Jafn­ræð­is­reglan er rauði þráð­ur­inn í öllum mann­rétt­inda­samn­ingum sem Íslend­ingar hafa skuld­bundið sig til að virða og fram­fylgja gagn­vart öllu því fólki sem býr á Íslandi.

Jafn­ræð­is­reglan er einnig grund­vall­ar­regla í íslensku stjórn­ar­skránni og í íslenskum lög­um.

Kjarn­inn í jafn­ræð­is­regl­unni er skýr og ein­fald­ur: Jöfn tæki­færi alls fólks.

Jafn­ræð­is­reglan er sá grunnur sem meg­in­mark­mið samn­ings Sam­ein­uðu þjóð­anna um rétt­indi fatl­aðs fólks byggj­ast á og meg­in­til­gangur samn­ings­ins er að tryggja fötl­uðu fólki jöfn tæki­færi til eðli­legs lífs og lífs­gæða eins og aðrir njóta. Því ætti ekki að þurfa að  taka fram að mis­munun fólks vegna fötl­unar og efna­hags brýtur gegn jafn­ræð­is­regl­unni.

Í lögum um mál­efni fatl­aðs fólks segir að mark­mið lag­anna sé að „tryggja fötl­uðu fólki jafn­rétti og sam­bæri­leg lífs­kjör við aðra og skapa því skil­yrði til þess að lifa eðli­legu líf­i.“ 

Í lög­unum segir einnig að íslensk stjórn­völd skuli taka mið af samn­ingi Sam­ein­uðu þjóð­anna um rétt­indi fatl­aðs fólks. Í þeim samn­ingi segir m.a.:

„Að­ild­ar­ríkin skulu gera við­eig­andi ráð­staf­an­ir, í því skyni að gera fötl­uðu fólki kleift að taka til jafns við aðra þátt í tóm­stunda-, frí­stunda- og íþrótta­starf­i.“

Og hvers vegna erum við draga þetta fram hér? Hvaða skyldur stjórn­völd hafa sam­kvæmt mann­rétt­inda­samn­ingum og lögum til að „tryggja fötl­uðu fólki jafn­rétti og sam­bæri­leg lífs­kjör við aðra og skapa því skil­yrði til þess að lifa eðli­legu líf­i.“ 

Við því er ein­falt svar. Vegna þess að fatlað fólk á Íslandi nýtur alls ekki þess­ara rétt­inda og tæki­færa til jafns við aðra. Á mjög mörgum svið­um. Hér ætlum við þó ein­ungis að fjalla um tæki­færin til að njóta þeirra lífs­kjara og þess eðli­lega lífs sem felst í því að geta farið í frí og ferða­lög og stað­reynd­irnar varð­andi það eru þess­ar:

Margir fatl­aðir ein­stak­lingar sem þurfa sér­stakan stuðn­ing vegna skerð­inga sinna eiga mjög tak­mark­aða mögu­leika til að fá atvinnu við hæfi. – Þannig er nú sveigj­an­leik­inn í íslenska vinnu­mark­aðnum í dag. – Þessir ein­stak­lingar þurfa  því mjög oft að láta þann fjár­hags­lega stuðn­ing sem þeir eiga rétt á duga fyrir öllum útgjöld­um; hús­næði, fæði, klæð­um, og öllu öðru sem óhjá­kvæmi­legt er og kostar pen­inga og við öll  þekkjum svo vel. Þessi fjár­hags­legi stuðn­ingur sem fatl­aður ein­stak­lingur þarf að láta duga fyrir öllum þessum útgjöldum er nú u.þ.b. 168.110 kr. á mán­uði eftir skatt.

Þetta er sá fjár­hags­legi veru­leiki sem margt fatlað fólk býr við og þarf að takast á við alla daga árs­ins frá vöggu til graf­ar.

Fatlað fólk sem ekki fær tæki­færi á vinnu­mark­aði vegna fötl­unar sinnar eða vegna þess að vinnu­mark­að­ur­inn vill ekki gefa því tæki­færi fer ekki ein­ungis á mis við mögu­leika til að auka tekjur sín­ar, eins og aðrir hafa, heldur ávinnur það sér ekki rétt til launa í orlofi og aðgangs að orlofs­húsum o.þ.h. sem fólk á vinnu­mark­aði yfir­leitt ger­ir.

Og fatlað fólk sem vegna þroska- eða hreyfi­höml­unar getur ekki verið án aðstoðar við ýmsar athafnir dag­legs lífs getur ekki farið í frí og ferða­lög nema það greiði sjálft kostnað af ferðum fyrir aðstoð­ar­fólk, uppi­hald þess og einnig afþr­ey­ingu sem það þarf aðstoð til að sækja og jafn­vel laun þess í frí­inu.

Þegar fatlað fólk fer í ferða­lög, til dæmis í sól­ar­landa­ferðir sem stundum eru í boði með nauð­syn­legri þjón­ustu fyrir fatl­aða við­skipta­vini, þarf það að greiða miklu meira fyrir ferð­irnar en ófatlað fólk þarf að greiða fyrir sam­bæri­legar ferð­ir. Þegar Lands­sam­tökin Þroska­hjálp báru verð á sól­ar­landa­ferðum sem þá voru i boði fyrir fatlað fólk saman við verð fyrir sam­bæri­legar ferðir sem stóðu öðrum til boða kom í ljós að fatlað fólk þurfti að greiða u.þ.b. tvö­falt hærra verð fyrir sól­ar­landa­ferðir sín­ar. Sól­ar­landa­ferð sem kost­aði u.þ.b. 150 þús­und kr. þá kost­aði u.þ.b. 300 þús­und kr. fyrir fatl­aðan ein­stak­ling.

Ekki þarf að hafa mörg orð um hversu mik­il­væg frí og ferða­lög eru fyrir lífs­gæði fatl­aðs fólks sem vegna fötl­unar sinnar fer mjög oft á mis við marg­vís­leg tæki­færi til ýmiss konar tóm­stunda­iðk­un­ar, afþrey­ingar og til­breyt­ingar sem ófatlað fólk getur tekið þátt í og not­ið.  

Og ekki ætti heldur að þurfa að skýra mörgum orðum hversu mik­ils virði slík frí og ferða­lög eru fyrir aðstand­endur fatl­að­ara ein­stak­linga sem leggja mjög oft afar mikið á sig til að reyna að tryggja þeim tæki­færi og lífs­gæði sem aðrir hafa og njóta og flestir telja sjálf­sögð.

En stað­reyndin er sem sagt þessi:

Fatlað fólk hefur miklu minni mögu­leika til að fara í frí og ferða­lög en aðrir hafa og miklu minna val um með hverjum það fer í frí og hvert það fer. Fatlað fólk hefur und­an­tekn­inga­lítið miklu minni atvinnu­mögu­leika en aðrir hafa vegna fötl­unar sinnar og lít­ils sveigj­an­leika sem vinnu­mark­að­ur­inn almennt sýn­ir.

Fatlað fólk hefur því almennt miklu minni mögu­leika til tekju­öfl­unar en aðrir hafa.

Langal­geng­ast er að fatlað fólk þurfi að mæta miklum og marg­vís­legum kostn­aði sem óhjá­kvæmi­legur er ef það vill fara í frí og ferða­lög sem eru sam­bæri­leg við frí og ferða­lög sem öðrum stendur til boða.

Þetta eru stað­reyndir máls­ins og þetta eru þær stað­reyndir sem stjórn­völd verða að við­ur­kenna og byggja á þegar þau ræða þessi mál og greina þau og grípa svo til við­eig­andi ráð­staf­ana til að tryggja fötl­uðu fólki tæki­færi til að njóta frís og ferða­laga til jafns við aðra og tryggja því þannig að því leyti til „jafn­rétti og sam­bæri­leg lífs­kjör við aðra og skapa því skil­yrði til þess að lifa eðli­legu líf­i.“

Bryn­dís er for­maður Lands­sam­tak­anna Þroska­hjálpar og Árni Múli Jón­as­son er fram­kvæmda­stjóri Lands­sam­tak­anna Þroska­hjálp­ar.