Ímyndið ykkur í smá­stund að það sé eng­inn háskóli á Íslandi sem kenni list­sköp­un, hönn­un, tón­list eða dans. Að í hans stað sé bara djúp hola ein­hvers staðar milli Bænda­hallar og Þjóð­ar­bók­hlöðu sem smám saman fyllist vatni. Ímyndið ykkur að íslenska ríkið hafi enga mennta- eða atvinnu­stefnu til að bregð­ast við breyttri heims­mynd auk­innar sjálf­virkni­væð­ingar og gíf­ur­legrar tækni­fram­þró­unar. Ímyndið ykkur þetta í smá­stund? Var það erfitt?

Ungur nemi í mygl­uðum skóla

Ég hóf nám við Lista­há­skóla Íslands árið 2005 á fram­úr­stefnu­legri braut sem nefnd­ist Fræði og Fram­kvæmd (og heitir núna sviðs­höf­unda­braut). Fram að þessum tíma­punkti hafði ekki verið nám á Íslandi sem kenndi leik­stjórn, leik­hús­fræði eða leik­rit­un. Ári síðar var svo komið nám á háskóla­stigi í dansi. Það olli því að ég kynnt­ist konu minni sem var við þá braut. Ef ekki hefði verið fyrir þessi tvö skóla­stig hefðum við eflaust bæði farið út í nám, og miðað við töl­fræð­ina eru ágæt­is líkur á því að annað okkar hefði síðan aldrei komið heim. (Nema um jól­in).

Slík eru reyndar örlög margra af minni kyn­slóð sem mennta sig í ein­hverju óvenju­legu. Starfs­fram­inn togar mann út og ekk­ert togar mann heim aftur af því stjórn­völd kunna ekki að skapa starfs­skil­yrði fyrir menntað fólk. Það er munur á áburð­ar­verk­smiðju og því að sækja um inn­göngu í evr­ópsku geim­vís­inda­stofn­un­ina með fullri virð­ingu fyrir Hvíta Rúss­landi, stærsta áburð­ar­fram­leið­anda Evr­ópu.

Lista­há­skól­inn er metn­að­ar­fullur skóli en ég upp­götv­aði snemma í nám­inu að stjórn­völd töldu hann ann­ars flokks. Hús­næðið við Sölv­hóls­götu þar sem helstu leik­arar Íslands hafa menntað sig, eins og t.d. Ingvar E. Sig­urðs­son og Nína Dögg Fil­ippus­ar­dóttir er hrip­lekt hús, það er illa hljóð­ein­angrað þannig að þú heyrir gaulið í faggott­leik­ur­um, básún­um, fiðlum og raf­mögn­uð­um sag­vél­mennum sem tón­smíða­brautin hef­ur prógrammerað allan lið­langan dag­inn og með myglu­sveppi í veggj­um. Hluti hús­næð­is­ins er ónot­hæft af því það er ekki hit­að, ekk­ert mötu­neyti og bóka­safn er í hús­inu sökum nið­ur­skurð­ar. Það er þröngt og lyftu­laust til að tryggja að eng­inn í hjóla­stól geti lært á hljóð­færi og að dáð­asti óperu­söngv­ari Íslands, Krist­inn Sig­munds­son, þurfi á gam­als aldri að klöngr­ast upp á ris til að kenna list sína.

Svona átti þetta aldrei að vera. Samt er þetta svona. Og á tutt­ug­ustu og fyrstu öld­inni, öld upp­lifana­hag­kerf­is­ins, þar sem skap­andi greinar verða drif­kraft­ur­inn í hag­vexti er þetta bein­línis þjóðar­ör­ygg­is­mál.

Fjórða iðn­bylt­ingin kemur

Það er eig­in­lega aldrei talað um fram­tíð­ina þegar talið berst að atvinnu eða efna­hags­stefnu. Við erum bara að reyna að halda niðri verð­bólgu næsta árs, ríf­ast um hvort það eigi að vera almenn­ings­kló­sett nærri nátt­úruperlum og hver eigi að borga fyrir það, ríf­ast um eina raf­línu eða eina virkjun eða eina verk­smiðju. Þetta eru allt skamm­tíma­lausnir og plástr­ar. Und­an­þágur án gæða­eft­ir­lits. Aldrei fram­tíð­ar­sýn eða raun­veru­leg stefnu­mót­un.

Aðrar þró­aðar þjóðir eru búnar að ákveða hvert þær stefna næst. Hvort fók­us­inn sé á lyfja­tækni, for­rit­un, hönnun eða hið marg­fræga „eitt­hvað ann­að.“ Þær þjálfa kenn­ar­ana sína svo þeir geti kennt börnum að hugsa og skapa í nýjum og fram­andi heimi. Börnin okkar hins vegar eru að búa sig undir iðn­bylt­ing­una. Ekki þá sem er í vænd­um, heldur þessa á nítj­ándu öld.

Í ár sagði hol­lenski bank­inn ING upp 5600 manns og færði 1200 manns til í starfi. Ástæðan var sú að ekki var lengur þörf á þessu fólki. Tölvu­for­rit önn­uð­ust starf­semi þeirra full­kom­lega. Þetta er ein­ungis upp­haf­ið. Banka­fólk sem og annað afgreiðslu­fólk mun ekki bara missa vinn­una á næsta ára­tug. Það sama mun ger­ast fyrir þá sem hafa atvinnu af því að keyra. Sjálf­keyr­andi bílar verða á göt­unni innan skamms í stað leigu og vöru­bíl­stjóra, og það mun sam­kvæmt iðn­að­ar­ráðu­neyti Bank­a­ríkj­anna kosta fimm milljón manns vinn­una.

Hversu marga hér?

Atvinna fram­tíð­ar­innar er skap­andi

Nú þegar eru skap­andi greinar á Íslandi um tutt­ugu þús­und störf. Ein­ungis ferða­þjón­ustan hefur jafn­mikið af fólki á sínum snærum og þessir tveir geirar skar­ast víða. Að miklu leyti er þetta heppni. Við erum heppin að ­ís­lenskt lista­fólk hefur náð þeim árangri sem það hef­ur, við erum heppin að Eyja­fjalla­jök­ull gaus og vakti á okkur heims­at­hygli.

En núna er þetta spurn­ing um að slá járnið meðan það er heitt. Sú ímynd sem við reynum að selja erlendis er úrelt. Í stað þess að kynna fyrir þeim nítj­ándu öld­ina, torf­þök og lopa­peys­ur, ættum við að reyna að selja íslenskt hug­vit og nýsköp­un. Það er ein­ungis þannig sem við förum upp á næsta stig.

Íslensk stjórn­sýsla og mennta­kerfi eru van­búin undir þetta verk­efni. Að vísu er list­nám á grunn­stigi býsna gott og ekki til að van­meta, en allur fókus í atvinnu­vega­ráðu­neytum er á land­búnað og sjáv­ar­út­veg. Mögu­lega þarf ein­hvers konar end­urstokk­un. Er tíma­bært að stofna ráðu­neyti menn­ingar eða ferða­mála, ráðu­neyti hinna skap­andi greina?

Lista­há­skól­inn sem mynd­lík­ing

Lista­há­skól­inn mun gegna lyk­il­hlut­verki í upp­bygg­ingu fram­tíð­ar­-at­vinnu­vega á Íslandi, en staða hans er býsna lýsandi fyrir Ísland í heild sinni. Hús­næði LHÍ er óboð­legt, rétt eins og land­spít­al­inn. Fjársvelti tryggir að allur tækja­bún­aður er úrelt­ur, mygla hefur sest í veggi og inn­viðir fún­að­ir. Á sama tíma eru póli­tíkusar enn að ríf­ast um það hvar skól­inn eigi að vera, eða það sem verra er, hafa ekki einu sinni hug­rekki til að taka afstöðu. Aug­ljós­lega er tíma­bært að sú ákvörðun sé tek­inn. Skól­inn hefur verið til í tvo ára­tugi, ef við viljum ekki að hann sé hús­næð­is­laus næstu tutt­ugu ár þá þurfum við að negla niður hvort hann eigi að fara í Vatns­mýr­ina við hlið ann­arra háskóla eða á Lauga­nes­ið. Þetta þarf ekki að vera flók­ið, bara vilja­yf­ir­lýs­ing frá mennta­mála­ráð­herra eftir einn fund með borg­ar­stjórn. Skóli í Lauga­nesi hefur nú þegar verið teikn­að­ur. Þarfa­grein­ing hefur farið fram á Lista­há­skól­an­um.

Við vitum að 21. öldin verður öðru­vísi en sú síð­asta. 80% af þeim störfum sem við munum vinna við í fram­tíð­inni eru ekki til ennþá. Slatti af þeim störfum sem við vinnum við í dag verða ekki til leng­ur, hvort sem það verða ný for­rit sem koma í stað okkar eða sjálf­stýr­andi tæki. Við erum óund­ir­búin þess­ari fram­tíð, en þetta þarf ekki allt að koma aftan að okk­ur.

Íslend­ingar eru nefni­lega mikil menn­ing­ar­þjóð sem hefur alla burði til að takast á við þessa áskor­un. Póli­tíkusarnir okkar vita það bara ekki ennþá.

Höf­undur er fram­bjóð­andi Pírata í Reykja­vík Norð­ur.