Nefnd skipuð af sjáv­ar­út­vegs­ráð­herra Fær­eyja skil­aði 3. októ­ber síð­ast­lið­inn ítar­legri skýrslu um skipan fisk­veiði­stjórn­unar  en núver­andi fisk­veiði­stjórn­un­ar­lög falla úr gild í byrjun árs 2018. Nefndin leggur til upp­boðs­leið á veiði­heim­ildum og að sú leið verði var­an­lega fast­sett niður með lög­um.  

Útlit er að fyrir að ný rík­is­stjórn á Íslandi, sem tekur við völdum eftir kosn­ing­arnar 29. októ­ber næst­kom­andi, muni taka fisk­veiði­stjórn­un­ar­kerfið til end­ur­skoð­un­ar, og huga sér­stak­lega að upp­boðs­leið. Í það minnsta fimm flokkar segj­ast opnir fyrir breyt­ingum í þá veru, Við­reisn, Pírat­ar, Sam­fylk­ing­in, Vinstri græn og Björt fram­tíð.

Skýrsla nefnd­ar­innar ber heitið „Ný og var­an­leg skipan fisk­veiði­mála fyrir Fær­eyj­ar“. Hún er ítar­leg, tæp­lega 250 síð­ur, og er þar fjallað um helstu álita­mál sem Fær­ey­ingar standa frammi fyrir við stjórn fisk­veiða.

Lyk­il­at­riði til umfjöll­unar

Nefnd­inni var með erind­is­bréfi ráð­herra falið að fjalla um öll lyk­il­at­riði í skipan fær­eysks sjáv­ar­út­vegs. 

Nefndin leggur til að árlega verði stór hluti fisk­veiði­heim­ilda boð­inn upp en rétt­ur­inn að afgang­inum fram­lengdur til árs í senn. 

Þó skal það þannig gert að þegar frá upp­hafi renni auð­lind­arentan - sem fæst fram með upp­boð­unum - að fullu í lands­sjóð Fær­ey­inga. Lagt er til val á milli tveggja upp­boðs­leiða.

Hug­myndir um upp­boðs­leið við stjórnun fisk­veiða hér á landi sem komið hafa fram, meðal ann­ars hjá Þor­keli Helga­syni stærð­fræð­ingi og Jóni Steins­syni hag­fræð­ingi við Col­umbia háskóla, eru að grunni til svip­aðar þeim sem fjallað er um í skýrslu nefnd­ar­innar í Fær­eyj­u­m. 

Var­færin nálgun

Segja má að hug­mynd­irnar sem ræddar hafa verið mest hér á landi, séu var­færn­ari og tengj­ast hug­mynd­unum um fyrn­ingu veiði­heim­ilda og upp­boð á þeim heim­ildum sem þannig losn­a. 

Má þar vísa til skýrslu sem Þor­kell og Jón skrif­uðu fyrir stjórn­skip­aða nefnd um end­ur­skoðun á stjórn fisk­veiða sum­arið 2010, nánar til­tekið til þeirrar gerðar þar sem hluti afla­heim­ilda er boð­inn upp til árs í senn en með skertum for­leigu­rétti um fram­hald­ið. 

Bæði í fær­eysku hug­mynd­unum og hug­myndum Jóns og Þor­kels er gengið út frá afla­marks­kerfi til ráð­stöf­unar á leyfðum heild­ar­afla. Jafn­framt hafa hug­mynd­irnar það sam­merkt að í upp­hafi er gengið er út frá þeim heim­ildum sem útgerð­irnar hafa þá og þeim end­ur­út­hlutað með vissri skerð­ingu eða fyrn­ingu. Þessi skerð­ing haldi síðan áfram hlut­falls­lega á hverju ári. 

Það sem þannig losnar verði boðið upp til árs í senn með fyr­ir­heiti um end­ur­út­hlutun en með fyrr­greindum skerð­ing­ar­á­kvæð­um. Í báðum hug­mynd­unum má setja bjóð­endum skil­yrði, eins og að þeir verði að vera inn­lendir og setja megi því skorður hvað safn­ast megi á sömu útgerð,.

Hug­mynd­irnar eru ólíkar að því leiti að Fær­ey­ingar vilja bæði bjóða stærri hluta heim­ild­anna upp á hverju ári en Jón og Þor­kell hafa talað fyr­ir. Enn­fremur fá núver­andi hand­hafar veiði­rétt­ind­anna enga fjár­hags­lega aðlögun í til­lögum Fær­ey­ing­anna, en í hug­myndum Jóns og Þor­kels er núver­andi kvóta­höfum veitt meiri aðlögun að breyttu kerf­i. 

Draga má þennan afger­andi mun saman með eft­ir­far­andi punkt­um:

• Fær­ey­ingar vilja bjóða upp 20% heim­ild­anna á hverju ári en end­ur­út­hluta 80%. Í hug­myndum Jóns og Þor­kels er gengið út frá mun hæg­ari inn­komu upp­boða, eða 8% á ári. End­ur­út­hlut­un­ar­hlut­fallið er að sama skapi hærra í þeirra til­lög­um, eða 92%.

• Fær­ey­ingar veita þeim útgerð­um, sem fyrir eru, engin grið. Enda þótt þeim sé gefin kostur á að fá 80% af fyrri heim­ildum end­ur­út­hlut­uðum – fram hjá upp­boð­unum – þurfa þeir að greiða fyrir þær heim­ildir fullt verð, það verð sem verður til á upp­boð­un­um. Í hug­myndum Jóns og Þor­kels fá núver­andi kvóta­hafar 92% rétt­inda sinna fram­lengd og það án nokk­urs end­ur­gjalds, en með árlegri skerð­ingu.

• Auð­lindaarð­ur­inn – sá umfram­arður sem verður til við nýt­ingu tak­mark­aðra en eft­ir­sóttra gæða – er strax í upp­hafi inn­heimtur að fullu í lands­sjóð­inn í til­lögum Fær­ey­inga. Í hug­myndum Jóns og Þor­kels er aðeins 8% arðs­ins inn­heimtur á fyrsta ári og eftir að nýtt kerfi væri búið að vera í gildi í 9 ár skipt­ist þessi aukaarður enn að jöfnu milli sam­fé­lags­sjóða og útgerð­anna. 

Að grunni til eru þær hug­myndir sem lagðar eru fram í skýrslu nefnd­ar­innar í Fær­eyjum svip­aðar þeim sem Jón og Þor­kell hafa talað fyr­ir, nema hvað þau síð­ar­nefndu vilja fara hægar í sak­irnar til að tryggja að þessi kerf­is­breyt­ing gangi vel fyrir sig og tryggi almenn­ingi sann­gjarnt auð­linda­gjald.