Geir­mundur Krist­ins­son, sem stýrði spari­sjóðnum í Kefla­vík í 19 ár, hefur verið ákærður af emb­ætti hér­aðs­sak­sókn­ara fyrir umboðs­svik. Ákæru­at­riðin eru tvö. Ann­ars vegar er hann ákærður fyrir að hafa mis­notað aðstöðu sína til að lána félagi tengdu Suð­ur­nesja­mönnum 100 millj­ónir króna í formi yfir­drátt­ar­láns, sem tap­að­ist að fullu. Hins vegar á Geir­mundur að hafa fram­selt stofn­bréf í Spari­sjóði Kefla­víkur að verð­mæti 683 millj­ónir króna til einka­hluta­fé­lags­ins Foss­vogs­hyls ehf., sem varð síðar í eigu sonar Geir­mund­ar. Ekk­ert end­ur­gjald var tekið vegna þessa en skuld á Foss­vogs­hyl skráð í bækur dótt­ur­fé­lags spari­sjóðs­ins. Ekk­ert fékkst greitt upp í skuld­ina utan tæp­lega 50 milljón króna arð­greiðslu á árinu 2008. 

Hægt er að lesa ákæruna í heild sinni hér.

Félag teng­t ­Suð­ur­nesja­mönnum fékk 100 millj­óna yfir­drátt

Fyrra málið sem Geir­mund­ur, sem á 72. ald­ursári, er ákærð­ur­ ­fyrir snýr að lán­veit­ingu til Duggs ehf. í júní 2008. Félagið fékk þá 100 milljón króna lán í formi yfir­dráttar hjá Spari­sjóðnum án þess að afstaða lána­nefndar spari­sjóðs­ins lægi fyr­ir, án þess að áhættu- og greiðslu­mat færi fram og án þess að end­ur­greiðsla láns­ins væri tryggð með nokkrum gætti.

Pen­ing­arnir voru greiddir út sama dag og lagðir inn á reikn­ingi hjá Ice­bank (síðar Spari­sjóða­bank­inn), sem tók hand­veð í all­ri inni­stæðu reikn­ings­ins, vegna skuldar félags sem hét Suð­ur­nesja­menn ehf.. Ice­bank hafði nefni­lega lánað því félagi miklar fjár­hæðir til að kaupa hlut í HS Orku. Af þeim við­skiptum varð ekki og ákvað félagið þess í stað að kaupa aðrar eign­ir. Í lok árs 2007 voru Suð­ur­nesja­menn í 47 pró­sent eigu Gríms ­Sæ­mund­sen, núver­andi for­stjóra Bláa lóns­ins, sem var einnig fram­kvæmda­stjóri ­Suð­ur­nesja­manna. Á meðal eigna félags­ins í árs­lok 2007 var 11,8 pró­sent hlut­ur í Bláa Lón­inu, 2,73 pró­sent hlutur í Spari­sjóðnum í Kefla­vík og 100 pró­sent hlutur í SM 1 ehf. sem átti 9,5 pró­sent hlut í Ice­bank hf. Spari­sjóð­ur­ Kefla­víkur átti einnig um tíma hlut í Suð­ur­nesja­mönn­um. Suð­ur­nesja­menn ehf. vor­u úr­skurð­aðir gjald­þrota í mars 2009.

Í ákæru hér­aðs­sak­sókn­ara kemur fram að yfir­drátt­ar­lánið upp á 100 millj­ónir króna, sem átti upp­haf­lega að vera til eins mán­að­ar, hafi aldrei feng­ist greitt.

Fram­seldi til félags son­ar síns

Hitt atriðið sem Geir­mundur er ákærður fyrir snýr að ­um­boðs­svikum þegar hann, sem stjórn­ar­for­maður Víkna, dótt­ur­fé­lags Spari­sjóðs Kefla­vík­ur, fram­seldi fyrir hönd félags­ins stfon­fjár­bréf í Spari­sjóðnum í Kefla­vík að verð­mæti 683 millj­ónir króna til einka­hluta­fé­lags­ins Foss­vogs­hyls ehf. í lok árs 2007 án þess að nokkuð end­ur­gjald kæmi fyr­ir. Sama dag og ­stofn­fjár­bréfin voru skráð á Foss­vogs­hyl var félagið fram­selt til sonar Geir­mund­ar,  Sverris Geir­munds­son­ar. Víkur ehf. eign­að­ist við þetta kröfu á Foss­vogs­hyli sem var færði sem útlán. Lán­veit­ingin var að ­fullu afskrifuð í bók­haldi spari­sjóðs­ins þann 31. mars 2010.

Ítar­lega var fjallað um Foss­vogs­hyl í skýrslu ­rann­sókn­ar­nefndar um spari­sjóði lands­ins, sem kom út í apríl 2014. Þar segir að Í ­skýrslu ­fyr­ir­ ­rann­sókn­ar­nefnd­inn­i hafi lög­gilt­ur end­ur­skoð­and­i hjá Deloitte, og end­ur­skoð­and­i ­Spari­sjóðs­ins í Kefla­vík­, ­upp­lýst að ­Geir­mund­ur Krist­ins­son spari­sjóðs­stjóri hefði við gerð árs­reikn­ings­ ­spari­sjóðs fyrir árið 2007 óskað eftir því við sig að fá keypt félag hjá Deloitte sem myndi taka við stofn­fjár­bréfum í eigu sjóðs­ins. „Úr varð að ­Foss­vogs­hylur var nýtt til þess[...]End­ur­skoð­and­inn kvað­st ekki vita hvers ­vegna óskað var eft­ir að bréf­in yrð­u ­flutt úr ­sam­stæð­u ­sjóðs­ins inn í ­Foss­vogs­hyl ehf. ­Spari­sjóðs­stjór­inn kvaðts kann­ast við félagið í skýrslu sinni fyrir rann­sókn­ar­nefnd­inn­i en taldi sig ekki vita til að það hefði tengst Vikum ehf. á nokkur hátt.“

Sverr­ir ­Geir­munds­son ­stað­fest­i í ­skýrslu sinn­i ­fyr­ir­ ­rann­sókn­ar­nefnd­inn­i að aldrei hefð­i ver­ið ­gerð­ur­ lána­samn­ingur við Foss­vogs­hyl um skuld­ina né veð­samn­ingur um hin yfir­færð­u ­stofn­fjár­bréf. Foss­vogs­hylur ehf . hefði því getað selt bréfin áfram til þriðja að­ila án þess að Vikur ehf. eða Spari­sjóð­ur­inn í Kefla­vík hefðu getað var­ið sína hags­mun­i. Arðs­tekj­ur ­Foss­vogs­hyls ehf. á ár­in­u 2008, þ.e. arð­greiðsl­ur ­vegna árs­ins 2007, vor­u 48,5 millj­ón­ir króna. ­Sam­kvæmt minnis­p­unkt­un­um ­gekk arð­ur­inn að ­fullu til ­nið­ur­greiðslu á við­skipta­skuld ­fé­lags­ins við Vík­ur­ ehf.

Í bréfi Sverris ­Geir­munds­son­ar til ­rann­sókn­ar­nefnd­ar­inn­ar 28. jan­ú­ar 2014 er því hafn­að að Sverr­ir hafi átt ­fé­lag­ið. Hann hafi, að ósk end­ur­skoð­and­ans, ­sam­þykkt að ­sitja ­tíma­bund­ið í ­stjórn­ ­fé­lags­ins í ­byrj­un ár­s 2008 og und­ir­rit­að skjöl, að því er hann tald­i, því til ­stað­fest­ing­ar. Hon­um hafi ekki ver­ið ­ljóst að um væri að ræða und­ir­rit­un á fram­sal hlut­anna og hann hafi aldrei talið ­sig ­eig­anda ­fé­lags­ins.

Verst rekni spari­sjóð­ur­inn

Spari­sjóð­ur­inn í Kefla­vík­ virð­ist, sam­kvæmt skýrslu rann­sókn­ar­nefndar um spari­sjóð­ina, hafa verið einna verst rek­inn allra spari­sjóð­anna. Vaxta­munur hans var til að mynda oft­ast lægri en hjá öllum hinum sjóð­un­um, útlán hans virð­ast hafa verið ótrú­lega illa und­ir­byggð, afkoma sjóðs­ins var nán­ast ein­vörð­ungu bundin við gengi hluta­bréfa ­sem hann átti og emb­ætti sér­staks sak­sókn­ara, sem nú hefur runnið inn í emb­ætti hér­að­sak­sókn­ara, hefur um ára­bil rann­sakað nokkur mál tengd hon­um.

Vegna þess­arra þátta var afkom­a ­sjóðs­ins af kjarna­rekstri nei­kvæð frá árinu 2003 og fram að þeim degi þeg­ar hann féll. Sam­tals nam tapið 30 millj­örðum króna, en þorri þeirrrar upp­hæð­ar­ kom til á árunum 2008 og 2009. Til að setja slakan und­ir­liggj­andi rekst­ur ­sjóðs­ins í sam­hengi þá nam tap af kjarna­rekstri hans, hefð­bund­inn­i ­banka­starf­semi, 700 millj­ónum króna á árinu 2006 þrátt fyrir að kynnt­ur hagn­aður fyrir skatta hafi verið tæpir 5,6 millj­arðar króna. 

Ef ein­hver spari­sjóð­anna vildi fá að vera litla lestin sem gat þá var það Spari­sjóð­ur­inn í Kefla­vík. Sam­kvæmt ­skýrslu rann­sókn­ar­nefndar um starf­semi spari­sjóð­anna fimm­föld­uð­ust eignir hans á fimm árum og námu sam­tals 98 millj­örðum króna í lok árs 2008. Tvennt skipt­i ­mestu máli fyrir þennan vöxt: útlán sjóðs­ins höfðu fimm­fald­ast á tímbil­inu og virði hluta­bréfa, að mestu óbein eign í Existu í gegnum fjár­fest­inga­fé­lag­ið Kistu og í Ice­bank/­Spari­sjóða­bank­an­um, hækk­aði mik­ið. Í árs­lok 2006 var til­ ­dæmis nærri 70 pró­sent af öllu eigin fé spari­sjóðs­ins bundið í hluta­bréfum í Ex­istu, annað hvort beint eða óbeint. Þá var ótalin áhrif Exista í Spari­sjóða­bank­an­um, sem spari­sjóð­ur­inn átti 12 pró­sent í.

Auk þess yfir­tók sjóð­ur­inn nokkra minni sjóði víða um land sem leiddi til þess að eigna­safnið stækk­aði.

Inn­lán helsta fjár­mögn­un­ar­leiðin

Kefl­vík­ing­arnir fjár­mögn­uðu þessa ­starf­semi sína að mestu leyti með inn­lána­söfn­un. Þegar mest lét, í lok árs 2009, voru inn­lán 62 pró­sent af skuldum sjóðs­ins. Í skýrslu rann­sókn­ar­nefnd­ar­innar var bent á að frá­ sept­em­ber­lokum 2008, þegar banka­kerfið var að hrynja, og fram til loka mars 2010 hafi inn­lán hjá spari­sjóðnum í Kefla­vík hækkað um 19 millj­arða króna. Á þessu ­tíma­bili var vit­an­lega í gildi yfir­lýs­ing íslenska rík­is­ins um að tryggja all­ar inni­stæð­ur. Þeir sem lögðu inn pen­ing í sjóð­inn á þessu tíma­bili voru með­al­ ann­ars sveita­fé­lög á Suð­ur­nesjum og ýmis fyr­ir­tæki á svæð­inu. Til­gang­ur­inn var að styrkja stöðu sjóðs­ins. Rík­is­sjóður Íslands eign­að­ist líka tveggja millj­arða króna inn­lán hjá sjóðnum sem var meðal annar til­komið vegna greiðslu hans á fjár­magnsteku­skatti sem sveit­ar­fé­lög á Suð­ur­nesjum áttu að greiða í rík­is­sjóð ­vegna hagn­aðar á sölu eign­ar­hluta þeirra í HS Orku.

Í skýrsl­unni sagði um þetta að Í októ­ber 2008 hafi spari­sjóð­ur­inn leitað til fjár­mála­ráðu­neyt­is­ins og fór þess á leit að rík­is­sjóður Íslands stofn­aði sér­stakan inn­láns­reikn­ing hjá Spari­sjóð­un í Kefla­vík til að taka á mótu skatt­greiðsl­urm frá sveita­fé­lög­um. Sjóð­ur­inn átt­i ekki pen­inga til að borga útflæði inn­lána í nóv­em­ber og des­em­ber, sem var tæp­ur millj­arð­ur, enda lausa­fjár­staða hans á þessum tíma ein­ungis 255 millj­ón­ir króna. Með öðrum orðum gat Spari­sjóð­ur­inn í Kefla­vík ekki borgað út inn­lán sem vilji var til að taka út í lok árs 2008.

Léleg útlán

Útlánin sem Spari­sjóð­ur­inn í Kefla­vík veitti voru mörg hver léleg. Mjög léleg. Lán til vensl­aðra aðila vor­u um­tals­verð, 90 pró­sent útlána sem voru með veði í hluta­bréfum voru tryggð með­ veði í óskráðum bréf­um, verð­mæti trygg­inga var í mörgum til­vikum langt und­ir­ láns­fjár­hæði og ofmet­ið. Spari­sjóð­ur­inn var hins vegar lítið fyrir að fram­kvæma veð­köll og því var fyr­ir­t­séð löngu áður en sjóð­ur­inn féll að mikil útlána­töp ­sem höfðu ekki verið bók­færð væru framund­an. Þessi sann­leikur kom líka fram í skýrslu Fjár­mála­eft­ir­lits­ins um starf­sem­ina sem skilað var í sept­em­ber 2008 og Kjarn­inn hefur áður greint ítar­lega frá. 

Þrátt fyrir þessa svörtu skýrslu Fjár­mála­eft­ir­lits­ins fékk Spari­sjóð­ur­inn í Kefla­vík að starfa áfram, lána áfram og safna inn­lán­um. Hann fór ekki á höf­uðið fyrr en í apríl 2010 og þá var meira að segja ákveðið að stofn­setja nýjan spari­sjóð á grunni þess gamla. Sá tórði þó ein­ungis í tíu mán­uði áður en honum var rennt inn í Lands­bank­ann gegn því að ­ís­lenska ríkið borg­aði allt að 26 millj­arða króna með hon­um. Ástæða þess að svo háa fjár­hæð þurfti til var sú að óháðir sér­fræð­ingar töldu að enn minna mynd­i inn­heimt­ast af lélegum útlánum spari­sjóðs­ins en áður var áætlað og vegna þess að inn­lánin voru orðin jafn stór hluti af skuldum hans þegar sjóð­ur­inn loks­ins ­for í þrot eins og raun ber vitni. Í dag er þorri þeirra 33 millj­arða króna af tapi hins opin­bera, skatt­greið­enda, vegna spari­sjóða­kerf­is­ins, sem hef­ur raun­gerst vegna litla sveita­spari­sjóðs­ins í Kefla­vík.