Góður skóla­stjóri veit að þær skip­anir sem koma beint að ofan ná yfir­leitt ekki að festa ræt­ur, hvað þá dafna vel, ef kenn­ara­hóp­ur­inn hefur ekki í grund­vall­ar­at­riðum verið með í að móta þær fag­legu hug­mynd­ir, úrbæt­ur, breyt­ing­ar, þró­un­ar­starf eða annað sem þær byggja á og snú­ast um. Skóli er nefni­lega ekki eins og gata, svo dæmi sé nefnt. Vega­mála­stjóri getur haft hug­myndir um breikkun eða þreng­ingu götu, úrbætur hvað varðar hraða­stjórn­un, hann getur séð að það þarf að fylla upp í þær holur sem eru á veg­in­um, eða leggja nýtt mal­bik. Svo getur hann gefið út fyr­ir­skip­anir um að þetta sé fram­kvæmt. Og verk­fræð­ingar á hans vegum ákveða hvað skuli gera í þessu, hvað þarf til, og svo byrjar vinnu­flokk­ur­inn á verk­inu. Þeir sem vinna verkið eru ekk­ert að spá í það hvort óþarft hefði verið að fylla upp í holu D og ein­beita sér frekar að því hvernig aðgengi ofan af gang­stétt­inni er fyrir barna­vagna­fólk, þó þar sé greini­lega þörf á úrbót­um. Það er ann­arra að spá í þannig lag­að. Vega­mála­stjóri hefur hugs­an­lega tekið ein­hverjar kol­rangar ákvarð­anir þegar hol­ur A, B og C eru ann­ars veg­ar, fyrir nú utan holu D sem er pínu­lítil og leiðir eig­in­lega beint að ræs­is­rist­inni og er því ekki brýnt að laga (og er jafn­vel bein­línis til bóta í rign­ing­um). En það hefur það. Vinnu­flokk­ur­inn er þarna til að fram­kvæma það sem búið er að ákveða. Svo tekur næsta verk­efni við.

Kenn­arar eru ekki vinnu­flokk­ur. Við erum ekki verka­menn. Við erum fag­menn sem vinnum að því að mennta og upp­fræða skjól­stæð­inga okkar og sinna sér­stökum þörfum þeirra náms­lega og félags­lega. Við þurfum að taka ótal ákvarð­anir dag hvern um það hvernig þeim mark­miðum sem sett hafa verið í mennta­málum verður best náð með þann efni­við sem við höfum í hönd­un­um, þ.e. nem­end­ur, aðstæður og úrræði. Stundum er það þannig að það þarf að sveigja út af þeirri braut sem ákveðin hefur verið í upp­hafi, stundum þarf jafn­vel að hafa algjör enda­skipti á mark­mið­un­um, smætta þau niður í ein­ingar sem hafa, við fyrstu sýn, ekk­ert með það að gera að mennta og upp­fræða. Við tökum þessar ákvarð­anir á grunni sér­þekk­ingar okkar og reynslu og með til­liti til þarfa nem­and­ans eða nem­enda­hóps­ins hverju sinni, aðstæðna og þeirra úrræða sem eru til­tæk.

Það eru vondir stjórn­un­ar­hætt­ir, og óábyrgt með öllu af skóla- og mennta­yf­ir­völd­um, að fyr­ir­skipa og skella á breyt­ingum og svoköll­uðum úrbótum í skóla­málum án nokk­urs sam­ráðs við sér­fræð­ing­ana sem starfa í skól­un­um. Að skella á van­hugs­uðum úrbótum í náms­mati, að skella á van­hugs­uðum úrbótum í læs­is­málum, að skella á van­hugs­uðum úrbótum í upp­lýs­inga­tækni, ... þær eru margar þessar van­hugs­uðu. Og þær eru van­hugs­aðar vegna þess að ekk­ert sam­ráð hefur verið haft við okkur kenn­ara. Og líka vegna fjár­magns­leys­is; það eru sjaldn­ast ætl­aðir pen­ingar að neinu marki til að standa undir því sem þarf að gera. Ef sam­ráð hefði verið haft við okkur hefðum við getað bent á van­kant­ana við hinar svoköll­uðu úrbætur –og hægt hefði ver­ið, að minnsta kosti, að gera úrbætur á þessum svoköll­uðu úrbót­um. Að eiga sam­tal við okkur sem höfum þekk­ingu og reynslu í mennta­málum og byggjum störf okkar á fag­legum grunni hefði verið heilla­spor. Enn heilla­drý­gra er að bjóða okkur til slíks sam­ráðs með það að mark­miði að skoða hvernig við sjáum fyrir okkur enn betra skóla­starf, hvað þarf að laga, hvar eiga breyttar áherslur að liggja, hvað þarf til að koma á þeim úrbótum sem eru nauð­syn­legar og þróa mennta­mál á Íslandi á þann hátt að til heilla sé fyrir land og þjóð –til fram­tíð­ar.

Til þess að halda úti lif­andi og metn­að­ar­fullu skóla­starfi þarf líka að gefa sér­fræð­ing­unum svig­rúm til að vinna að þróun þess, en ekki reyna enda­laust að troða fæt­inum í skó­inn með valdi ef hann passar ekki. Í ævin­týr­inu um Ösku­busku var þó að minnsta kosti reynt að höggva af ein­hverja hæla til að fá skó­kvik­indið til að passa. Við kenn­arar höfum ekki orðið varir við neina til­burði í þá átt að fækka verk­efnum okkar eða færa til áherslur með fjár­magni sem til þess þarf, til þess að koma megi á þeim svoköll­uðu úrbótum sem skellt er framan í okkur hverju sinni, eða til þess að við sjálfir getum komið að þeirri hug­mynda­vinnu sem nauð­syn­leg er þegar metn­að­ar­fullt skóla­starf og –stefna er ann­ars veg­ar. 

Um dag­inn, meira að segja í við­tali strax að loknum sam­stöðu­fundi kenn­ara þar sem heill borg­ar­stjórn­ar­fundur sá með eigin augum þéttan hóp kenn­ara mót­mæla kjörum sínum með þögn­inni einni (við kunnum okkur og við trufl­uðum ekki borg­ar­stjórn­ar­fund í Haga­skóla), varp­aði borg­ar­stjóri því fram að borgin sé þess albúin að leggja fjár­muni í úrbætur í mennta­málum en að þessi kjara­deila kenn­ara sé auð­vitað að þvæl­ast fyr­ir. Ég man ekki hvernig orða­lagið var, en þetta var boð­skap­ur­inn. Ég vil ætla honum Degi það að hafa ekki ætlað sér að segja það sem hann sagði á þennan hátt. Mig langar að ætla honum það að hann hafi ætlað að segja að borgin sé þess albúin að styðja við bakið á kenn­urum í kjara­bar­átt­u  þeirra því að án þeirra sé ekk­ert skóla­starf og ekki hægt að halda úti mennta­stefnu af neinu tagi. Með vel mennt­uð­um, vel metnum og ánægðum kenn­urum sé hins vegar hægt að halda úti metnaðarfullu skóla­starfi og meira að segja koma á fag­legum úrbótum í málum þar sem úrbóta er þörf. Ég held að þetta hljóti að vera það sem Dagur vildi sagt hafa. Kannski var honum bara eitt­hvað brugðið við að sjá svona marga þögla kenn­ara? Náði þess vegna ekki að koma þessu almenni­lega frá sér ...

Mennta­mála­ráð­herra, borg­ar­stjóri og aðrir for­svars­menn sveit­ar­fé­laga í gegnum samn­inga­nefnd Sam­bands íslenskra sveit­ar­fé­laga hafa stundað vonda stjórn­un­ar­hætti í mennta­málum und­an­farin miss­eri að mínu mati; fyr­ir­skip­anir að ofan (um svo­kall­aðar úrbæt­ur) byggðar á ... ja, hverju? Reyndar er mér með öllu óskilj­an­legt hvernig Samn­inga­nefnd sveit­ar­fé­lag­anna getur sett fram ein­hverjar svo­kall­aðar fag­legar kröfur eða samið um launa­kjör á grunni fag­legra úrbóta í mennta­mál­um. Hvaða fólk er þetta? Hefur það ein­hverja sér­þekk­ingu á mennta­mál­um? Ég hef kannski rangt fyrir mér, en ... nei, þetta er ekki hópur sér­fræð­inga í mennta­mál­um. Þetta á ekk­ert einu sinni að vera hópur sér­fræð­inga í mennta­mál­um. Þetta er bara hópur sem semur fyrir hönd sveit­ar­fé­lag­anna um launa­kjör kenn­ara. Við­semj­endur þeirra, full­trúar okkar frá FG, eru hins vegar sér­fræð­ingar í mennta­málum og ættu að vera það. Þeir eru líka þarna til að semja um launa­kjör, en það eru þeir sem eru sér­fræð­ing­arnir og ættu að geta leitt kjara­við­ræð­urnar á þeim grunni; kjör kenn­ara er eitt og úrbætur í mennta­málum er annað –þó þær bygg­ist vissu­lega á störfum kenn­ara þegar upp er stað­ið!

Nú þarf að semj­ast um veru­legar kjara­bætur til handa kenn­ur­um. Við viljum hærri laun fyrir fulla kennslu og það sem henni fylg­ir. Við vinnum vinn­una, við vitum hvað það er sem fylgir fullri kennslu. Við erum ekki til við­tals um að selja nokkurn hlut. Við erum ekki til við­tals um að bæta á okkur vinnu. Þegar samist hefur um ásætt­an­lega launa­hækkun þá full­yrði ég að við kenn­arar verðum allir af vilja gerðir –og okkar fag­legi metn­aður krefst þess raun­ar- að koma að vinnu við úrbætur og þróun í skóla­starf­inu og mennta­kerf­inu öllu, þar sem þess er þörf. Þá verði líka búið svo um hnút­ana að okkur sé ætlað það svig­rúm og fjár­magn sem þarf til þess að sinna slíkri vinnu af metn­aði og alúð. Við tökum ekki lengur við van­hugs­uðum fyr­ir­skip­unum frá mennta- og skóla­yf­ir­völdum og reynum að finna tíma til að bæta þeirri vinnu sem slíkt krefst inn í störf okk­ar, jafn­vel í trássi við okkar eigið fag­lega mat á þessum úrbót­u­m. 

Það segir sig sjálft að skóla­starf í land­inu er í upp­námi. Auð­vitað mætum við í vinn­una, við kenn­ar­ar, og við und­ir­búum kennsl­una og við sitjum fundi og sinnum öllu því sem við eigum að sinna. En á meðan þessi óvissa ríkir í kjara­mál­um; á meðan fjöldi kenn­ara gengur með upp­sagn­ar­bréfið annað hvort í rassvas­anum eða í mag­an­um, á meðan kenn­arar þurfa að beina orku sinni að því að vera metnir að verð­leikum og koma sjón­ar­miðum sínum á fram­færi og þurfa að hamra, hamra, hamra á því að þeir verð­s­kuldi og krefj­ist hærri launa, þá er auð­séð að skóla­starfið líður fyrir það. Kraft­ur­inn er ann­ars stað­ar. Óánægjan og óvissan hafa sann­ar­lega ekki þau áhrif að enn meira sé lagt í skóla­starfið um þessar mundir en ella. Fag­mennska okkar leyfir ekki annað en fag­leg vinnu­brögð og þar erum við stödd, en við erum ekk­ert öll af vilja gerð að teygja okkur og sveigja, eins og við gerum alla jafna, og leggja jafnvel meira í þegar störf með nem­endum eru ann­ars vegar þegar ekki er í sjón­máli nein lausn í okkar mál­um.

Svona í lokin ætti ég kannski að benda á hið aug­ljósa: ég er ekki sér­fræð­ingur í neinu sem við­kemur verk­lagi, við­haldi eða við­gerðum á gatna­kerf­inu og veit ekk­ert um verk­efni vega­mála­stjóra, eða hvort slíkt starfs­heiti er til. Tók þetta ein­ungis sem dæmi. Ég ber hins vegar virð­ingu fyrir svona vinnu­flokkum sem vinna hörðum höndum að því að búa til og gera við göt­urnar okk­ar, stundum við ömur­leg skil­yrði. Svona vinnu­flokkar vinna oft og tíðum mik­ið, vinnu­dag­arnir eru oft langir, og þetta er gjarnan ein­hvers konar tarna­vinna, eins og oft er hjá okkur kenn­urum líka. Vinnu­menn­irnir fá líka oft mik­ið útborgað og eru vel að laun­unum sínum komn­ir. Stundum fá þeir meira útborgað en háskóla­mennt­aðir kenn­ar­ar.

Höf­undur er kenn­ari við Mela­skóla.