Stjórn­völd hafa til­hneig­ingu til að for­gangs­raða hern­að­ar­legu öryggi, þrátt fyrir að íslenskur almen­inngur telur helstu ógnir við öryggi sitt steðja að á öðrum svið­um. Þetta segir Silja Bára Ómars­dóttir aðjúnkt í stjórn­mála­fræði í nýrri grein sinni.

Í grein­inni, sem birt­ist í nýjasta tölu­blaði Stjórn­mála og stjórn­sýslu, er farið yfir nið­ur­stöður skoð­ana­könn­unar sem lögð var fyrir á vegum Félags­vís­inda­stofn­unnar Háskóla Íslands í lok árs 2016. Tæp­lega fimm þús­und manns svör­uðu könn­un­inni, en í henni voru 18 spurn­ingar sem sner­ust allar um utan­rík­is­-og alþjóða­mál á ein­hvern hátt.

Umhverf­is-og efna­hags­mál algeng­asta ógnin

Skoð­ana­könn­unin fól meðal ann­ars í sér spurn­ingu um hver helsta ógn við­mæl­endur teldu að ríkið stæði frammi fyr­ir, en um  67% þeirra nefndu ýmist nátt­úru­ham­far­ir, umhverf­isvá eða óstöð­ug­leika í efna­hags­mál­um. Ein­ungis 5,8% töldu hryðju­verk vera stærstu ógn­ina og 1,8% nefndu sömu­leiðis kjarn­orkuvá eða vopnuð átök.

Í grein­inni segir að þessi röðun bendi til þess að almenn­ingur telji umhverf­is­legt og félags­legt öryggi mik­il­væg­ara for­gangs­mál stjórn­valda en aðgerðir gegn hryðju­verka­hópum eða öðrum sem snúa að hern­að­ar­legu öryggi. Einnig bendir Silja Bára á að  þrátt fyrir mikla fjölgun hryðju­verka­árása í nágranna­löndum og veru­lega umm­fjöllun um þau í fjöl­miðlum þá settu ein­ungis 31,6% svar­enda hryðju­verk í eitt af sínum fimm efstu sæt­um.

Í annarri spurn­ingu könn­un­ar­innar voru þáttak­endur beðnir um að velja eitt atriði sem þeir töldu helst tryggja öryggi rík­is­ins á alþjóða­vett­vangi. Þar var vin­sæl­asti val­kost­ur­inn sá að Ísland ættu að halda frið­sam­legum tengslum við nágranna­ríki sín (41%), en Atl­ants­hafs­banda­lags­að­ild (17%) og önnur vest­ræn sam­vinna (7%) skor­uðu lægra.

Í ljósi þess­ara nefnir Silja sam­þykkis Alþingis á örygg­is­stefnu fyrir Ísland í apríl 2016. Stefnan lagði áherslu á sam­starf ann­arra landa í varn­ar­mál­um, þrátt fyrir til­lögur þverpóli­tískrar þing­nefnd­ar, um að meg­in­á­hersla ætti að vera á umhverf­is­vá, nátt­úru­ham­farir og netógn­ir.

Líta til Nor­egs

Í sam­tali við Kjarn­ann telur Silja Bára orð­ræð­una í kringum nýlega stofnun þjóðar­ör­ygg­is­ráðs og vopna­burð lög­reglu auk hraðrar fram­kvæmdar þess­ara aðgerða vera hluti af þá örygg­i­s­væð­ingu á Íslandi sem er til þess gerð að vekja ákveð­inn ótta gegn vopn­uðum átök­um.

Þá leggur Silja Bára einnig til aukna þátt­töku almenn­ings að stefnu­mótun í örygg­is­málum á Íslandi til að sporna við því mis­ræmi sem liggur milli íslenskra stjórn­valda og við­horfa almenn­ings. Í því sam­hengi nefnir hún Noreg sem dæmi, en þar er hefur þverpóli­tísk hug­veita fyrir varn­ar­mál verið stofnuð sem bæta á sam­skipti milli stjórn­valda og þjóðar í þeim efn­um.

Silja Bára mun kynna grein sína í Háskóla Íslands seinna í dag, en fyr­ir­lestur hennar verður liður af útgáfu­hófi tíma­rits Stjórn­mála og stjórn­sýslu.