Flestum er líklega í fersku minni sú hugmynd Benedikts Jóhannessonar fjármálaráðherra að íslenski 10.000 króna seðillinn skyldi tekinn úr umferð. Svipuð umræða fer þessa dagana fram í Danmörku, um danska 1.000 króna seðilinn og 500 evra seðilinn hverfur úr umferð á næsta ári.
Íslenski tíu þúsund króna seðillinn var kynntur með pomp og prakt í lok september 2013. Seðlabankinn efndi til sérstakrar sýningar á seðlinum í tilefni útgáfunnar og undir lok októbermánaðar þetta sama ár var seðillinn kominn í umferð. Framhliðina prýðir teikning af Jónasi Hallgrímssyni „listaskáldinu góða“ og á bakhlið má sjá sýnishorn af rithönd skáldsins og teikningu hans af fjallinu Skjaldbreið.
Tilgangurinn með útgáfu tíu þúsund króna seðilsins var „að fækka seðlum í umferð og gera greiðslumiðlun liprari“ eins og sagði í frétt Seðlabanka Íslands. Fram kom að í upphafi voru prentaðar fjórar milljónir seðla og að innkaupsverð hvers seðils (eins og Seðlabankinn orðaði það) væri 29 krónur, til samanburðar væri kostnaður við prentun fimm þúsund króna seðils 18 krónur. Munurinn skýrðist af fleiri og flóknari öryggisþáttum.
Ýmsum þótti útgáfa þessa nýja seðils tímaskekkja og bentu á dæmi um að nokkur lönd hefðu einmitt hætt útgáfu seðla með háu verðgildi með þeim rökum að enginn hefði þörf fyrir slíka seðla og þeir gögnuðust fyrst og fremst ýmis konar ljósfælinni starfsemi.
Fjármálaráðherra og herörin
Í júní á þessu ári kynnti Benedikt Jóhannesson fjármálaráðherra niðurstöður tveggja starfshópa sem meðal annars skoðuðu umfang skattaundanskota. Á fréttamannafundi sagði ráðherrann stefnt að því að taka tíu þúsund króna seðilinn úr umferð. Röksemdir ráðherrans voru að þessi seðill gagnaðist kannski fyrst og fremst þeim sem hefðu óhreint mjöl í skatta- og gjaldapokahorninu og þar væru umtalsverðar upphæðir í umferð.
Ráðherrann sagði þetta lið í þeirri herör sem nauðsynlegt væri að skera upp gegn skattsvikum. Seðlar væru eftirlæti þeirra sem ekki vildu láta rekja slóð sína og ekki væri ástæða til að gera þeim lífið léttara.
500 evru seðillinn
Árið 2002 setti evrópski seðlabankinn í umferð 500 evru seðil, það eru um það bil 62 þúsund íslenskar krónur. Strax eftir að 500 evru seðillinn var settur í umferð heyrðust margar og háværar gagnrýnisraddir. Sú gagnrýni snéri fyrst og fremst að því að svo stór seðill gagnaðist fyrst og fremst glæpamönnum og í þeirra hópi yrði hann ugglaust mjög vinsæll. Komið hefur á daginn að almenningur hefur lítt eða ekki notað 500 evra seðilinn, né séð hann öðruvísi en á mynd. Seðillinn hefur verið kallaður „Bin Laden“, vísar til þess að allir viti um hann, viti hvernig hann líti út, á mynd, en enginn hafi séð hann. Í breskri rannsókn kom í ljós að allt að 90 prósent 500 evra seðla í Bretlandi (sem er ekki með í evrusamstarfinu) væru í höndum glæpamanna. Samtök breskra verslunarmanna og breskir bankar sammæltust um að taka ekki á móti 500 evra seðlinum og með því móti gera það ómögulegt að nota seðilinn. Stjórnvöld á Spáni telja að 25 prósent allra 500 evra seðla sem settir hafa verið í umferð séu í höndum glæpamanna þar í landi.
Umdeildur frá upphafi
500 evra seðillinn var frá upphafi gagnrýndur í mörgum aðildarríkjum evrunnar en átti sér líka stuðningsmenn. Meðal þeirra sem studdu 500 evru seðilinn voru Þjóðverjar. Þar er löng hefð fyrir notkun reiðufjár, nær fjórar af hverjum fimm greiðslum í Þýskalandi eru inntar af hendi með seðlum og mynt. Mjög lítill hluti þeirra greiðslna fer þó fram með „Bin Laden“. Seðlabanki Evrópu tók lengi vel lítið mark á þessari gagnrýni en þó fór svo að í maí 2016 tilkynnti bankinn að 500 evra seðillinn yrði tekinn úr umferð í árslok 2018.
Danir og 1.000 króna seðillinn
Árið 1998 setti Danski seðlabankinn í umferð 1.000 króna seðil. Samkvæmt rannsókn sem fram fór á vegum Danska viðskiptaháskólans, CBS, er mjög lítið af 1.000 króna seðlinum (um það bil 16 þúsund íslenskar) í umferð, en Danir eru sem kunnugt er ekki aðilar að evrusamstarfinu.
Jan Damsgaard sem gerði áðurnefnda rannsókn sagði í viðtali að 1.000 króna seðillinn væri dýnuseðill, gjaldmiðill glæpamanna, til peningaþvættis og til að borga fyrir „svarta“ vinnu, almenningur notaði ekki seðilinn. „Í Danmörku er það einkum eldra fólk sem notar reiðufé og það borgar ekki með 1.000 króna seðlinum þegar það kaupir mjólkurpott og smjörstykki, það er beinlínis smeykt við svona stóran seðil,“ sagði Jan Damsgaard.
Einingarlistinn vill 1.000 króna seðilinn burt
Fyrir skömmu samþykkti þingflokkur danska Einingarlistans ályktun þess efnis að 1.000 króna seðillinn yrði tekinn úr umferð. Flokkurinn hefur 14 þingmenn þeirra 179 sem sitja á danska þinginu, Folketinget. Þingmenn danska Þjóðarflokksins, næst fjölmennasta flokksins á þinginu (hefur 37 þingmenn) vill fá að sjá nánari röksemdir fyrir þessari ákvörðun en hefur tekið jákvætt í ályktun Einingarlistans. Benny Engelbrecht, þingmaður Sósíaldemókrata, stærsta flokksins á þinginu (með 46 þingmenn), sagði í viðtali við Jótlandspóstinn að ef Danski seðlabankinn mæli með að 1.000 króna seðillinn verði aflagður styðji flokkurinn það. Þingmaðurinn bætti því að sjálfur hefði hann aldrei séð 1.000 króna seðilinn, nema á mynd. Talsmaður Einingarlistans sagðist vona að ályktun flokksins yrði til þess að koma umræðum um „hinn ónauðsynlega 1.000 króna seðil“ af stað. Hvort það verður skal ósagt látið.
