Miklar breyt­ingar eru í kort­unum á hinu póli­tíska svið­i þegar rúm­lega mán­uður er til kosn­inga. Eins og staða mála er nú, sam­kvæmt kosn­inga­spá Kjarn­ans sem unnin er í sam­vinnu við dr. Baldur Héð­ins­son stærð­fræð­ing, þá er eng­inn tveggja flokka rík­is­stjórn með meiri­hluta mögu­leg og ­fyr­ir­sjá­an­legt er að erfitt verði að mynda rík­is­stjórn margra flokka, nema að ­flokk­arn­arnir komi fram með breyttar áhersl­ur, gerir mála­miðl­anir eða nái saman um fá stefnu­mál.

Sjálf­stæð­is­flokk­ur­inn mælist með mesta fylgið sam­kvæmt ­kosn­inga­spánni, 25,1 pró­sent og Píratar með næst mest, 24,1 pró­sent. Sam­an­lag­t ­fylgi nær ekki meiri­hluta, eða 49,2 pró­sent. Aðrir flokkar hafa tölu­vert minna. Vinstri græn eru með 13,3 pró­sent, Við­reisn með 11 pró­sent, Fram­sókn­ar­flokk­ur­inn með 10,1 pró­sent, Sam­fylk­ingin 8,4 pró­sent, Björt fram­tíð 3,2 pró­sent – og næði því ekki 5 pró­sent lág­mark­inu – en aðrir flokkar mælast ­sam­tals með 4,8 pró­sent.

Guðni gaf tón­inn

Guðni Th. Jóhann­es­son, for­seti Íslands, sagði í við­tali við Channel 4 á dög­un­um, að það gæti reynst Pírötum erfitt að gera mála­miðl­anir við ­stjórn­ar­mynd­un, og vís­aði meðal ann­ars til þess að flokk­ur­inn væri í grunn­inn gras­rót­ar­sam­tök þar sem eru margar skoð­anir eru uppi hjá flokks­fólki.

Í kosn­inga­bar­átt­unni fyrir for­seta­kosn­ing­arnar lagði Guðni ítrekað áherslu á að það gæti reynt á for­set­ann þegar kemur að stjórn­ar­mynd­un að loknum kosn­ing­um, sem síðar var svo ákveðið að yrðu 29. októ­ber.

Erf­ið­ar­leikar við stjórn­ar­myndun eru marg­vís­leg­ir, en einn hluti sem gæti verið snú­inn, ef kosn­ing­arnar fara í takt við það sem kann­an­ir ­sýna nú, er að ákveða hver fái umboðið til að mynda stjórn.

Það er ákvörðun sem Guðni þarf að taka. Það er ekki aug­ljóst að Bjarni Bene­dikts­son, for­maður Sjálf­stæð­is­flokks­ins, fái umboð­ið, fari svo að ­Sjálf­stæð­is­flokk­ur­inn fái mesta fylg­ið. Má nefna for­dæmi frá kosn­ing­unum 2013 í því sam­hengi, en þá lét Ólafur Ragnar Gríms­son, þáver­andi for­seti Íslands, Sig­mund Da­víð Gunn­laugs­son hafa umboð til stjórn­ar­mynd­un­ar, eftir glæstan ­kosn­inga­sig­ur. Fram­sókn, sem fékk 24,7 pró­sent í kosn­ing­un­um, fékk samt ekki flest atkvæðin í kosn­ing­un­um. Sjálf­stæð­is­flokk­ur­inn var með mesta fylg­ið, tæp­lega 26 pró­sent.

Ástæðan var sú, að Ólafur Ragnar sagði fólkið hafa kall­að eftir því að áherslu­mál Fram­sókn­ar­flokks­ins, meðal ann­ars að ná pen­ingum frá kröfu­höf­um hinna föllnu bank­anna til að bæta stöðu heim­il­anna, væru leið­ar­stefið við ­myndun rík­is­stjórn­ar. Í kjöl­farið náðu Fram­sókn­ar­flokkur og Sjálf­stæð­is­flokk­ur ­saman um myndun rík­is­stjórnar Sig­mundar Dav­íðs Gunn­laugs­son­ar, sem fór fyr­ir­ ­rík­is­stjórn­inni sem for­sæt­is­ráð­herra.

Alls ekki er aug­ljóst hver eigi að fá umboð­ið, eins og mál­in standa nú, en fátt virð­ist geta komið í veg fyrir það að rík­is­stjórn Sig­urðar Inga Jóhanns­sonar falli. Rík­is­stjórn­ar­flokk­arnir þurfa að bæta við sig meira en 17 pró­sentu­stig­um, sé mið tekið af stöð­u ­mála núna. Þó margt geti gerst í póli­tík á stuttum tíma, þá er það fjar­lægt eins og mál standa nú.

Margir flokkar um fá á­herslu­mál?

Pírat­ar, Vinstri græn, Sam­fylk­ingin og Björt fram­tíð, sem nú mynda ­stjórn­ar­and­stöðu, ná ekki meiri­hluta­fylgi eins og mál standa, en sam­an­lag­t er fylgið 49 pró­sent. Innan þeirrar stöðu er fylgi Bjartrar fram­tíðar undir 5 pró­sent lág­mark­inu, eins og áður sagði, sem veikir stjórn­ar­and­stöð­una enn meira.

Við­reisn, sem mælist nú með ríf­lega 11 pró­sent fylgi, er að þessu leyti í lyk­il­stöðu inn á miðj­unni á hinum póli­tíska kvarða. Hún kemur ný inn á svið­ið, og virð­ist geta skapað sér­ ­sterka stöðu inn í stjórn­ar­mynd­un­ar­við­ræð­un­um. 

En hvaða stefnu­mál eru það sem helst gætu reynst erf­ið? Um hvaða mál mun ný rík­is­stjórn geta myndast?

Þar vand­ast mál­ið. 

Píratar hafa lagt höf­uð­á­herslu á að þeirra fram­boð sé til þess fallið að „breyta kerf­inu“ og styrkja þátt­töku al­menn­ings við ákvörð­un­ar­töku, með beinu lýð­ræði. Þetta eru stóru áherslu­mál P­írata, eins og Helgi Hrafn Gunn­ars­son þing­maður flokks­ins hefur ítrekað bent á. Ný stjórn­ar­skrá er í þessu sam­hengi mikið hjart­ans mál Pírata.

Hug­myndin byggir á því að við allar viða­miklar breyt­ingar og stórar ákvarð­anir verði þjóð­ar­vilj­inn virkj­aður svo að ­þjóðin ráði ferð­inni. Þetta á við um end­ur­skoðun stjórn­ar­skrár­inn­ar, breyt­ing­ar á fisk­veiði­stjórn­un­ar­kerf­inu, og ákvörðun um fram­hald á aðild­ar­við­ræðum við ­Evr­ópu­sam­band­ið, svo dæmi séu tek­in.

Þjóð­ar­vilj­inn límið?

Sé mið tekið stefnu­skrám Pírata, Sjálfæð­is­flokks­ins, Vinstri grænna, Við­reisn­ar, Sam­fylk­ingar og Bjartrar fram­tíð­ar, þá gæti þetta atriði – frek­ari virkj­un ­þjóð­ar­vilj­ans við ákvarð­ana­töku – verið það mál sem ný rík­is­stjórn verð­ur­ ­mynduð um, hvernig sem hún verður skip­uð.



Eins konar lím milli flokk­anna virð­ist mögu­legt um þetta stóra atriði. Erf­ið­ara er að meta önnur sér­tæk­ari mál, svo sem á sviði skatta-, heil­brigð­is-, mennta-, eða umhverf­is­mála. Þegar margir ólíkir flokkar þurfa að ná sam­an, þá bein­ast spjótin frekar að fáum stórum mál­um, ramm­anum um starfið í rík­is­stjórn. 

Erfitt er að sjá fyrir sér hvaða flokkar það eru hel­st, sem muni ná sam­an. Stjórn þriggja flokka getur aðeins verið mynduð með bæði Pírötum og Sjálf­stæð­is­flokkn­um, eins og mál standa nú. Við­reisn, Vinstri græn og Sam­fylk­ingin kæmu þar öll til greina, en Björt fram­tíð ekki, sökum þess að hún mælist undir lág­marks­þrösk­uld­in­um. Rík­is­stjórn fleiri flokka er svo mögu­leg með nokkrum afbrigð­um, en annað hvort Sjálf­stæð­is­flokkur eða Píratar eru þar í þeim öll­u­m. 

Guðni for­seti er vafa­lítið á réttum slóðum í sinni grein­ing­u á hinu póli­tíska lands­lagi, þegar hann segir að það geti orðið snúið fyr­ir­ ­stjórn­mála­flokk­ana að mynda nýja rík­is­stjórn. Lík­lega mun hann sjálfur standa frammi fyrir erf­iðri ákvörð­un, þegar kemur að því að meta hver sé best til þess fallin að fá umboð til stjórn­ar­mynd­un­ar.