Ríkisendurskoðun segist fagna niðurstöðu rannsóknarnefndar Alþingis um þátttöku Hauck & Afhäuser í einkavæðingu Búnaðarbanka Íslands hf. árið 2003 og þeirri „skýru niðurstöðu sem rannsóknarnefndin kemst að í krafti aðgangs nefndarinnar að tölvupóstum sem sýndu fram á mikilvæga baksamninga sem haldið hafði verið leyndum. Það er alltaf mikilvægt að draga sannleikann fram.“
Ríkisendurskoðun telur hins vegar ekki ástæðu til að draga til baka það mat sitt að gögn þau sem Vilhjálmur Bjarnason afhenti Ríkisendurskoðun 22. febrúar 2006 séu ekki nægjanleg til að sýna fram að Hauck & Afhäuser hafi ekki verið raunverulegur eigandi Eglu hf., eignarhaldsfélags sem myndaði stóran hluta S-hópsins svokallaða sem keypti 45,8 prósent hlut ríkisins í Búnaðarbankanum.
„Breytir engu í því sambandi þó rannsóknarnefnd Alþingis hafi nú á grundvelli upplýsinga og ábendinga, sem bárust umboðsmanni Alþingis sl. vor undir þeim formerkjum að hann gætti trúnaðar um uppruna þeirra, og á grundvelli víðtækra rannsóknarheimilda sinna, sýnt fram á að gögn þau sem Ríkisendurskoðun aflaði sér í kjölfarið hafi verið lögð fram í blekkingarskyni.“
Þetta kemur fram í ítarlegu svari Ríkisendurskoðunar við fyrirspurn Kjarnans.
Allt saman blekking
Á miðvikudag opinberaði rannsóknarnefnd Alþingis, með tilvísun í gögn, að aðkoma Hauck & Aufhäuser að kaupunum á hlut í Búnaðarbankanum var blekking. Kaupþing fjármagnaði kaupin að fullu, að baki lágu baksamningar sem tryggðu Hauck & Aufhäuser fullt skaðleysi, þóknanatekjur upp á eina milljón evra fyrir að leppa og sölurétt á hlutnum eftir að þýski leppbankinn var búinn að halda á honum í tæp tvö ár.
Til viðbótar lá fyrir í fléttunni, sem var kölluð „Puffin“, að hagnaður sem gæti skapast hjá réttum eigenda hlutarins, aflandsfélagsins Welling & Partners á Bresku Jómfrúareyjunum, myndi renna til tveggja aflandsfélaga, skráð á sama stað, sem áttu það félag. Annað þeirra aflandsfélaga var Marine Choice Limited, í eigu Ólafs Ólafssonar. Hann hagnaðist um 3,8 milljarða króna á fléttunni. Hitt félagið, Dekhill Advisors, hagnaðist um 2,9 milljarða króna á „Puffin“ verkefninu. Á núvirði er sameiginlegur hagnaður félaganna tveggja rúmlega 11 milljarðar krona.
Eignarhald Dekhill hefur ekki verið staðfest. Rannsóknarnefndin ályktar að aðilar tengdir Kaupþingi hafi verið eigendur þess. Þar er án nokkurs vafa átt við að mögulega hafi stjórnendur Kaupþings átt það. En það hefur líka öðrum möguleikum verið velt upp. Í samningsdrögum sem birt eru í skýrslunni kom á einum tíma til greina að Ágúst og Lýður Guðmundssynir myndu eiga hlut í Welling & Partners.
Ríkisendurskoðun vann tvær skýrslur
Ríkisendurskoðun vann skýrslu árið 2003 um einkavæðingu ríkiseigna þar sem niðurstaðan var sú að „íslensk stjórnvöld hafi í meginatriðum náð helstu markmiðum sínum með einkavæðingu ríkisfyrirtækja á árunum 1998-2003.“ Engar athugasemdir voru gerðar við það hvernig staðið var að sölu á hlut ríkisins í Búnaðarbankanum til S-hópsins í skýrslunni.
Í mars 2006 vann Ríkisendurskoðun síðan átta blaðsíðna samantekt í kjölfar fundar Vilhjálms Bjarnasonar, núverandi þingmanns Sjálfstæðisflokksins, þar sem hann lagði fram nýjar upplýsingar um söluna á Búnaðarbankanum til S-hópsins. Vilhjálmur hefur lengi verið þeirrar skoðunar, og taldi sig hafa gögn til að sýna fram á, að aðkoma Hauck & Aufhäuser hafi aldrei verið raunverulegur eigandi að hlut í Búnaðarbankanum.
Niðurstaða Ríkisendurskoðunar var sú að ekkert sem lagt hafi verið fram í málinu hafi stutt víðtækar ályktanir Vilhjálms. „Þvert á móti þykja liggja óyggjandi upplýsingar og gögn um hið gagnstæða,“ segir í skýrslu hennar.
Því hefur Ríkisendurskoðun tvívegis sent frá sér skýrslu eða samantekt þar sem stofnunin vottar að ekkert athugavert hafi verið við söluna á 45,8 prósent hlut ríkisins í Búnaðarbankanum til S-hópsins og að aðkoma Hauck & Aufhäuser hafi alls ekki verið tortryggileg.
Tölvupóstar ekki aðgengilegir fyrr en eftir 2010
Kjarninn beindi fyrirspurnum til stofnunarinnar í kjölfar birtingar á skýrslu rannsóknarnefndarinnar, sem sýndi með óyggjandi hætti að ályktanir Vilhjálms Bjarnasonar á sínum tíma hefðu verið á rökum reistar, og spurði hvort Ríkisendurskoðun hefði í hyggju að draga til baka fyrri niðurstöðu sína. Enn fremur var spurt hvor Ríkisendurskoðun myndi bregðast við með einhverjum öðrum hætti í ljósi þess að niðurstaða stofnunarinnar hafi verið hrakin.
Í svari Ríkisendurskoðunar segir að það sé alltaf mikilvægt að draga sannleikann fram og þess vegna fagni hún skýrslu rannsóknarnefndarinnar.
Í svarinu er hins vegar bent á að þeir tölvupóstar sem rannsóknarnefndin byggir niðurstöðu sína á hafi ekki verið aðgengilegir fyrr en eftir 12. apríl 2010., þegar skýrsla rannsóknarnendar Alþingis um bankahrunið kom út. Auk þess séu þeir ekki gögn sem Ríkisendurskoðun geti krafist í störfum sínum. „Lögbundið hlutverk stofnunarinnar takmarkast við endurskoðun reikninga ríkisins og eftirlit með fjárreiðum þess. Rannsóknarheimildir hennar takmarkast á sama hátt við þetta hlutverk hennar og ná því aðeins til ríkisaðila. Um takmarkaðar rannsóknarheimildir stofnunarinnar er í þessu sambandi hægt að benda á að í bréfi umboðsmanns Alþingis til stjórnsýslu og eftirlitsnefndar Alþingis frá 19. maí sl. kemur skýrt fram að hann teldi ljóst að hvorki lögbundnar starfsheimildir embættis hans né Ríkisendurskoðunar dygðu til að afla þeirra gagna er þær upplýsingar, sem hann hefði fengið, vísuðu til og jafnframt, eftir því sem þörf krefði, til að afla upplýsinga og skýringa hjá fyrirsvarsmönnum þeirra lögaðila sem kæmu við sögu í málinu.“
Hafði ekki möguleika á að upplýsa um blekkingar
Ríkisendurskoðun segist ekki telja ástæðu til að draga til baka það mat sitt að gögn þau sem Vilhjálmur Bjarnason afhenti Ríkisendurskoðun 22. febrúar 2006 séu ekki nægjanleg til að sýna fram að Hauck & Afhäuser hafi ekki verið raunverulegur eigandi Eglu hf. „Breytir engu í því sambandi þó rannsóknarnefnd Alþingis hafi nú á grundvelli upplýsinga og ábendinga, sem bárust umboðsmanni Alþingis sl. vor undir þeim formerkjum að hann gætti trúnaðar um uppruna þeirra, og á grundvelli víðtækra rannsóknarheimilda sinna, sýnt fram á að gögn þau sem Ríkisendurskoðun aflaði sér í kjölfarið hafi verið lögð fram í blekkingarskyni.“
Á fundinum með Ríkisendurskoðun hafi Vilhjálmur gert grein fyrir þeirri skoðun sinni að þar sem ekki væri hægt að lesa það úr ársreikningi Hauck & Afhäuser fyrir árið 2003 væri útilokað að þýski bankinn hefði verið eigandi að helmingshlut í Eglu hf. Þá hefði bankinn ekki virt samræmdar reikningsskilareglur Evrópusambandsins sem kveða á um að færa eigi eignarhluti í félögum á borð við Eglu hf. samkvæmt s.k. hlutdeildaraðferð. Að auki sagðist hann hafa upplýsingar um það bankinn hafi ekki kynnt viðeigandi eftirlitsaðilum í Þýskalandi um fjárfestingu sína í Eglu hf. og búa yfir frekari upplýsingum um málið, en þar sem þær væri óformlegar myndi hann ekki gera nánar grein fyrir þeim.
Í svari Ríkisendurskoðunar segir: „Ríkisendurskoðun taldi sig ekki búa ekki yfir nægilegri sérfræðiþekkingu á þessu sviði og því treysti hún sér ekki til að taka strax afstöðu til þessarar niðurstöðu Vilhjálms. Þess í stað óskaði hún eftir sérfræðiáliti Stefáns Svavarssonar, endurskoðanda og þáverandi dósents við HR á því hvort unnt væri að fullyrða með hliðsjón af upplýsingum í reikningsskilum þýska bankans að hann hafi ekki fjárfest í Eglu hf. Niðurstaða Stefáns var á þá lund að hvorki væri með því að rýna einungis reikningsskil þýska bankans hægt að fullyrða að hann hafi fjárfest eða ekki fjárfest í Eglu hf á árinu 2003. Í áliti sínu tekur Stefán jafnframt fram að í reikningsskilum bankans komi fram að hann skrái fjárfestingu í verðbréfum á kostnaðarverði eða miðað við regluna um kostnaðarverð eða markaðsverð, hvort sem lægra reynist. Þær reglur eru í samræmi við ákvæði 4. tilskipunar ESB um skráningu langtíma- og skammtímafjárfestingar í verðbréfum.
Jafnframt freistaði stofnunin þess að afla frekari gagna í því skyni að varpa skýrara ljósi á aðkomu Hauck & Afhäuser að kaupunum. Því var fundað með Guðmundi Hjaltasyni, þáverandi framkvæmdastjóra Eglu hf og Kristni Hallgrímssyni, lögfræðingi Eglu hf hinn 24. febrúar 2006 og afhentu þeir Ríkisendurskoðun margvísleg gögn um Eglu og aðild þýska bankans að Eglu hf. Einnig var óskað eftir staðfestingu, frá Hauck & Afhäuser, á kaupum þeirra á hlutabréfum í Eglu hf og að bankinn hafi fært þær í bókhaldi sínu í samræmi við þýsk lög og reglur.[...]Án upplýsinga um þá baksamninga sem rannsóknarnefnd Alþingis upplýsti um í síðustu viku hafði Ríkisendurskoðun ekki möguleika á því árið 2006 að upplýsa um blekkingu og svik.“
Segist standa við fyrri gagnrýni
Varðandi skýrslu Ríkisendurskoðunar um einkavæðingu helstu ríkisfyrirtækja, sem birt var í desember 2003, segir stofnunin að meginmarkmið hennar hafi verið að meta hvort meginmarkmið stjórnvalda með einkavæðingu hafi náðst, hvort Framkvæmdanefnd um einkavæðingu hafi fylgt settum reglum, og reynt að leggja mat á tímasetningu sölu, verðmætamat, söluaðferð, mat á kauptilboðum og kostnaði og tekjum við einkavæðingu. „Sú gagnrýni sem þar kemur fram beinist að ríkinu sem seljanda en ekki var reynt að leggja mat á kaupendur í þeirri skýrslu. Sú gagnrýni sem kom þar fram um einkavæðingu Búnaðarbankans stendur enn.“
Í þeirri skýrslu er það dregið í efa að markmiði ríkisins um að ríkið fái hámarksverð fyrir eign sína í Landsbanka Íslands og Búnaðarbankanum hafi náðst, gengi Búnaðarbankans hafi verið óverulega hærra en almennt gengi á markaðnum, þrátt fyrir að um sölu á ráðandi hlut væri að ræða. Þá var það gagnrýnt að auglýsa ráðandi hlut til sölu á báðum bönkum á sama tíma og sérstaklega var tímasetning á sölu á Búnaðarbankanum gagnrýnd, þar sem gengi á bréfum í bankanum höfðu lækkað verulega í ársbyrjun 2001. Einnig var gagnrýnt að í ljósi áherslu á fjárhagslega getu kaupenda hafi hvorki Landsbankinn né Búnaðarbankinn verið staðgreiddir.“
