Nýlega birt­ust tvær burð­ar­greinar í Der Spi­egel, önnur um Ang­elu Merkel í mót­byr og hin um Don­ald Trump í með­byr. Þessi vönd­uðu skrif segja sögu sem er því miður sönn. 

Mann­kyns­sagan virð­ist í stuttu máli sagt dæmd til að end­ur­taka sig, aftur og aft­ur, með hrylli­legum afleið­ing­um. 

Don­ald Trump hótar því að gera múslima brott­ræka frá Banda­ríkj­unum og lýs­ing­arnar á við­horfum hans í grein­inni voru svo gasa­legar að ég kíkti lít­il­lega á banda­ríska net­miðla og rakst fyrir til­viljun á pistil eftir fastan pistla­höf­und hjá The New York Times, Ross Dout­hat nokkurn. Sá pré­dikar nauð­syn þess að koma Ang­elu Merkel frá völdum vegna stefnu hennar í málum fólks í leit að vernd en til að rök­styðja það setur hann hryðju­verkin í París undir sama hatt og ofbeldið sem konur í Köln urðu fyrir á gamlárs­kvöld.

Engu skiptir þó að hryðju­verkin séu þaul­skipuð aðgerð hryðju­verka­manna en ofbeld­is­menn­irnir í Köln upp til hópa götu­strákar frá Marokkó sem hafa margir verið á ver­gangi síðan í bágri barn­æsku – allt virð­ist mega skrifa á flótta­fólk frá Sýr­landi þessa dag­ana. 

Fjöl­skyldu­fólk úr milli­stétt, fyrst og fremst umhugað um að bjarga börn­unum sín­um, er umsvifa­laust flokkað sem mögu­legir hryðju­verka­menn eða kyn­ferð­is­of­beld­is­menn. 

Ekki bætti úr skák nú í vik­unni þegar hjón frá Alsír, dul­búin sem fjöl­skylda á flótta frá Sýr­landi, voru hand­tekin í búðum fyrir flótta­fólk, grunuð um að leggja á ráðin um stór­tæk hryðju­verk á vin­sælum túrista­stöðum í Berlín. 

Traðkað á lýð­ræð­inu

Því miður fær­ist það stöðugt í vöxt að fólk leyfi sér í til­finn­inga­hita ótt­ans við hið óþekkta að halda því blákalt fram sem heldur engu vatni. Á sama tíma freist­ast ein­staka blaða­menn til að verða mál­pípur vold­ugra afla í þjóð­fé­lag­in­u. 

Við – og kom­andi kyn­slóðir eigi þær að fá að vaxa úr grasi – eigum ólýs­an­lega mikið undir góðri blaða­mennsku komið í tíð­ar­anda sem verður stöðugt eld­fimari og geggj­aðri en um leið eru fjöl­miðlar heims­ins flæktir í net hags­muna­afla. 

Og það er kannski mesta ógnin sem steðjar að hinu marg­tuggða tján­ing­ar­frelsi.

Helstu tals­menn tján­ing­ar­frelsis í orði eru stundum þeir sem mis­nota það á borði. Don­ald Trump geys­ist um Banda­ríkin og kyndir undir ótta fólks við múhameðstrú í nafni skrum­skældrar hug­myndar um frelsi á sama tíma og hann lætur henda þeim út úr sjón­varps­sal sem styðja hann ekki í blindni. Í nafni frelsis traðkar hann jafnt á frelsi til tján­ingar og frels­inu til að iðka sína trú. Hann traðkar á grunn­stoðum lýð­ræð­is­ins í nafni frels­is. Því miður er hann ekki einn um það, þessi maður sem er gegn­sósa af mann­fyr­ir­litn­ingu, og hræði­legt að hann hafi náð svo langt í for­seta­frama­poti sínu sem raun ber vitn­i. 

Afhjúpun

Eftir fjöldamorðin á rit­stjórn Charlie Hebdo er mörgum umhugað um þessa grunn­stoð lýðs­ræð­is­sam­fé­lags­ins, tján­ing­ar­frels­ið. Skilj­an­lega. Því tján­ing­ar­frelsið er lýð­ræð­inu eins mik­il­vægt og lungun mann­eskj­unni. Mik­il­vægi tján­ing­ar­frels­is­ins býður samt upp á að hægt sé að mis­nota það á ýmsa vegu. Það afhjúpar okkur þegar við könnum þan­þol þess; ofbjóðum öðrum, mist­notum aðstöðu okkar og göngum á hlut ann­arra, fróum okkur hvert á öðru og nuddum okkur utan í grá svæði eins og langt leiddir kyn­lífs­fíkl­ar. Það afhjúpar okkar innsta eðli, þrár okkar og mót­sagna­kenndar kennd­ir. Og ras­isma. 

Um dag­inn birt­ist skop­mynd í Charlie Hebdo sem gaf til kynna að Alan Kur­di, litla dreng­ur­inn sem fannst lát­inn í fjöru­borði eftir að hafa drukknað á flótta með fjöl­skyldu sinni, hefði orðið kyn­ferð­is­af­brota­maður í Evr­ópu hefði hann kom­ist til vits og ára. 

Mér brá hrotta­lega við að sjá þessa skop­mynd, enda hafði ég full­yrt í pistli hér á Kjarn­anum að skop­myndir af múslimum í Charlie Hebdo væru ekki sam­bæri­legar við skop­myndir af gyð­ingum í aðdrag­anda seinni heims­styrj­ald­ar­inn­ar. Ég er ekki lengur viss lengur um að ég hafi haft rétt fyrir mér þar. 

En á móti kemur að það er fengur í þess­ari mynd því hún afhjúpar mann­hat­rið og fyr­ir­litn­ing­una á múslimum sem virð­ist vera á góðri leið með að verða stu­eren – eins og Danir segja – í ýmsum velmektar­löndum heims­ins. Þessi mynd fyllti mig sjálfs­fyr­ir­litn­ingu og sorg. 

En það verður alltaf til fólk sem hugs­ar: Ég á þetta, ég má þetta! Frelsið er mitt – ekki þitt.

Áróð­urs­stríð Rússa 

Tímar sem þessir krefj­ast mik­ils af bæði blaða­mönnum og les­endum og um það fjall­aði pist­ill eft­ir K­laus Brink­bäu­mer, aðal­rit­stjóra Der Spi­egel, ekki alls fyrir löngu. Der Spi­egel er í eigu blaða­mann­anna sem þar vinna þá og þegar og á því ekk­ert undir öðrum komið en rit­stjórn­inni. En á ólgu­tímum sæta blaðamenn þar samt ýmsum ásök­unum um að draga taum ólíkra aðila. 

Tímum þar sem eng­inn skortur er á furðu­legum upp­á­kom­um. Til dæmis bendir ýmis­legt til þess að rúss­neskir ráða­menn séu farnir að heyja áróð­urs­stríð í von um að heila­þvo fólk af rúss­neskum upp­runa í Þýska­landi, að því er virð­ist til að gera Ang­elu Merkel lífið leitt. 

Ráða­menn í Rúss­landi hafa und­an­farið látið öllum illum látum út af stúlku af rúss­neskum ættum sem hvarf um tíma og sagði for­eldrum sínum að sér hefði verið nauðgað af hópi dökk­leitra inn­flytj­enda. Þýska lög­reglan kvitt­aði ekki upp á þetta og þegar á reyndi ját­aði stúlkan að hún hefði verið að fela sig yfir ströngum for­eldrum á heim­ili vinar síns. En ráða­menn í Rúss­landi vilja ólmir telja sínu fólki trú um að þarna hafi flótta­menn nauðgað rúss­neskri stúlku og það sé Merkel að kenna. 

Stór­hættu­leg öfl

Það er nóg af kandídötum í heim­inum sem vilja telja fólki trú um að lýð­ræð­inu stafi hætta af flótta­fólki þegar raunin er sú að lýð­ræð­inu stafar mesta hættan af þeim sjálf­um. Þetta eru stór­hættu­leg öfl sem sumir póli­tískir þjóð­fé­lags­rýnar hér í Þýska­landi vilja meina að sé ekki seinna vænna að stöðva eigi þau ekki að ná yfir­hönd­inn­i. 

Umræðan í Þýska­landi minnir nán­ast á ofsa­fengnar jarð­hrær­ingar þessa dag­ana. Frauke Petry, for­sprakki popúlista­flokks­ins Alt­ernativ für Deutschland – þriðja stærsta stjórn­mála­flokks Þýska­lands –  er vel til höfð kona á aldur við sjálfa mig, lekker og lag­leg móðir með íbyggið bros. Hún vill ganga svo langt að skjóta á flótta­fólk nálgist það þýsk landa­mæri og fer ekki dult með það. 

Hún er ekki ein um að flagga mann­hatr­inu stolt. Frændur okkar Danir veigra sér ekki við að hirða per­sónu­legar eigur af flótta­fólki; skart­gripi jafnt sem far­síma, ef eitt­hvað er að marka grein sem ég rakst á um dag­inn – en sím­arnir ku vera það dýr­mætasta sem mann­eskja á flótta á, það sem heldur til­veru hennar sam­an. Danir hrista gagn­rýn­ina harðsvíraðir af sér því síð­asta ára­tug­inn hefur Danski þjóð­ar­flokk­ur­inn náð að magna hat­urs­orð­ræðu í garð inn­flytj­enda upp úr öllu valdi og nota völd sín til að gera gallsúran boð­skap­inn almenn­an. Hræsnin vefst ekki fyrir þeim og nú eru danskir stjórn­mála­menn sár­móðg­aðir yfir að skop­mynda­teikn­ari úti í heimi hafi líkt þeim við svín. Það er ekki sama hver teiknar skop­mynd af hverjum og hvenær. 

Pútín á fjós­bit­an­um 

Í Dan­mörku má sýni­lega hæð­ast að múslimum en ekki Dön­um. Þetta er reyndar kjána­legur sam­an­burður því múslimar eru ekki þjóð­ríki heldur millj­ónir manna sem lifa í ólíkum menn­ing­ar­sam­fé­lögum í ólíkum löndum og aðhyll­ast ólíka lífs­hætti. En þegar ætl­unin er að tala gegn for­dómum hættir manni til að tala í alhæf­ingum sem eiga ekki við rök að styðj­ast. Þannig er álíka for­dóma­fullt að bera blak af múslimum sem slíkum eins og að gagn­rýna þá sem eina heild. Fólk sem aðhyllist múhameðstrú er jú bara alls­konar fólk. Sjálf hef ég fallið í þá gryfju að tala um fjöl­skyldu­vænan menn­ing­ar­heim múslima í ein­tölu sem er heimsku­legt þó að það hafi verið gert af góðum hug í æsingnum að reyna að rétta hlut alls þessa fólks sem sætir svo miklum for­dóm­um. En – og eng­inn þrætir fyrir það – auð­vitað fylgja því flækj­ur, erf­iðar upp­á­komur og átök þegar menn­ing­ar­heimar mæt­ast og millj­ónir manna eru á flótta undan martröð, svo dramat­ískar spurn­ingar að skratt­anum er skemmt. 

Pútín hlær að mann­legum flækj­unum – skelli­hlær – og öfga­flokkar út um alla Evr­ópu taka undir hlát­ur­inn. Í Skand­in­av­íu, í Frakk­landi, í þýsku­mæl­andi lönd­um, út um alla álf­una og víð­ar. 

Pútín iðar af ánægju því honum er ein­stak­lega vel við Trump en illa við lýð­ræðið og hann veit að fólk út um allan heim er hætt að treysta á lýð­ræð­is­lega hætti. Nú hriktir í stoðum lýð­ræð­is­ríkja því það heyr­ist svo hátt í öllum þeim sem vilja skjóta á fólk – og hefta frelsi fólks til að tjá sig og stunda trú­ar­brögð sín innan ramma lýð­ræð­is­sam­fé­lags­ins. Í lýð­ræði má heyr­ast hátt í þeim en allar hinar radd­irnar verða líka að láta í sér heyra og hafa ennþá hærra því ann­ars er hætt við að eitt­hvað hrika­legt ger­ist.

Í lýð­ræð­inu fel­ast réttu leik­regl­urnar til að vernda okkur fyrir sjálfum okkur – ef við svín­beygjum þær ekki í til­finn­inga­ofsa og blindu augna­bliks­ins, ef við förum öll eftir þeim, hverrar trúar sem við erum, hvað sem okkur kann að þykja um skoð­anir ann­arra. Ef við gagn­rýnum snáka­ol­íu­sala stjórn­mál­anna. Ef við trúum á mannúð og frelsið til að virða lýð­ræð­is­legar leik­reglur – því án þeirra fær það ekki þrif­ist. Um það snýst frels­ið.

Og eitt að lok­um: Hér í Þýska­landi sýður á sjón­varp­inu því það er svo hressi­lega rætt saman í öllum umræðu­þátt­unum þar sem fólk skipt­ist á skoð­unum um þessi mik­il­vægu mál. Er ekki löngu kom­inn tími á eld­heitan umræðu­þátt í íslensku sjón­varpi um alþjóða­stjórn­mál og sögu­legar hrær­ingar í heim­in­um?