Breyt­ingar á lofts­lagi jarðar munu hafa áhrif á fisk­veiðar á heims­vísu, ekki síst hér á Íslandi. Þó virð­ist það vera að Íslend­ing­ar, ásamt nokkrum öðrum þjóð­um, geti mögu­leika búist við meiri afla sam­hliða þess­ari þró­un. Ástæða þessa virð­ist vera sú að ýmsar teg­undir flytja sig frá hlýrri sjó yfir í kald­ari, nær Íslandi, Græn­landi og Nor­egi (1, 2, 3).

Gangi þetta eftir – sem það virð­ist gera eins og raunin er með mak­ríl – má gera ráð fyrir að íslensk fram­leiðsla á sjáv­ar­af­urðum muni aukast með breyttu lofts­lagi og mögu­leikar Íslend­inga á fisk­mörk­uðum aukast. Þetta eru jákvæð en mögu­lega tíma­bundin teikn í þeirri ann­ars döpru sviðs­mynd sem nýlegar lofts­lags­spár sýna fram á.

Sjáv­ar­út­veg­ur­inn á heims­vísu stendur nú ekki aðeins frammi fyrir því að nýta stofna hafs­ins á sjálf­bæran hátt, heldur einnig að lág­marka öll þau umhverf­is­á­hrif sem verða til við veið­ar, vinnslu og flutn­inga. Sem sagt virð­is­keðj­unni allri. Sjáv­ar­út­vegs­fyr­ir­tæki, eins og flest fyr­ir­tæki í dag, vilja sýna sam­fé­lags­lega- og umhverf­is­lega ábyrgð í sínum rekstri og ættu að sækj­ast eftir því að greina og meta öll áhrif af sínum rekstri og draga úr þeim. Það er ljóst að fyr­ir­tækin sjálf bera skyldu til þess að segja neyt­endum frá umhverf­is­á­hrifum vör­unnar sem þeir versla.

Hvaða leiðir eru í boði?

Grein­ing á umhverf­is­á­hrifum vöru má gera með líf­fer­ils­grein­ingu (e. Life cycle assess­ment, LCA). Slíkar grein­ingar eru ISO staðl­aðar (ISO 14040) og því gjarnan sam­an­burð­ar­hæf­ar. LCA hefur verið notað síðan á átt­unda ára­tugnum af mörgum af stærstu fyr­ir­tækjum heims með nákvæm­lega þetta að mark­miði; Að útskýra fyrir neyt­endum hver umhverf­is­á­hrifin eru af þeirra vöru. Toyota, Coca-Cola, Nestlé og fjöl­mörg önnur fyr­ir­tæki stóla á líf­fer­ils­grein­ingu við slíka útreikn­inga.

Í til­viki fisk­veiða tekur LCA ekki ein­ungis til­lit til útblást­urs fiski­skipa við veið­arnar sjálfar heldur greinir líka vinnslu fisks­ins, flutn­ing og geymslu. Líf­fer­ils­grein­ing gengur því mun lengra en flest þau umhverf­is­merki sem eru í boði í dag og veitir dýpri inn­sýn í mögu­leg umhverf­is­á­hrif fisk­veiða heldur en mæl­ingar sem skoða ein­ungis beinan útblástur skipa. Nið­ur­stöður LCA grein­inga má líka setja fram á skilj­an­legan máta, svo neyt­endur skilji hver umhverf­is­á­hrif vör­unnar eru.

Íslend­ingar hafa þegar haf­ist handa við að greina umhverf­is­á­hrif í sjáv­ar­út­vegi með notkun líf­fer­ils­grein­inga (5, 6, 7). Hjá Matís til að mynda hefur slík vinna verið unn­in, ásamt því að þróun á staðli við útreikn­inga á umhverf­is­á­hrifum frá fisk­fram­leiðslu hefur átt sér stað innan fyr­ir­tæk­is­ins. Í verk­efni Matís sem styrkt var af AVS kom til dæmis í ljós að þegar fiskur frá Íslandi er fluttur til Evr­ópu með flugi er heildar kolefn­is­spor vör­unnar marg­falt hærra en þegar varan er flutt með skipi.

Með gagn­rýni á þær helstu vott­anir sem not­aðar eru í dag og með auk­inni umhverf­is­vit­und neyt­enda og kaup­enda verða sjáv­ar­út­vegs­fyr­ir­tæki að sýna fram á umhverf­is­á­hrif vöru sinnar sjálf. Þetta eru í raun jákvæðar fréttir því á Íslandi má finna mikla sér­fræði­þekk­ingu á aðferða­fræði og fram­kvæmd lífs­fer­ils­grein­inga, bæði innan ráð­gjafa­fyr­ir­tækja en einnig innan ýmissa fyr­ir­tækja sem eru bein­tengd sjáv­ar­út­vegi. Lítil fyr­ir­staða er því fyrir íslensk fyr­ir­tæki að sýna það svart á hvítu hvað það þýðir fyrir neyt­endur að versla íslenskar fiskaf­urð­ir.

Þessi grein er fjórða af sex í greina­röð um umhverf­is­mál á Íslandi. Í næstu greinum munum við fjalla hvernig hægt er að minnka umhverf­is­á­hrifin og um umhverf­is­mál í sjáv­ar­út­vegi, land­bún­aði og svo fram­veg­is.

Um höf­unda