Það er ekki eitt, heldur flestallt sem er óvenju­legt við for­seta­kosn­ing­arnar í Banda­ríkj­un­um. Í vik­unni sem leið kom í ljós að auð­kýf­ing­ur­inn Don­ald Trump, sem slegið hefur öll met í óvin­sældum hjá kjós­endum í Banda­ríkj­un­um, heldur þrátt fyrir það áfram sig­ur­göngu sinni, ótrauður í að næla sér í útnefn­ingu repúblikana, ríki eftir rík­i. 

Á sama tíma birtir stuðn­ings­hópur teboðs­leið­tog­ans Ted Cruz, sem þykir nú það næsta sem kemst norm­inu hjá repúblikön­um, djarfar myndir af eig­in­konu Trump fáklæddri í hjarta íhaldss­ins, Utah, undir fyr­ir­sögn­inni „Er þetta næsta for­set­frú Banda­ríkj­anna?“. Á sama tíma arkar Hill­ary Clinton á sviðið hjá stærstu og áhrifa­mestu sam­tökum ísra­el­skra lobbý­ista í land­inu og lýsir því yfir enn einu sinni hvernig Banda­ríkin skulu og munu verja Ísra­els­ríki sama hvað á dyn­ur. Undir þetta taka bæði Trump og Cruz. 

Bernie Sand­ers sem er jafn­framt eini gyð­ing­ur­inn í for­seta­fram­boðs­hópn­um, afþakk­aði boðið og fyllti hverja ráð­stefnu­höll­ina á fætur annarri í mið­vest­ur­ríkjum lands­ins. Hann sigr­aði svo þrjú ríki á einum degi og náði að minnka for­skot Clinton í for­vali demókrata. Krafa kjós­enda um breyt­ingar er hávær hjá báðum flokkum en á sama tíma virð­ist valda­el­íta beggja flokka hafa örygg­is­ventla sem þau geta gripið til. 

Er Sand­ers með „comeback“? 

Eftir stór­sigur Sand­ers í þremur ríkjum í síð­ustu viku (Ala­ska, Was­hington og Hawaii) virð­ist enn meiri kraftur hafa færst í fram­boð­ið. Eins og staðan er nú hefur hann náð að tryggja sér 975 kjör­menn á móti þeim 1.243 kjör­mönnum sem Hill­ary hefur nælt sér í. Enn á eftir að kjósa um fjölda kjör­manna í stórum ríkjum eins og New York (247 kjör­menn), Penn­syl­vaníu (189) og Kali­forníu (475). Kann­anir sýna að Clinton er enn í sterk­ari stöðu en Sand­ers. Myndi hann nú þurfa að ná meiri­hluta þeirra kjör­manna sem eftir eru í pott­in­um, þá eru ótaldir þeir 712 ofur­kjör­menn – elíta flokks­ins – sem nær allir hafa lofað Hill­ary stuðn­ingi sínum eða 469 á móti 29 sem hafa lofað að styðja Sand­ers. Til þess að tryggja sér útnefn­ing­una þarf 2.383 kjör­menn. 

Óvænt atvik geta þó breytt stöð­unni. Skemmti­legt mynd­brot af óvæntu atviki á kosn­inga­fundi Sand­ers í Portland hefur farið sem eldur í sinu um sam­fé­lags­miðla. Þar stóð hann í stórum sal og var í miðri ræðu þegar lít­ill fugl sett­ist á ræðupúltið hjá hon­um. Sand­ers brást við með því að segja að þessi litli fugl væri hvatn­ing um að tryggja heims­frið. Atvikið er án efa ein allra besta stuðn­ings­yf­ir­lýs­ing sem Sand­ers gat óskað sér og svona leikur eng­inn aug­lýs­inga­brellu­maður eft­ir. Stuðn­ings­menn Sand­ers voru fljótir að setja fram­bjóð­andan í bún­ing smá­fugls­ins og rauk mynd af honum í líki fugls­ins um alla króka og kima ver­ald­ar­vefs­ins í kjöl­far­ið. Ólík­legt er að stuðn­ings­yf­ir­lýs­ing smá­fugls­ins muni hafa afger­andi áhrif þó skemmtigildið hafi verið ótví­rætt. 

Þrátt fyrir þetta ævin­týri­lega atvik þarf Sand­ers að tryggja sér um tvo þriðju atkvæða sem eru eftir til að ná að hafa útnefn­ing­una af Hill­ary Clint­on. Hann gæti einnig reynt að leggj­ast í veg­ferð að snúa elítu flokks­ins. Þó það sé fræði­lega hægt þá eru fáir sem skipta um skoðun þegar svona langt er liðið á for­val­ið. Þetta er ekki úti­lokað en yrði að telj­ast hálf­gert krafta­verk. 

Trump heldur sínu for­skoti 

Ted Cruz sigr­aði kjör­fund repúblik­ana í Utah með 69 pró­sent atkvæða og hefur nú tryggt sér 463 kjör­menn. Trump, sem sigr­aði Arizona í síð­ustu viku með 47 pró­sent atkvæða, hefur tryggt sér 738 kjör­menn, John Kasich er með 143 kjör­menn og hefur ekki fræði­legan mögu­leika á að fá útnefn­ing­una. Mikið er rætt um þann mögu­leika að á flokks­þingi repúblik­ana verði þing­inu breytt í svo­kall­að „Brokered Con­vention“ sem þýðir að ef eng­inn fram­bjóð­andi hefur tryggt sér meiri­hluta kjör­manna eða að lág­marki 1.237, þá getur fund­ur­inn hafið flókið ferli sem snýst um að ríkin beri fram atkvæði sín eftir reglum hvers ríkis og kosið er þar til ein­hver fram­bjóð­andi fær minnst 51 pró­sent atkvæða. Þetta ferli getur orðið langt og er óvíst hvort það myndi breyta nið­ur­stöð­unni ef Trump er mjög nálægt lág­mark­inu sem hann þarf til að tryggja sér útnefn­ing­una. 

Kann­anir benda til þess að Trump sé nokkuð öruggur með að verða sér út um þá kjör­menn sem að venju þarf til að tryggja sér útnefn­ingu flokks­ins með form­legum hætti á lands­fundi flokks­ins. Það er nú orðið nán­ast dag­legur við­burður að fréttir ber­ast af mót­mæl­endum sem mæta á fram­boðs­fundi Trump sé mætt með rasískum hrópum og köllum og þeir jafn­vel beittir ofbeldi af stuðn­ings­mönnum Trump. Lýs­ingar af við­burðum Trump vekja mik­inn óhug meðal margra almenna borg­ara sem almennt státa sig af fjöl­breyti­leika Banda­ríkj­anna en við­brögð sumra stuðn­ings­manna Trump bera merki um rasíska til­burði og mikla heift gagn­vart inn­flytj­end­um. 

Það er í takt við þetta sem kann­anir sýna að almennir kjós­endur hafa mikla óbeit á Trump á sama tíma og hann rakar inn atkvæðum í for­vali repúblik­ana. Elstu menn segj­ast ekki muna eftir jafn óvin­sælum stjórn­mála­manni og Trump. Könnun Gallup sýnir að 63 pró­sent kjós­enda segja hann ekki vera þeirra val (e. unfa­vora­ble), á meðan 30 pró­sent segj­ast kunna vel við hann (e. favora­ble). Hill­ary Clinton er einnig mjög óvin­sæl meðal almennra kjós­enda en 53 pró­sent kjós­enda segj­ast ekki líka við hana (e. unfa­vora­ble) en 41 pró­sent líkar við hana. 

Villtra Vestrið hjá Repúblikönum

Önnur grein stjórn­ar­skrár Banda­ríkj­anna er marg­um­rædd í stjórn­málum en hún tryggir að öllum sé heim­ilt að bera vopn. (e. A well reg­ulated Militia, being necessary to the security of a free State, the right of the people to keep and bear Arms, shall not be infr­inged.) Þessi litla klausa hefur orðið til þess að í mörgum ríkjum má ganga með vopn um allar götur og jafn­vel í opin­berum bygg­ing­um. Ár hvert deyja meira en 30.000 manns í Banda­ríkj­unum eftir að hafa verið skotnir með byssu. Þess vegna hefur verið mik­ill þrýst­ingur á stjórn­mála­menn að tak­marka þetta „frels­is­á­kvæði“ í stjórna­skránni með því að krefj­ast þess að fólk þurfi að fá metið hvort það sé hæft til þess að eiga skot­vopn. Í þeim ríkjum þar sem lögum hefur verið breytt í þessa veru er helst skoð­aður bak­grunnur fólks, með til­liti til þess hvort þau hafi gerst sek um glæpi eða séu með geð­rask­anir sem gætu sett þau eða aðra í hættu, ættu þau vopn.

Flestir repúblikanar eru alfarið á móti þessu og nú stefnir í mikil átök á lands­fundi flokks­ins sem hald­inn verður í Cleveland dag­ana 18. til 21. júlí næst­kom­andi. Þar er mögu­legt að flokksel­ítan muni láta kjósa á staðnum þeirra full­trúa til að freista þess að koma í veg fyrir að Don­ald Trump verði fram­bjóð­andi þeirra. Ein­hver hefur lagt til að flokks­mönnum verði heim­ilt að bera vopn á flokks­fund­in­um. Safn­ast hafa yfir fjör­tíu þús­und und­ir­skriftir þessu til stuðn­ings en leiða má líkur að því að um hrekk sé að ræða. Haldi und­ir­skrifta­list­inn áfram að stækka verður áhuga­vert að heyra og sjá hvernig byssuglöðu for­seta­fram­bjóð­end­urnir repúblikana­megin bregð­ast við. 

En það var í þessum anda sem vikan leið, Don­ald Trump og Ted Cruz not­uðu Twitter til að slá sjálfa sig til ridd­ara á sama tíma og þeir not­uðu konur hvers ann­ars sem vopn í sínum eigin sand­kassa­leik. Leikar hófust, eins og áður sagði, þegar stuðn­ings­hópur Cruz (e. PAC) birti djarfa mynd úr GQ-­tíma­rit­inu af Mel­aniu Trump, en hún hef­ur, eins og þekkt er, starfað lengi sem fyr­ir­sæta. Mynd­irnar sína Mel­aniu fáklædda og voru þessar myndir nýttar í aug­lýs­ingar í Utah þar sem afar íhalds­samir kjós­endur búa, undir yfir­skrift­inni, „Er þetta næsta for­seta­frú Banda­ríkj­anna?“. Trump brást hinn versti við og tví­taði að hann myndi segja frá öllu (e. Spill the beans) um eig­in­konu Cruz. Þetta leik­rit varð eins fárán­legt og hugs­ast get­ur. 

Krafan um breyt­ing­ar 

Umræða sér­fræð­inga hér vest­an­hafs er með ein­kenni­legum hætti þessa dag­ana. Á sama tíma og fjöl­miðla­menn saka sjálfa sig um að hafa leyft Trump að stýra algjör­lega umræð­unn­i ­segja aðrir að þrátt fyrir harða gagn­rýni sem Trump hefur þurft að þola frá stærstu fjöl­miðl­unum og stöðugar ábend­ingar um rang­færslur hans og lygar, hafi kjós­endur hans ákveðið að það skipti ekki máli í vali sínu á fram­bjóð­anda. 

Hver svo sem ástæðan er má vera ljóst að stór hluti kjós­enda á sér þá ósk heitasta að hin svo­kall­aða elíta í Was­hington fái ekki að ráða hver verði næsti for­seti. Á báðum vængjum stjórn­mál­anna eru þeir Sand­ers og Trump að draga að stjórn­mál­unum fjölda fólks sem hafði gefið upp alla von og sér nú fyrir sér miklar breyt­ing­ar; þar sem stjórn­mál fara að snú­ast um hluti sem varðar það sjálft. Hægt er að merkja þennan ákafa og von um breyt­ingar með því að skoða þann fjölda sem mætir til að sjá bæði Sand­ers og Trump á fram­boðs­fund­um. Báðir fylla risa­stórar ráð­stefnu­hallir á meðan bæði Cruz og Clinton láta sér næga minni sali og fámenn­ari sam­kom­ur. Vel­gengni Sand­ers þar sem kosið er með kjör­funda­leið­inni (e. caucus), þar sem allir geta haldið ræðu og gengur að hluta út á að sann­færa óákveðna kjós­endur á staðn­um, sýnir að hans kjós­endur eru til­búnir að leggja mikið á sig. 

Verði hins vegar nið­ur­staðan sú, eins og flest bendir til, að Hill­ary Clinton fái útnefn­ing­una í krafti örygg­is­ventis í kosn­inga­reglum demókrata með ofur­kjör­mönnum elít­unn­ar, og að flokks­ráð­stefna Repúblik­ana grípi til síns örygg­is­ventis og komi í veg fyrir að Trump verði þeirra for­seta­fram­bjóð­andi, má búast við að upp úr sjóði í sam­fé­lag­inu. Þó þeir Sand­ers og Trump séu að mörgu leiti afar ólíkir í fasi og skoð­unum eru kjós­endur þeirra að sumu leiti líkir og kann­anir hafa sýnt að hluti kjós­enda þeirra myndu snúa sér að hinum ef þeirra maður tap­aði útnefn­ing­unni. En krafan um að elítan fái ekki að stjórna hvern flokk­arnir velja sem for­seta­fram­bjóð­anda og að hags­munir fólks­ins fái að ráða í Was­hington er sú sem tengir hópana mest. Sú krafa hefur ger­sam­lega sett hefð­bundna for­skrift for­seta­fram­boða úr skorðum og fær­ustu spek­úlantar í kosn­inga­fræðum hér vestra vita ekki hvaðan á sig stendur veðrið. Það er því ljóst að lands­lagið í for­seta­kosn­ingum í Banda­ríkj­unum er að taka miklum breyt­ing­um, óháð því hvort sem þessi háværi hópur sem kallar á breyt­ingar fái sinn fram­bjóð­enda í Hvíta húsið eða ekki.