Furðu hljótt hefur verið um það að í fjár­mála­stefnu rík­is­ins 2018-2022 sem nú er í umfjöllun Alþingis leyn­ast áform um rót­tæka upp­stokkun á barna­bótum og fleiru sem snýr að kjörum barna­fjöl­skyldna. Áform þessi eru, -þótt ótrú­legt kunni að virðast, -sam­kvæmt til­lögum frá Alþjóða­gjald­eyr­is­sjóðnum (AGS) og byggj­ast á þeirri mein­legu rang­hug­mynd að barna­bætur eigi ein­göngu og alfarið að vera fram­færslu­styrkur til fátækra barna­fjöl­­skyldna.

Fjár­mála­ráð­herra hefur kynnt fjár­mála­stefn­una þannig að á næstu árum verði „sér­stök áhersla á upp­bygg­ingu inn­viða og efl­ingu vel­ferð­ar­kerf­is­ins.“ Samt eiga „fé­lags­legar til­færslur til heim­ila,“ sem eru einkum barna­bætur og vaxta­bæt­ur, að drag­ast mjög saman hlut­falls­lega sam­kvæmt áætl­un­inni. Þannig er miðað við að „fram­lög til barna­bóta hald­ist óbreytt að raun­virði yfir tíma­bilið ...“ og hækki þannig minna en önnur útgjöld og tekjur rík­is­ins. Á bls. 327 er svo upp­lýst hvað þarna býr að baki: 

„Að mati sér­fræð­inga AGS er veru­leg þörf á end­ur­skoðun á barna­bóta­kerf­inu í átt til ein­föld­un­ar, auk þess að beina bót­unum í auknum mæli til lág­tekju­heim­ila. Kemur þetta fram í nið­ur­stöðum úttektar (...) sem unnin var af AGS árið 2015 að beiðni fjár­mála- og efna­hags­ráð­herra. Í því sam­bandi þarf að hefja heild­stæða skoðun á stuðn­ingi við barna­­fjöl­skyld­ur, þannig að hugs­an­lega komi ein teg­und barna­bóta í stað almennra barna­bóta, barna­líf­eyris almanna­trygg­inga, mæðra­launa, barna­bóta atvinnu­leys­is­trygg­inga­kerf­is­ins auk ann­arra bóta frá ríki til barna­fjöl­skyldna.“

Athygl­is­vert er að ekki er að finna neina vís­bend­ingu um þessi rót­tæku áform í stjórn­ar­sátt­mála rík­is­stjórn­ar­inn­ar, og raunar hefur eng­inn íslenskur stjórn­mála­flokkur haft breyt­ingar í þessa veru á stefnu­skrá sinni. AGS og fyrr­ver­andi fjár­mála­ráð­herra eiga því einir höf­und­ar­rétt­inn að þessum hug­mynd­um, sem nú stendur til að láta Alþingi leggja blessun sína yfir án þess að nokkur umræða hafi farið fram um grund­vall­ar­at­riði máls­ins. -Óhætt er að full­yrða að AGS hefði aldrei vogað sér að leggja það til við neitt annað af vel­ferð­ar­sam­fé­lög­unum í okkar heims­hluta að almennum barna­bótum skatt­kerf­is­ins yrði breytt í hreina fátækra­hjálp. 

Á Norð­ur­lönd­un­um, í Þýska­landi og víðar ríkir allt annar skiln­ingur á eðli og til­gangi barna­bóta, sem reyndar eru hvergi kenndar við „bæt­ur“ nema hjá okk­ur. Þar er litið á „barna­pen­ing­inn“ sem aðferð til að taka í skatt­lagn­ing­unni til­lit til þyngri fram­færslu­byrðar hjá barna­fólk­inu, - með því að greiða for­eldrum til baka hluta af skatt­inum sem áður hafði verið tek­inn af þeim. Barna­pen­ing­ur­inn sé þannig hlið­stæður við per­sónu­af­slátt hinna full­orðn­u.   

Tek­ist var á um þessa hluti fyrir dóm­stólum í Þýska­land fyrir rúmum ald­ar­fjórð­ungi. Þá var við þar lýði tekju­teng­ing „Kind­erg­eldes,“ en fjöl­skyldu­faðir nokkur sem fékk þess vegna ­lítið eða ekk­ert Kind­erg­eld kærði skatt­lagn­ingu sína og taldi ekki tekið sann­gjarnt til­lit til fram­færslu­kostn­aðar barn­anna í álagn­ing­unni. Málið fór alla leið fyrir stjórn­laga­dóm­stól lands­ins sem úrskurð­aði 29. maí 1990 að tekju­teng­ing Kind­erg­eldes væri brot á 3. og 6. greinum stjórn­ar­skrár­inn­ar. Af þeim leiddi að alltaf yrði að taka mál­efna­legt til­lit til lág­marks­fram­færslu­kostn­aðar barn­anna í skatt­lagn­ing­unni, hvort sem tekjur for­eldr­anna væru meiri eða minn­i. 

Allar götur síðan hef­ur Kind­erg­eld í Þýska­landi verið ótekju­tengt og þar eru allir með það á hreinu að annað væri brot á stjórn­ar­skránni. Á Norð­ur­löndum er barna­pen­ing­ur­inn líka óháður tekj­um, eins og íslensku fjöl­skyld­urnar sem flúðu nýlega hrun og kreppu til Nor­egs nutu góðs af. Hér á landi eru barna­bæt­urn­ar hins veg­ar kirfi­lega tekju­tengd­ar, skerð­ing þeirra byrjar við lágar tekjur for­eldr­anna og þær eru í flestum til­vikum orðnar að nán­ast engu þegar með­al­tekjum er náð. Þetta hefur stundum verið kallað fátækt­ar­gildra, en AGS og Bjarni Ben. vilja samt ganga enn lengra og skella fátækt­ar­­gildrunni í lás.  

Við eigum að sjálf­sögðu að hafna alfarið þessum frá­leitu til­lögum AGS og BB. Miklu fremur ættum við að taka frændur okkar á Norð­ur­löndum og Þjóð­verja til fyr­ir­myndar í þessu sem mörgu öðru og draga stór­lega úr tekju­teng­ingu barna­bóta (og finna annað nafn á þær í leið­inn­i). 

Það væri mik­il­væg rétt­ar- og kjara­bót fyr­ir­ allan þorra barna­fjöl­skyldna, og þá gætum við að þessu leyti borið okkur kinn­roða­laust saman við nágranna­þjóðir okk­ar.

Höf­undur er arki­tekt.