Aðal­með­ferð í svoköll­uðu CLN-­máli Kaup­þings hófst í hér­aðs­dómi Reykja­víkur í dag. Í mál­inu eru Hreiðar Már Sig­urðs­son, fyrrum for­stjóri Kaup­þings og Sig­urð­ur­ Ein­ars­son, fyrrum starf­andi stjórn­ar­for­maður bank­ans ákærðir fyrir fyr­ir­ stór­felld umboðs­svik með því að lánað fjórum eign­ar­halds­fé­lögum 260 millj­ón­ir ­evra. Félögin fjögur lán­uðu féð áfram til tveggja ann­arra félaga sem not­uðu það til að kaupa láns­hæf­istengd skulda­bréf (Credit Lin­ked Not­es, eða CLN) sem tengd voru skulda­trygg­ing­ar­á­lagi Kaup­þings. Þegar þýski bank­inn Deutsche Bank hóf veð­köll vegna máls­ins fengu síð­ari félögin tvö 260 millj­ónir evra til við­bót­ar lán­uð. Sam­tals nemur láns­upp­hæðin 510 millj­ónum evra, eða um 72 millj­örð­u­m króna á gengi dags­ins í dag. Í ákæru sér­staks sak­sókn­ara kemur fram að talið sé að útlánin séu að öllu leyti töp­uð.  Þar ­segir einnig að menn­irnir tveir hafi valdið Kaup­þingi „stór­felldu tjóni“ með­ hátt­semi sinni.

Magnús Guð­munds­son, fyrrum for­stjóri Kaup­þings í Lúx­em­borg, er einnig ákærður í mál­inu fyrir hlut­deild í umboðs­svik­um.

CLN-­mál­ið, sem einnig er þekkt sem Chesterfi­eld-­mál­ið, var ­þing­fest sum­arið 2014. Þá lýstu allir sak­born­ingar yfir sak­leysi sínu. Sam­kvæmt end­ur­sögn mbl.is sagði Hreiðar Már, þegar hann var spurður um afstöðu sína til­ á­kærunn­ar: „Hátt­virt­ur dóm­­ari. Ég get upp­­lýst dóm­inn um það að ég starf­aði í fimmtán ár hjá Kaup­þingi, þar af tíu sem for­­stjóri eða að­stoð­ar­for­­stjóri. Ég tók á þess­um tíma aldrei ákvörðun gegn hags­mun­um ­Kaup­þings. Þessi ákæra er röng og ég er sak­­laus.“

Vild­ar­við­skipta­vinir gátu grætt en ekki tapað

En hvernig er for­saga þessa ­máls?

Í byrjun febr­úar 2008 fékk Kaup­þing þýska stór­bank­ann Deutsche Bank sér til ráð­gjafar um hvernig bank­inn gæti haft áhrif á síhækk­and­i skulda­trygg­ing­ar­á­lag á sig. Sum­arið eftir sendi starfs­maður Deutsche Bank hug­mynd um við­skipti með láns­hæf­istengd skulda­bréf sem hann taldi að gæt­u hjálpað til við þetta. Í skýrslu rann­sókn­ar­nefndar Alþingis segir að „í ­tölvu­bréfum sem gengu á milli Sig­urðar Ein­ars­sonar og Hreið­ars Más Sig­urðs­son­ar í fram­hald­inu komu þeir sér saman um að ekki þurfti að fá líf­eyr­is­sjóði með í plan­ið en að þetta skuli þeir gera „ekki spurn­ing“.

Alls var skulda­trygg­ingin sem um ræðir 750 millj­ónir evr­a, ­sem á þeim tíma var á bil­inu 80-90 millj­arðar króna, en væri í dag um 106 millj­arðar króna. Í skýrslu rann­sókn­ar­nefndar Alþingis seg­ir:„Í upp­hafi var ætl­unin að þrjú félög tækju þátt í þessu en þau voru í eigu sex ein­stak­linga sem voru í miklum við­skiptum við ­Kaup­þing. Þessi þrjú félög áttu að kaupa láns­hæf­istengd skulda­bréf að nafn­virð­i 125 millj­ónir evra hvert, með trygg­ingu upp á 250 millj­ónir hvert. Svo virð­is­t þó sem við­skiptin hafi ekki átt sér stað við eitt félagið þegar á hólm­inn var kom­ið. Eig­endur tveggja félaga fengu 130 millj­ónir evra að láni frá Kaup­þingi í Lúx­em­borg. 125 millj­ónir evra voru eig­in­fjár­fram­lag til félag­anna en 5 millj­ónir evra gengu til greiðslu þókn­unar til Deutsche Bank. Þar sem ­samn­ing­ur­inn var 250 millj­óna evra virði þá fengu félögin 125 millj­ónir evra að láni frá Deutsche Bank og var lánið með ákvæði um gjald­fell­ingu ef skulda­trygg­ing­ar­á­lag færi upp fyrir ákveðin mörk.“

Frá 29. ágúst til 8. októ­ber 2008 lán­aði Kaup­þing alls 510 millj­ónir evra, sem í dag eru 72 millj­arðar króna, í þessi skulda­trygg­inga­við­skipti. Ekk­ert eigið fé var lagt í við­skiptin heldur voru þau að fullu fjár­mögnuð af Kaup­þingi. Félögin sem fengu lánin hétu Tren­vis Limited, Holly Beach S.A.,Charbon Capi­tal Ltd. og Harlow Equities S.A. Þau félög lán­uð­u 250 millj­ónir evra til félag­anna Chesterfi­eld United Inc. og Partridge Mana­gement Group til að þau gætu keypt skulda­bréf tengd skulda­trygg­ing­ar­á­lag­i ­Kaup­þings.

Auk þess lán­aði Kaup­þing 250 millj­ónir evra til Chesterfi­eld og Partridge til að mæta veð­köllum frá Deutsche Bank vegna kaupanna. Öllu umrædd félög voru eign­ar­laus og eig­end­ur þeirra voru vild­ar­við­skipta­vinir Kaup­þings, sem hefðu grætt ef við­skiptin hefð­u skilað arði en gátu aldrei tapað krónu. Þeir voru Skúli Þor­valds­son, Ólaf­ur Ólafs­son, Kevin Stan­ford og Karen Mil­len og Ant­on­i­ous Yer­olemou. Auk þess stóð til að hinn nú þekkti Sjeik Al Thani myndi líka taka þátt í sams­kon­ar við­skipt­um. Ekk­ert varð að þeim við­skiptum annað en að félagið Brooks, í eig­u Al-T­hani, fékk 50 millj­ónir dala lán­að­ar.

Hreiðar Már Sig­urðs­son ­sagði við skýrslu­töku hjá rann­sókn­ar­nefnd Alþingis „að það hefði ekki verið neitt ­nema hagn­að­ar­von hjá við­skipta­vinum bank­ans sem seldu þessar skulda­trygg­ing­ar, það er ef bank­inn færi í greiðslu­þrot þá væri hagn­aður núll en ef hann væri enn í rekstri í októ­ber 2013 þá myndu þessir við­skipta­vinir hagn­ast. Því til­ við­bótar sagði Hreið­ar: „Ja, þetta var, við töldum að þetta væri þess virði að ­gera þetta, eins og ég segi, við töldum að við værum að nota fjár­muni bank­ans á á­gæt­legan hátt, fá ágætis tekjur af þeim fjár­mun­um. Við töldum að það væri ­mik­il­vægt að athuga hvort þessi mark­aður væri raun­veru­legur eða ekki og við ­töldum að þetta væri gott fyrir þessa við­skipta­vini, sem voru stór­ir við­skipta­vinir og borg­uðu okkur fullar þókn­anir og skuld­uðu okkur nátt­úru­lega ­pen­inga, svo það að staða þeirra mundi batna væri gott fyrir bank­ann“.

Gríð­ar­legt og fáheyrt tjón

Í ákæru sér­staks sak­sókn­ara í mál­inu, sem var gefin út í a­príl 2014, segir að láns­féð, 510 millj­ónir evra, sé Kaup­þingi glatað og „ljóst að ákærðu hafa með hátt­semi sinni valdið Kaup­þingi hf. gríð­ar­legu og fáheyrð­u tjóni. Umboðs­svika­brot ákærðu eru því stór­fellt, hvernig sem á það er litið og sakir ákærðu mikl­ar.

Í gæslu­varð­halds­úr­skurði yfir Magn­úsi Guð­munds­syni, frá því í maí 2010, er einnig fjallað um mál­ið. Þar sagði að „gríð­ar­lega háar fjár­hæð­ir hafi verið lán­aðar eign­ar­lausum félögum til afar áhættu­samra við­skipta og hags­munum hlut­hafa og kröfu­hafa með því stefnt í stór­fellda hættu. Síðust­u lán­veit­ing­arnar hafi átt sér stað eftir gild­is­töku neyð­ar­lag­anna og veit­ing­u ­Seðla­banka Íslands á 500.000.000 EUR neyð­ar­láni til Kaup­þings banka hf“.

Við rann­sókn máls­ins hafi komið fram upp­lýs­ingar um að æðstu ­stjórn­endur Kaup­þings, þeir Sig­urður Ein­ars­son,Hreiðar Már og Magn­ús, hefðu tekið ákvarð­anir um umræddar lán­veit­ingar og við­skipti.  Auk þess eru fleiri mál á hendur þeim enn í rann­sókn.

Sig­urður skrifar bréf til vina og sam­starfs­manna

Sig­urður Ein­ars­son rit­aði nán­ustu vinum sínum og sam­starfs­mönnum bréf 26. jan­úar 2009 þar sem hann bar hönd fyrir höfuð sér í þeim málum sem þá höfðu verið til umfjöll­unar í fjöl­miðlum og tengd­ust Kaup­þing­i. 

Eitt þeirra mála sem hann skrifar um í bréf­inu eru við­skipta Kaup­þings með láns­hæf­istengd skulda­bréf, sem hann og félagar hans hafa nú verið ákærðir fyr­ir. Þar sagði m.a.:  „Að til­lögu Deutsche Bank var ákveðið að láta reyna á hvað myndi ger­ast ef bank­inn mynd­i ­sjálfur fara að kaupa þessar trygg­ing­ar. Það var hins vegar ekki ein­falt mál, þar sem bank­inn ­gat ekki gefið út trygg­ingar á sjálfan sig. Því var gripið til þess ráðs að fá við­skipta­vini okk­ar ­sem við treystum vel og höfðum átt langvar­andi sam­skipti við sem byggð­ust á trausti og holl­ustu til að eiga þessi við­skipti fyrir hönd bank­ans. Vit­an­lega hefðum við aldrei átt þessi við­skipti nema vegna þess­ara sér­stöku aðstæðna. Við­skiptin voru gerð með hags­muni bank­ans að leið­ar­ljósi og í fullu sam­ræmi við lög og regl­ur.[...] 

Þar sem að skulda­bréf­in, sem við í Kaup­þing­i á­samt við­skipta­fé­lögum okkur höfðum keypt, voru skuld­sett og höfðu nú lækkað í verði var að­eins um tvennt að ræða. Að reiða fram meiri trygg­ingar eða að gef­ast upp, láta selja skulda­bréfin og tapa hluta eða allri upp­haf­legri fjár­fest­ing­unni. Seinni kost­ur­inn var ein­fald­lega frá­leitur í mínum huga. Lausa­fjár­staða Kaup­þings var góð og ekk­ert sem benti til­ ann­ars en að bank­inn mundi standa þessa ágjöf af sér, rétt eins og bank­inn hafði gert árið 2006 og á vor­dögum 2008. Ef hins vegar skulda­bréfin hefðu verið seld hefði bank­inn orð­ið ­fyrir tjóni og hætt við að aukið fram­boð skulda­bréfa hefði enn frekar grafið undan bank­an­um og veikt aðgang að hans að lána­lín­um. Í fjöl­miðlum er nú efast um skyn­semi þess sem er kallað að færa fjár­muni út úr bank­an­um vik­urnar fyrir fall hans. Þetta er skýr­ing þeirra fjár­magns­flutn­inga. Til­gangur þeirra var að við­halda Kaup­þingi sem "going concern" og allt útlit var fyrir að það tæk­ist í lok sept­em­ber. ­Ná­kvæm­lega hvenær for­sendur breyt­ast er erfitt að segja til um. En ég full­yrði að með þessu var unnið að hags­munum allra kröfu­hafa sem og hlut­hafa Kaup­þings, því um leið og banki hættir að vera "going concern" tap­ast gríð­ar­legir fjár­munir þegar allar eignir bank­ans sem aðrir eiga að veði eru seldar eða not­aðar til skulda­jöfn­un­ar".

Hægt er að lesa bréf Sig­urðar í heild sinni hér.

Sak­felldur í þremur öðrum málum

Allir sak­born­ing­arnir þrír afplána sem stendur dóma á Kvía­bryggju. Þeir hlutu allir dóma í Hæsta­rétti í Al Than­i-­mál­inu í febr­úar síð­ast­liðn­um. Þar var Hreiðar Már dæmdur í fimm og hálfs árs fang­elsi, Sig­urður í fjög­urra ára fang­elsi og Magnús í fjög­urra og hálfs árs fang­elsi. Ólafur Ólafs­son, sem var ­stór eig­andi í Kaup­þingi fyrir hrun, hlaut einnig fjög­urra ára fang­elsi. Voru fjór­menn­ing­arnir dæmd­ir ­fyrir mark­aðs­mis­notk­un á grund­velli laga um verð­bréfa­við­skipti og umboðs­svik sam­kvæmt hegn­ing­ar­lög­um. Hæsti­réttur kall­aði brot ­mann­anna alvar­leg­ustu efna­hags­brot sem „nokkur dæmi verða fundin um í íslenskri ­dóma­fram­kvæmd varð­andi efna­hags­brot[…]Á­kærð­u[...]eiga sér engar máls­bæt­ur“.

Hreiðar Már, Sig­urður og Magnús voru einnig allir ákærðir í stóra mark­aðs­mis­notk­un­ar­máli Kaup­þings sem hér­aðs­dómur dæmdi í fyrr á þessu ári. Þar var Hreiðar Már dæmdur sekur en hlaut ekki við­bót­ar­refs­ingu. Sig­urð­ur­ var einnig dæmdur sekur og einu ári var bætt við afplánun hans. Tveim­ur á­kæru­liðum gegn Magn­úsi var hins vegar vísað frá og hann sýkn­aður í mál­inu að öðru leyti. Nið­ur­stöð­unni hefur verið áfrýjað til Hæsta­rétt­ar.

Þá voru bæði Hreiðar Már og Magnús dæmdir sekir í hér­aðs­dómi í októ­ber 2015 í svoköll­uðu Marp­le-­máli. Hreiðar Már hlaut þá sex mán­aða auka­refs­ingu en Magnús var dæmdur í 18 mán­aða fang­elsi. Skúli Þor­vald­son var einnig dæmdur til sex mán­aða fang­els­is­vistar en Guðný Arna Sveins­dótt­ir, fyrr­ver­andi fjár­mála­stjóri ­bank­ans, var sýknuð af ákæru í mál­inu. Hreiðar Már og Guðný Arna vor­u á­kærð fyrir fjár­drátt og umboðs­svik. Magnús var ákærður fyrir hlut­deild í fjár­drætti og umboðs­svikum og Skúli var ákærður fyrir hylm­ingu.

Auk þess eru fleiri mál á hendur mönn­unum enn í rann­sókn.