Nú er kald­hæðnin ein af stóru ein­kennum fas­ism­ans, en þannig vill til að sá hópur á Íslandi sem hvað dygg­ast hefur stutt Don­ald Trump og fagnað sigri hans, er sama fólkið og kvartar linnu­laust undan svoköll­uðum póli­tískum rétt­trún­aði. Að vísu virð­ist þetta ágæta fólk rugla hug­tak­inu saman við almenna vel­vild í garð ann­ars fólks, eða mann­rétt­indi eða eitt­hvað slíkt, en það er vissu­lega póli­tískur rétt­trún­aður til staðar á Íslandi eins og ann­ars stað­ar. Í all­marga ára­tugi hefur það nefni­lega verið óskráð regla, að í stjórn­mála­um­ræðu á maður aldrei að líkja neinu við fas­isma.

Ástæðan er að hluta til sú að farið hefur verið full fjálg­lega með hug­takið í óag­aðri ­sam­tölum í gegnum tíð­ina. En þessi póli­tíski rétt­trún­aður þýðir að þegar fas­ism­inn snýr aft­ur, eins og fjöl­margir hafa spáð í meira en 70 ár að hann muni gera, þá fyr­ir­skipar póli­tíski rétt­trún­að­ur­inn afneit­un. Enga hegðun skal bera saman við fas­isma. Þetta er hinn sanni póli­tíski rétt­trún­að­ur, ekki sá að krefj­ast jafn­ræðis fyrir lögum óháð trú­ar­brögð­um, eða mannúð í mál­efnum útlend­inga.

Þessa dag­ana er erfitt að fjalla um annað en for­seta Banda­ríkj­anna, Don­ald Trump. Jarð­veg­ur­inn er frjór; algjört hrun trausts almenn­ings gagn­vart bæði yfir­völdum og fjár­mála­kerf­inu þýðir að ansi margt fólk vill meira eða minna hvað sem er, annað en það sem á undan er geng­ið. Það er auð­vitað mjög skilj­an­legt, en eins og sagan sýnir svo ekki verður um vill­st, þá geta brjáluð sam­fé­lög leitt af sér brjál­aða leið­toga.

Fas­ismi er hug­tak sem fræði­menn hafa karpað um frá upp­hafi hvað þýði nákvæm­lega. Rót ástæð­unnar er lík­lega sú að faðir fas­ism­ans, Benito Mus­sol­ini, virt­ist hrein­lega ekki hafa hugsað málið alveg til enda. Því mætti færa rök fyrir því að fas­isma væri best lýst af honum þegar hann sagði: "Stefna okkar er ein­föld. Við viljum ráða yfir Ítal­íu."

Það er að vísu þó nokkuð síðan ég fékk mig fullsaddan af því þeirri væg­ast sagt ofmetnu iðn að karpa um skil­grein­ingar á orð­um. Það er ekki nauð­syn­legt að skil­greina fas­isma í öllum smá­at­riðum til þess að bera saman stjórn­ar­tíð Don­alds Trumps við upp­gang fas­ism­ans á Ítalíu eða í Þýska­landi. For­seta­stóll Don­alds Trumps snýst um það að ráða yfir Banda­ríkj­unum og það er hvorki klæða­burður hans né yfir­vara­skegg sem knýr fólk til að kalla hann fas­ista, heldur orð hans og gjörð­ir.

Nýj­ustu fréttir frá Banda­ríkj­unum eru, eins og því miður ansi oft þessa dag­ana, um Twitt­er-­tíst frá for­set­an­um, en það hljóðar svo í íslenskri þýð­ingu: "Álit þessa svo­kall­aða dóm­ara, sem í grunn­inn tekur laga­fram­fylgd frá landi okk­ar, er fárán­legt og því verður snúið við!" - Þar á hann við að alrík­is­dóm­ari hafi sumsé dirfst að þjóna hlut­verki sínu við það að veita yfir­völdum laga­legt aðhald, þegar Don­ald Trump gaf út til­skipun þess efnis að hindra fólk í að koma til Banda­ríkj­anna frá 7 löndum þar sem múslimar eru í meiri­hluta.

Það ætti að vera hætt að koma nokkrum á óvart að sjá og lesa slíkt frá Don­ald Trump, en þarna gerir hann tvennt. Hann grefur undan lög­mæti dóm­stóla og þar með rétt­ar­rík­is­ins sem var sett á fót til að veita stöðu hans aðhald. En það sem ætti líka að vekja hroll, er að hann til­greinir sjálfan sig sem land­ið. Eins og ef "svo­kall­aðir dóm­ar­ar" séu ein­hvern veg­inn ekki hluti af Banda­ríkj­unum og banda­rísku lagaum­hverfi. Eins og ef aðhald með ákvörð­unum hans sé í and­stöðu við Banda­ríkin sjálf.

Jæja, ef maður ætl­aði að útlista allt sem Don­ald Trump hefur sagt passar við fas­is­mann, þá yrði þessi pist­ill of langur til að nokkur mann­eskja nennti að lesa hann. Ég skora á hvern ein­asta les­anda samt að tína það til af sjálfs­dáðum, því myndin verður hratt mjög skýr.

Við skulum því snúa okkur að alvar­legri spurn­ingu heldur en hversu hneyksluð við ætlum að þykj­ast vera yfir orða­notk­un, þar sem heiti fyr­ir­bær­is­ins er ekki í sjálfu sér aðal­at­rið­ið. Hvað ger­ist ef hryðju­verka­árás verður framin í Banda­ríkj­unum á meðan Don­ald Trump er for­seti? Hvað mun "sterki leið­tog­inn" gera sem "svo­kall­aðir dóm­ar­ar" og "hræði­legir fjöl­miðl­ar" hindra "land­ið" í að gera til að vernda borg­ar­ana? Ef við tökum ein­ungis fyrir það sem hann hefur sjálfur sagt og gert, verður þá svarið við þess­ari spurn­ingu minna óhugn­an­legt ef við bara sleppum því að kalla hann fas­ista? Ég held ekki.

Athugum að til­skip­unin sem sett var lög­bann á var, að sögn sterka leið­tog­ans, til þess að verja banda­ríska þegna gegn hryðju­verk­um. Mark­miðið virð­ist hins­vegar miklu frekar vera að upp­fylla lof­orð hans um að vera leið­in­legur við múslima. Hvorki leyni­þjón­ustan eða her­inn köll­uðu eftir þessu, og eru þó heldur betur ófeimin við að sanka að sér vald­heim­ild­um. Hvernig heldur fólk að hann bregð­ist við ef hryðju­verkárás verður framin í Banda­ríkj­unum í for­seta­tíð hans, miðað við hegðun hans núna?

Hvar munu mörk hans reyn­ast þá?

Ég ætla að svara þessu: þau munu reyn­ast hvergi. Don­ald Trump hefur sýnt fram á það, ekki einu sinni eða tvisvar, heldur í hegðun sinni og orð­ræðu almennt, að fyrir honum eru engin tak­mörk. Hann gerir það sem hann vill og ein­fald­lega tekur slag­inn við þá sem eru ósam­mála honum eða veita honum aðhald, sama hvort það eru dóm­stólar eða almenn­ingur eða fjöl­miðlar eða alþjóða­stofn­anir eða hvað. Við þurfum ekk­ert að velta fyrir okkur hvort hann sé lík­legur til að beita gasklefum á ein­hverja hópa eftir 9 ár, því það stendur eftir og er ein­fald­lega þannig, að hegðun hans og orð­ræða eiga sér fyr­ir­myndir í hrott­unum sem náðu völdum í Evr­ópu á fyrri hluta 20. ald­ar. Auð­vitað eru aðstæður í Banda­ríkj­unum frá­brugðnar þeim sem voru í Evr­ópu á sínum tíma enda er birt­ing­ar­mynd fas­ism­ans hvergi nákvæm­lega eins, en öll höf­uð­ein­kennin eru til staðar og ættu að vera öllum aug­ljós.

Við getum ekki leyft póli­tískum rétt­trún­aði að blinda okkur fyrir því.