Á Alþingi liggur fyrir frum­varp þar sem lagt er til að tálmun sé gerð refsi­verð og að refs­ingin geti verið allt að 5 ára fang­els­is­vist. Í frum­varp­inu er ekki að finna skil­grein­ingu á því hvað felst í tálm­un. Tálmun er í stuttu máli sagt að meina öðru for­eldri frá því að hitta börnin sín. En tálm­un getur verið flókn­ari en það.

Í opin­berri umræðu hefur borið á því að orðið „tálm­un“ er notað í mjög víðum skiln­ingi. Allt frá því að komið sé í veg fyrir að umgengn­is­for­eldri hitti barn sitt yfir margra mán­aða tíma­bil niður í að skila barni klukku­tíma of seint til umgengn­is­for­eldr­is. Stundum er það notað þegar for­eldri missir umgengn­is­rétt vegna dóms og jafn­vel talað um að hér sé um grafal­var­legt ofbeldi að ræða sem sumir telja jafn­ast á við lík­am­legt og kyn­ferð­is­legt ofbeldi, sem rétt­lætir því notkun fang­els­is­refs­ing­ar.

Ástæður tálm­unar geta verið jafn marg­vís­legar og þær geta verið alvar­leg­ar. Frum­varpið gerir samt ráð fyrir því að ein­göngu sé um að ræða ill­vilja eða þver­móðsku þess sem tálmar umgengni. Ekki er gert ráð fyrir þeim mögu­leika að verið sé að vernda hags­muni barns­ins. Með frum­varp­inu er engu síður lagt til að fang­elsa for­eldra fyrir eitt­hvað sem er laga­lega óskil­greint.

Í grein­ar­gerð­inni sem fylgir frum­varp­inu má finna nokkrar órök­studdar full­yrð­ingar og stað­hæf­ing­ar, auk orða­lags á borð við að „al­þekkt og nokkuð algengt er að“ tálm­unum sé bara beitt sísona, án þess að vísa í nein­ar hald­bærar heim­ildir þar að lút­andi. Ekki er heldur litið til þess hvernig nágranna­lönd okkar hafa valið að leysa mál af þessu tagi.

Því vissu­lega er vandi fyrir hendi. Það eru til for­eldrar sem nota börn sín gegn fyrrum maka, sem er með öllu ömur­leg fram­koma við alla hlut­að­eig­andi. Lang­vinnar deilur á milli for­eldra eru börnum ákaf­lega þung­bærar og geta haft alvar­legar afleið­ing­ar. Við því þarf að sporna

Það er margt í mála­flokknum sem vel er gert og flest öll mál eru leyst far­sæl­lega. Engu að síður eru ýmsir þættir sem þarf nauð­syn­lega að bæta. Hér eru því nokkrar til­lögur sem lík­legri eru til árang­urs frekar en fang­els­un:

1. Vandað til ákvörð­un­ar: Tekið sé almenni­lega til­lit til saka­skrár, ofbeld­is­sögu og fíknar varð­andi ákvörðun um umgengni og for­ræði. Barnið á að njóta vafans, öryggi þess og vel­ferð á að vera í fyr­ir­rúmi. Til eru dæmi um að ofbeld­is­fullu fólki sé veitt full umgengni. Taka þarf alvar­lega á hæf­is­málum og beita umgengni undir eft­ir­liti í rík­ara mæli. Því barn sem á lítt hæfan ein­stak­ling sem for­eldri á engu síður rétt á að þekkja það for­eldri. En umgengni þarf að ger­ast í umhverfi og aðstæðum sem ógna ekki öryggi og vel­ferð barns­ins.
   
   
2. Skjót­ari afgreiðslu­tím­i: Hrað­ari máls­með­ferð hjá sýslu­manni og hlut­að­eig­andi stofn­un­um. Það er full­kom­lega óásætt­an­legt að þessi mál taki allt upp í ár eða lengur í afgreiðslu. Það er mjög langur tími í lífi barns og tengsl milli for­eldris og barns bíða skaða af slíku. Hér þarf hrein­lega að setja meira fjár­magn í mála­flokk­inn og bæta við stöðu­gildum hjá þeim stofn­unum sem skipta máli. Það á að vera for­gangs­mál að með­ferð­ar­tími hvers máls sé ekki lengri en 3 mán­uð­ir, nema um sér­lega erfið mál sé að ræða.
   
   
3. Sann­gjarnt sátta­ferli: Öfl­ugri sátta­með­ferð­ir, ráð­gjöf, sál­fræði- og geð­þjón­usta. Því betur sem staðið er að sátt og ráð­gjöf því meiri líkur eru á jákvæðri nið­ur­stöðu og því þarf fleira fag­fólk. Lang­flestir for­eldrar vilja börnum sínum vel og átta sig á alvar­leika máls­ins þegar gert er almenni­lega grein fyrir því að lang­vinnar og jafn­vel harð­vít­ugar deilur milli for­eldra skaða barnið hvað mest.  Þeir for­eldrar sem nota þann leik að mæta ekki til lög­boð­aðra sátta­með­ferða eða ráð­gjafa, og tefja málið með einum eða öðrum hætti, sæti dag­sektum sem hið opin­bera sér um að sækja.
   
   
4. Rétt­indi barna: Börn fái sinn eigin lög­fræð­ing í um­geng­is- og for­ræð­is­deil­u­m. Þetta er lyk­il­at­riði í barna­vernd og barna­rétti. Umgengn­is­réttur barns­ins við for­eldra er mik­il­væg­asta breytan í þessu öllu og nauð­syn­legt er að hlut­laus aðili gæti hags­muna barn­anna á meðan máls­með­ferð for­eldra stend­ur. Því hags­munir for­eldra geta sann­ar­lega stang­ast á við hags­muni barns­ins. Sam­eig­in­legt for­ræði og eins jöfn umgengni og aðstæður leyfa, á auð­vitað að vera útgangs­punkt­ur­inn.
   
   
5. Dag­sekt­ir: Dag­sektir verði inn­heimtar af yfir­völdum og af meiri festu. Dag­sektir vegna tálm­unar þykja ekki nægi­lega beitt úrræði, þar sem erf­ið­lega hefur gengið að inn­heimta þær. Með réttum laga- og ­reglu­gerð­ar­breyt­ing­um er hægt að fella dag­sektir í þessum málum undir inn­heimtu­kerfi Inn­heimtu­stofn­unar sem hrein­lega hefur heim­ild til að láta draga af laun­um. Lengra verður ekki geng­ið. 
   
   
6. Sér­stakar kring­um­stæð­ur: Í erf­ið­ustu mál­unum fari sveit sér­fræð­inga inn á heim­ili þar sem búið er að þraut­reyna all­ar sátta­leiðir. Þriggja til fjög­urra manna sveit fag­að­ila sem sam­an­standi meðal ann­ars af sál­fræð­ing­um, félags­ráð­gjöfum og lög­lærð­um. Með leyfi for­eldra, eða með dóms­úr­skurði, er farið inn á bæði heim­il­in, aðstæður rann­sak­aðar eftir bestu getu og rætt verði við skóla­yf­ir­völd, ætt­ingja og aðra sem að málum kunna að koma. Sú sveit skili síðan áliti sem vegi þungt í úrskurði um umgengni og for­ræði, sem verði fylgt fast eft­ir.
   
   

Loka­orð

Í mann­legri hegðun er flest til, og engum dettur í hug að afneita því að til séu for­sjár­for­eldrar sem tálma umgengni barns og for­sjár­lauss for­eldris af engri ástæðu annarri en til að þjóna eigin þótta. En í áður­nefndu frum­varpi er ekki gert ráð fyr­ir öðrum mögu­leikum og verri.

Það er óásætt­an­legt að refsað sé með fang­els­is­vist fyrir eitt­hvað sem er svo illa skil­greint í lög­um, líkt og tálmun er, hvað þá láta dóm­stóla um að túlka hvað flokk­ast sem tálmun og hvað ekki. Þetta þarf að vera sķýrt í lög­um.

Það er sorg­leg stað­reynd að dóm­stólar eiga það til að dæma ofbeld­is­fólki og öðrum mis­hæfum for­eldrum bæði for­ræði og eft­ir­lits­lausa umgengni. Það setur hitt for­eldrið í von­lausa stöðu því það hefur í raun val milli tveggja lög­brota, að hindra barnið frá því að hitta aðil­ann sem beitir það ofbeldi eða gefa eftir og stefna þar með vel­ferð barns­ins í hættu. Á meðan dóm­stólar standa sig ekki betur en svo er tómt mál að tala um fang­els­is­vist fyrir að beita vissum neyð­ar­úr­ræðum þegar allar lög­legar leiðir eru meira og minna í bið­stöðu, hvort sem það er vegna skorts á gögn­um, slæ­legra vinnu­bragða eða vil­hallra opin­berra starfs­manna.

Það getur líka gerst að lögin eru ein­fald­lega óskýr, því er ekki sér­stak­lega við dóm­stóla og þartil­gerð yfir­völd að sakast þegar Alþingi sam­þykkir óljós lög byggð á óná­kvæmum heim­ildum og nær engum gögnum líkt og ofan­greint frum­varp. Í þessum mála­flokki þarf að vanda vel til verka. Þess vegna skora ég á þing­heim að gefa þessu frum­varpi lítið vægi og þess þá heldur vinna almenni­lega heima­vinn­una sína.

Barna­vernd­ar­stofa vinnur gott og ötult starf og starfs­fólk þess er harð­dug­legt, vel menntað og vinnur sín verk­efni af sóma. Ábend­ing­arnar hér að ofan ber að skoða sem upp­byggi­lega og lausn­a­mið­aða gagn­rýni.

Stöndum saman að því að styrkja og bæta sam­band for­eldra og barna með því að reyna að ná sátt og sam­lyndi öllum til hags­bóta. Styrkjum þá inn­viði sem við þegar höfum og óskum eftir auknum fjár­munum og mann­afla til að vinna betur úr þeim vanda­sömu málum sem um er rætt. Styðjum bætt vinnu­brögð og hug­myndir til úrbóta sem fela ekki í sér frek­ari refs­ingu en algjör nauð­syn kref­ur, því það kemur verst niður á þeim við­kvæm­ustu og þau hafa þolað nóg.