flutn­ings­grein­arn­ar, með til­fallandi verð­bólgu­hækk­unum og kaup­mátt­arrýrnun sem velt er yfir á launa­fólkið í land­inu.

Þessi sýn er orðin nokkuð þverpóli­tískt hjá ungu fólki.  Það sást best á ályktun ungra Sjálf­stæð­is­manna á nýaf­stöðnum lands­fundi um að fram­tíð­ar­lausn í gjald­miðla­málum felist í öðrum gjald­miðli en krón­unni.

Hag­tölur mæla ekki ham­ingju

Það er ekki hægt að mæla sátt, vellíðan og heil­brigð­i ­sam­fé­lags með hag­töl­unum einum sam­an. Þótt það sé hag­vöxtur þá finnur stór hluti þjóð­ar­innar ekki fyrir bættum hag eða upp­lifir betri fram­tíð­ar­horf­ur. Ung­t ­fólk er stór hluti þess stóra hluta.

Það vill öðru­vísi sam­fé­lag og öðru­vísi umgjörð en boðið er ­upp á. Það sést ágæt­lega á því að sam­an­lagt fylgi þeirra flokka sem stjórn­a land­inu mælist um 20 pró­sent hjá fólki undir þrí­tugu. Rúm­lega 55 pró­sent fólks á þeim aldri ætlar að kjósa Pírata, sem eru með þá grunn­stefnu að leyfa fólki ­sjálfu að ráða með beinum hætti hvernig sam­fé­lagi það býr í. Í því fell­st á­kveðin höfnun á því sam­fé­lagi sem þeir flokkar sem stýrt hafa Íslandi standa ­fyr­ir.

Og ef ungt fólk sér ekki fyrir sér aukin tæki­færi á Íslandi þá kýs það ein­fald­lega með fót­unum og fer.