Dómsmálaráðuneytið hefur kynnt til samráðs drög að frumvarpi til breytinga á barnalögum og fleiri lögum sem varða skipta búsetu og meðlag en þau má finna inn á samráðsgátt stjórnvalda. Umsagnarfrestur er til 4. mars næstkomandi.
Þær breytingar sem lagðar eru til á barnalögum snúa að því að lögfesta ákvæði um heimild foreldra til þess að semja um skipta búsetu barns og umfangsmiklar breytingar á ákvæðum laganna um framfærslu barns og meðlag.
Auk þess eru lagðar til breytingar á öðrum lögum, sem heyra undir mismunandi ráðuneyti, og snúa að því að ná fram tilteknum réttaráhrifum sem tengjast breytingum á barnalögum um skipta búsetu barns auk breytinga á ákvæðum um meðlag.
Aðstöðumunur foreldra þó nokkur
Í greinargerð með frumvarpinu kemur fram að miklar breytingar hafi orðið á viðhorfum, stöðu foreldra og ábyrgð á umönnun og uppeldi barna á undanförnum áratugum. Því hafi verið haldið fram að aðstöðumunur foreldra, sem kjósa að ala upp börn sín saman án þess þó að búa saman, sé þó nokkur. Þá hafi verið bent á að núverandi meðlagskerfi hafi ekki tekið nægilega mikið mið af breytingum í samfélaginu eða þróun í barnarétti, en víða hafa verið gerðar breytingar á löggjöf sem snýr að meðlagi og sé þá sérstaklega horft til hinna Norðurlandanna.
„Þær breytingar sem lagðar eru til í frumvarpi þessu er snúa að barnalögum eru fyrst og fremst tvíþættar. Annars vegar er um að ræða breytingar sem snúa að skiptri búsetu barns og réttaráhrifum þess og hins vegar á ákvæðum er varða framfærslu barna og meðlag. Auk þess eru lagðar til breytingar á ýmsum öðrum lögum sem heyra undir mismunandi ráðuneyti til að ná fram tilteknum réttaráhrifum sem tengjast breytingum á barnalögum um skipta búsetu barns auk breytinga er varða meðlag,“ segir í greinargerðinni.
Markmiðið að stuðla að sátt
Í frumvarpinu er meðal annars nýtt ákvæði um heimild til að semja um skipta búsetu barns, lögbundnar forsendur samninga foreldra um forsjá, búsetu og umgengni í viðeigandi lagaákvæðum, nýtt ákvæði um samtal að frumkvæði barns, skýrari ákvæði um rétt barns til að tjá sig og gagngerar breytingar á ákvæðum um framfærslu og meðlag þar sem lögð er áhersla á aukið samningsfrelsi, lágmarksframfærslukostnað barns, tillit til tekna beggja foreldra og tillit til umgengni.
Markmið með þessum nýjum ákvæðum sem heimila skipta búsetu barns er að stuðla að sátt og jafnari stöðu þeirra foreldra sem fara sameiginlega með forsjá barns og ákveða að ala það upp saman á tveimur heimilum, samkvæmt drögunum.
Samningurinn gerir ríkar kröfur til foreldra um samstarf
Þetta nýja fyrirkomulag gerir ráð fyrir að foreldrar geti alfarið unnið saman í öllum málum er varða barnið. Samningur um skipta búsetu barns gerir því ríkar kröfur til foreldra um samstarf, virðingu, tillitsemi og sveigjanleika.
Ekki er gert ráð fyrir að búseta barns verði að vera nákvæmlega jöfn á báðum heimilum í drögum að frumvarpinu. Almennt skuli gera ráð fyrir því að barn búi álíka jafnt til skiptis hjá foreldrum, en að öðru leyti sé það í höndum foreldra að finna það fyrirkomulag sem hentar best þörfum barnsins. Foreldrar skulu komast að samkomulagi um hjá hvoru þeirra barn eigi lögheimili og hjá hvoru þeirra barn eigi búsetuheimili.
Í frumvarpinu er gert ráð fyrir að samningur um skipta búsetu sé háður staðfestingu sýslumanns. Með hliðsjón af ríkum kröfum um samstarf foreldra og sameiginlega ákvarðanatöku er ekki gert ráð fyrir að dómstóll geti dæmt skipta búsetu barns þegar foreldra greinir á.
Miðað er við að eftirfarandi forsendur þurfi að vera til staðar svo sýslumaður geti staðfest samning um skipta búsetu barns:
- Sameiginleg forsjá.
- Virkt samstarf foreldra.
- Sameiginleg ákvarðanataka.
- Nálægð heimila.
- Samkomulag um lögheimili barns og búsetuheimili barns.
Breytingar á ákvæðum um framfærslu barns og meðlag
Í frumvarpinu eru lagðar til gagngerar breytingar á ákvæðum barnalaga um framfærslu barns og meðlag. Markmið með nýju meðlagskerfi er að koma til móts við sjónarmið um sameiginlega ábyrgð beggja foreldra á framfærslu barns, samstöðu foreldra og virkari þátt í samskiptum og samveru með barni. Lagt er til að hverfa frá því að miða meðlag við barnalífeyri sem ákveðinn er á grundvelli laga um almannatryggingar.
Í frumvarpinu er lagt til að í meðlagsúrskurði verði lagður til grundvallar fastmótaður lágmarksframfærslukostnaður barns sem byggir á neysluviðmiðum. Ef meðlagsgreiðandi hefur umtalsverðar tekjur er að auki gert ráð fyrir að unnt verði að úrskurða eða dæma meðlagsskylt foreldri til að greiða aukið meðlag.
Nýtt meðlagskerfi byggir fyrst og fremst á eftirfarandi sjónarmiðum:
- Sameiginlegri ábyrgð beggja foreldra á framfærslu barns.
- Auknu frelsi foreldra til að semja um meðlag.
- Tilliti til kostnaðar af framfærslu barns.
- Tilliti til tekna beggja foreldra.
- Tilliti til umgengni foreldris sem barnið býr ekki hjá.
- Tillit tekið til barnabóta til lögheimilisforeldris við útreikning á tekjum þess.
