Í samfélagi nútímans er margt talið svo sjálfsagt að dagsdaglega leiða fæstir að því hugann að ekki sé allt sjálfgefið. Vatnið, kalt eða heitt eftir atvikum, bunar úr krananum, það er ylur á ofnunum, ljósin kvikna þegar ýtt er á slökkvarann og kaffivélin malar. Blaðið kemur inn um lúguna og það gerir pósturinn líka, oftar en ekki hinn svonefndi gluggapóstur (reikningar) sem vekur misjafnan fögnuð viðtakandans.
En ekki er allt sjálfgefið. Þetta sem hér hefur verið nefnt kostar peninga, jafnvel mikla peninga. Ef við borgum ekki rafmagnið og hitaveituna endar það með að ljósið kviknar ekki, kaffivélin murrar ekki og ofnarnir kólna. Þetta vita allir. En hvað gerist ef pósturinn kemur ekki? Þetta er spurning sem margir Danir spyrja sig þessa dagana og ekki að ástæðulausu. Og vita ekki svarið. Danska póstþjónustan er komin í þrot og enginn veit hvert framhaldið verður.
Aldagömul saga
Saga dönsku póstþjónustunnar hófst fyrir tæpum fjögur hundruð árum, á aðfangadag árið 1624 sendi sá mikli athafnakóngur Kristján IV út tilskipun um póstþjónustu. Kóngurinn skipaði jafnframt póstmeistara sem skyldi tvo tíma daglega vera til staðar í verslunar- og viðskiptahúsinu Børsen sem þá var nýbyggt á Hallarhólmanum. Starfsemi póstsins jókst svo jafnt og þétt, starfsfólki og pósthúsum fjölgaði hægt og rólega. Um aldamótin 1700 ákveðið var að rautt og gult, litir gömlu konungsfjölskyldunnar, Aldinborgaranna, skyldu vera einkennislitir póstsins. Allir Danir þekkja þessa liti og hinn sérstaki rauði litur er í Danmörku nefndur póstkassarauður.
Frímerkin, götuheitin, járnbrautarlestirnar og bílarnir
Dönsk frímerki litu dagsins ljós árið 1851, að erlendri fyrirmynd. Haustið 1859 var ákveðið að öll hús í Kaupmannahöfn skyldu fá sérstakt húsnúmer. Þetta auðveldaði póstmönnum störfin, nú þurfti ekki lengur að skrifa „þriðja húsi frá horni“ eða „gula húsinu með gluggalausu útihurðinni“ til að auðkenna hvert póstsendingin ætti að fara. Götuheitin sjálf eru mun eldri.
Eftir að járnbrautarlestirnar komu til sögunnar í Danmörku um og eftir miðja 19. öldina urðu þær brátt mikilvægur hlekkur í póstdreifingarnetinu. Póstburðarmennirnir (starfið var karlastarf) á landsbyggðinni notuðust framan af við hesta en í Kaupmannahöfn báru póstmennirnir pokana sjálfir eða notuðu kerrur af ýmsu tagi.
Eftir aldamótin 1900 urðu breytingarnar meiri og örari. Bílar og reiðhjól urðu helstu hjálpar- og samgöngutæki póstmanna og segja má að þannig sé það enn í dag.
Pósturinn hefur frá upphafi gegnt mikilvægu hlutverki í dönsku samfélagi. Einkaréttinum á dreifingu bréfa og böggla, sem pósturinn hafði frá upphafi fylgdu líka skyldur og þannig er það enn. Allir landsmenn fengju póstinn heim til sín, eða í póstkassa við hliðið. Þessari þjónustu yrðu allir að geta treyst og kveðið var á um hve oft pósti skyldi dreift.
Póstnúmerin
1967 var framfaraár í póstþjónustunni. Það ár voru póstnúmerin innleidd. Hljómar kannski sem einfalt og sjálfsagt en skipti póstþjónustuna afar miklu máli. Póstnúmerin gerðu alla flokkunarvinnu miklu einfaldari en áður í landi þar sem margir staðir, í sitt hverjum landshluta bera sama nafnið. Þegar númerin voru komin til sögunnar lék enginn vafi á hvort móttakandi bréfs byggi í Svenstrup á Jótlandi eða Svenstrup á Sjálandi. Póstnúmerið sagði til um hvert bréfið skyldi fara.
Á árunum eftir 1970 og fram undir síðustu aldamót litu dagsins ljós fjölmargar tækniframfarir sem gerðu póstþjónustuna skilvirkari en áður. „Póstlagt í dag, í hendur viðtakanda á morgun“ varð vel þekkt slagorð sem sagði sitt um hve góð og hröð þjónustan var orðin.
Breytingar
Árið 1995 urðu umskipti. Einkaréttur póstsins á pakkasendingum var afnuminn og við það urðu miklar breytingar á starfsemi þessarar gamalgrónu stofnunar. Pósturinn var eigi að síður áfram í eigu ríkisins en stóð skyndilega frammi fyrir samkeppni, það var nýlunda.
Bréfin undirstaða rekstrarins
Á síðasta áratug liðinnar alda náðu bréfasendingar Dana hámarki. Árið 1999 sendu Danir samtals 1.500 milljónir bréfa. Síðan þá hefur margt breyst. Tölvurnar hafa að mestu leyti yfirtekið samskiptin, bréfasendingum hefur fækkað um 70 prósent, eru í dag um það bil 460 milljónir á ári. Ekki þarf að fara mörgum orðum um að þessi fækkun, réttara sagt hrun, hefur haft gríðarleg áhrif á rekstur póstsins.
Postnord
Þótt hrunið í póstþjónustunni hafi kannski gerst hraðar, og orðið meira en flesta óraði fyrir, er ekki hægt að segja að það hafi með öllu komið á óvart. Fljótlega upp úr aldamótum varð ljóst að hefðbundnar bréfasendingar heyrðu brátt, að talsverðu leyti, sögunni til. Þótt danski pósturinn, Post Danmark hafi um það leyti ráðist í umfangsmiklar breytingar, með hagræði að leiðarljósi, var hrunið í viðskiptunum (bréfapóstinum) meira en nokkurn grunaði. Þótt Danir væru fljótari en margar aðrar þjóðir að tileinka sér tölvutæknina í samskiptum og bréfasendingum voru tölvurnar alls staðar að taka yfir.
Árið 2009 gengu danska og sænska póstþjónustan í eina sæng, Postnord. Svíar eiga 60 prósent og Danir 40 prósent. Þetta var gert til að styrkja reksturinn í breyttum heimi póstsendinga. Margir Danir voru mjög andsnúnir þessari sameiningu, andstaðan var minni í Svíþjóð.
Hærra verð en lakari þjónusta
Þrátt fyrir sameininguna við sænsku póstþjónustuna jukust erfiðleikar Postnord Danmark, danska hluta fyrirtækisins. Á allra síðustu árum hefur verið gripið til margháttaðra aðgerða til að rétta reksturinn af. Verð á bréfa- og pakkasendingum hefur hækkað mikið, póstdreifingu á laugardögum hefur verið hætt. Ekki er lengur hægt að tryggja að bréf berist til viðtakanda daginn eftir að það er póstlagt nema gegn margföldu gjaldi almenns bréfs. Hvað eftir annað hefur verið gripið til uppsagna; í mars næstkomandi missa rúmlega fimm hundruð vinnuna, og áframhaldandi uppsagnir blasa við. Starfsmenn Postnord Danmark eru nú um tíu þúsund, árið 2011 voru þeir fimmtán þúsund. Pósthúsum hefur verið lokað og póstafgreiðslur fluttar inn í verslanir í því skyni að draga úr kostnaði. Allt hefur komið fyrir ekki, tapreksturinn heldur áfram.
Allt eigið fé uppurið
Fyrir nokkrum dögum var birt ársuppgjör Postnord, bæði danska hlutans og þess sænska. Rekstur sænska hlutans gengur þokkalega og í ársskýrslunni kom fram að Svíar, sem eru um það bil helmingi fleiri en Danir, senda fimm bréf á móti hverju einu hjá Dönum. Þarna vegur þungt að Svíar geta valið hvort þeir fái opinberar sendingar í hefðbundnu bréfi eða með tölvupósti, í Danmörku fara allar slíkar sendingar um netið.
Ársskýrsla Postnord er svört, skýrsla danska hlutans biksvört. Allt eigið fé danska hlutans er uppurið og tapið á síðasta ári nam einum og hálfum milljarði danskra króna (tæpum 24 milljörðum íslenskum). Danski peningakassinn er tómur.
Svíar ósáttir við að bera danskt tap
Þótt rekstur Postnord skiptist í tvo hluta, danskan og sænskan, er þó eigi að síður um að ræða eitt fyrirtæki. Í Svíþjóð eru háværar raddir sem krefjast þess að reksturinn verði algjörlega aðskilinn, með því móti beri Svíar ekki ábyrgð á rekstrinum í Danmörku. Sænskir fjölmiðlar hafa meðal annars talað um það fyrirkomulag hjá Dönum að þar er þriðjungur starfsmanna póstsins embættismenn. Sem þýðir að sé starf viðkomandi lagt niður eru honum tryggð laun í þrjú ár. „Galið fyrirkomulag” sagði eitt sænsku blaðanna og margir tóku undir.
Hvað verður um danska póstinn?
Svarið við þessari spurningu veit enginn. Ljóst virðist að ekki verður lengra gengið í fækkun starfsmanna og stórhækkað verð á þjónustunni, einn ganginn enn, myndi mæta mikilli andstöðu. Svíar sem eiga meirihluta í Postnord virðast ekki spenntir fyrir að bera tapið á þjónustunni í Danmörku.
Yfirstjórn Postnord Danmark vinnur nú að tillögum og áætlunum sem væntanlega koma til kasta danska þingsins á næstu vikum og mánuðum. Danskir stjórnmálamenn hafa verið varkárir í orðum, þeir hafa lýst undrun sinni og áhyggjum yfir því hvernig komið er. Þeir segja allir sem einn að lausnin sé ekki augljós en hana verði að finna, málið þoli enga bið.
