Helgi Magnús Gunn­ars­son, sem ver­ið hefur verið vara­rík­is­ak­sókn­ari frá árinu 2011 og var þar áður yfir efna­hags­brota­deild rík­is­lög­reglu­stjóra frá árinu 2007, ­segir að Har­aldur Johann­essen, sem nýverið samdi um að hætta sem rík­is­lög­reglu­stjóri, hefði lagt sig fram við að gera starfs­fólk emb­ætt­is­ins óánægt í starfi með fram­komu sinni árum sam­an. Hann hefði getað sagt fyrir um það sem nú væri að ger­ast fyrir tíu árum síð­an. 

Þetta er meðal þess sem fram kom í ítar­legu við­tali Kjarn­ans við Helga Magnús sem birt var á annan í jól­um. Har­aldur samdi nýverið um starfs­lok sín við dóms­mála­ráð­herra og er kostn­aður vegna þeirra starfs­loka áætl­að­ur­  47,2 millj­­ónir króna án launa­tengdra gjalda. Þegar þeim er bætt við er kostn­að­­ur­inn 56,7 millj­­ónir króna. Í sept­­em­ber síð­­ast­liðnum lýstu átta af níu lög­­­reglu­­stjórum lands­ins og for­­manna­fundur Lands­­sam­­bands lög­­­reglu­­manna yfir van­­trausti á Har­ald. Þeir báru við­­tal sem hann fór við í Morg­un­­blað­inu fyrr í þeim mán­uði fyrir sig sem lyk­ilá­­stæðu þeirrar ákvörð­un­­ar. 

Í við­tal­inu sagði Har­aldur meðal ann­­ars að verið væri að reyna að hrekja hann úr emb­ætti með því að dreifa vís­vit­andi rang­­færslum og róg­­burði um hann. Þeir sem væru að gera það væru lög­­­reglu­­menn sem teldu sig eiga harma að hefna gegn hon­um, meðal ann­­ars vegna þess að hann hafi gripið inn í vegna starfs­hátta eða fram­komu þeirra eða vegna þess að þeir hafi ekki fengið stöður sem þeir sótt­­ust eft­­ir. Ef til starfs­loka hans kæmi myndi það kalla á enn ítar­­legri umfjöllun af hans hálfu um valda­bar­átt­una bak við tjöld­in.

Telur Har­ald hafa vikið sér undan rann­sókn­um 

Þar seg­ist Helgi Magnús hafa verið mjög ósáttur við þá aðferð­ar­fræði sem beitt var á sínum tíma þegar emb­ætti sér­staks sak­sókn­ara var sett á fót. „Þetta var gert svona, að stofna nýtt emb­ætti, vegna þess að Har­ald­ur Jo­hann­essen, þáver­andi rík­is­lög­reglu­stjóri, sem var þá í ágætis sam­bandi við dóms­mála­ráð­herr­ann á þeim tíma[­Björn Bjarna­son], vildi ekki sitja uppi með þennan pakka úr banka­hrun­inu. Hann var búinn að brenna sig á Baugs­mál­inu, sem honum fannst í lagi þegar allt virt­ist ganga vel og líta vel út fyrir emb­ætti hans en strax og það fór að verða erfitt þá snéri hann baki við því og þeim sem komu nálægt mál­inu. Kannski var það að ein­hverju leyti skyn­sam­legt hjá Har­aldi, að víkja sér undan rann­sókn hrun­mála, vegna þess að hann hefur gert sér grein fyrir að það myndi ekki pen­ingur fylgja með verk­efn­inu. Að emb­ættið myndi sitja uppi með­ ­banka­hruns­mál í efna­hags­brota­deild án nokk­urra pen­inga.“

Hann segir að mögu­lega hefði staðan orðið þannig, að rann­sókn hrun­mála hefði verið and­vana fædd, ef þær breyt­ingar sem urðu í sam­fé­lag­inu snemma árs 2009 hefðu ekki orð­ið. „Eva Joly, ný stjórn og mikil reiði og allt hitt sem fylgdi sem gerði það á end­anum að verkum að emb­ætti sér­staks sak­sókn­ara varð ekki and­vana fætt heldur fékk pen­inga til að lifa og gera það sem það þurfti að gera mjög lengi. Ég hef þó ekki enn fengið skýr­ingu á því hvers vegna hann vildi ekki standa með til­lögu minni um að flytja efna­hags­brota­deild­ina frá rík­is­lög­reglu­stjóra­emb­ætt­inu? Hvers vegna að hanga á deild­inni þegar hann hafði engan metnað til að standa með henni eða að baki þeim störfum sem þar voru unn­in? Eitt af því sem hafði gert efna­hags­brota­deild erfitt fyrir í rann­sókn Baugs­máls­ins voru vanga­velt­ur, eða ásak­an­ir, um stöðu rík­is­lög­reglu­stjóra gagn­vart dóms­mála­ráð­herra, og skort á sjálf­stæði frá pólitísku valdi. Ég tel þetta hafa verið til mik­ils skaða fyrir trú­verð­ug­leika efna­hags­brota­deildar í mörgum málum og einkum í Baugs­mál­inu. Sama hefði án ef orðið uppi í hrun­málum hefðu þau komið til kasta efna­hags­brota­deildar en lausnin var ekki að stofna aðra efna­hags­brota­deild.“

Hann spyr sig hins vegar hvers konar kerfi það sé sem þurfi slíkan þrýst­ing til að magna upp reiði svo að það sé gripið til aðgerða. „Það er áhyggju­efni ef að ákæru­valdið og lög­regla eigi að virka eins og ein­hverjar stormsveitir þegar næg reiði blossar upp. Þetta er eins og að vera með heil­brigð­is­kerfi sem myndi ekki fá neinn pen­ing nema þegar nógu margir yrðu nógu reiðir yfir því hversu margir væru að deyja á biðlist­u­m.“

Fag­leg della

Fag­lega telur hann að það hafi verið della að setja á fót emb­ætti sér­staks sak­sókn­ara, í stað þess að byggja nýja og sterk­ari stofnun efna­hags­brota í kringum þá efna­hags­brota­deild sem var þegar til stað­ar. En til þess þurfti að flytja hana frá rík­is­lög­reglu­stjór­anum og gera hana sjálf­stæða ákæru­valds­stofn­un. „Við vorum með ein­hverjar 12-13 mann­eskjur sem voru not­hæfar til að rann­saka efna­hags­brot og þær voru í efna­hags­brota­deild­inni, en samt átti að fara að stofna nýtt emb­ætti, safna þar saman fólki og búa til nýjan stofn­anakúltúr til hliðar við þann sem við vorum búin að vera að þróa í efna­hags­brota­deild­inni í ein­hver tíu ár, líta til fyr­ir­mynda og sækja okkur menntun til Nor­egs til að hafa grunn í þetta.

Það var ljóst að það yrðu slags­mál um fólk og til yrðu tvær stofn­anir í þessu litla landi að rann­saka sams­konar brot og að þú fengir mis­mun­andi með­ferð eftir því hvort þú værir að draga þér fé í bygg­inga­vöru­verslun eða banka. Þú myndir fá miklu skjót­ari með­ferð hjá annarri deild­inni vegna meiri fjár­heim­ilda. Að það væru rýmri rann­sókn­ar­heim­ildir öðru meg­in. Og svo fram­veg­is. Þetta er bara þvæla. Ég taldi betra að taka efna­hags­brota­deild­ina frá Rík­is­lög­reglu­stjóra og byggja síðan í kringum hana þannig að úr yrði stofnun eins og Økokrim í Nor­egi, sem stendur sjálf­stætt. Ég lagði þetta til við ráðu­neyti og Alþingi í tengslum við lög­töku laga um með­ferð saka­mála árið 2007. Það er nú komið eftir að til varð emb­ætti Hér­aðs­sak­sókn­ara, en mörgum árum of seint. Þá var búið að setja á fót emb­ætti sér­staks sak­sókn­ara sem varð til þess að efna­hags­brota­deildin varð í raun gjaldþrota, vegna þess að fólkið fór allt yfir til sér­staks sak­sókn­ara og fékk hærri laun. Fyrir utan að Har­aldur lagði sig fram við að gera það sem eftir stóð óánægt í starfi með sinni fram­komu, eins og honum hefur tek­ist við alla núna loks­ins. Ég hefði getað sagt þetta fyrir tíu árum síð­an, sem nú er að ger­ast, að það væri eðli­legt að Har­aldur færi á eft­ir­laun.“

Deild­irnar tvær hafi meira að segja farið í hús­leitir á sömu lög­manns­stof­unni, annar fyrir hádegi og hinn eftir hádegi í sitt­hvoru mál­inu. „Einu sinni gerð­ist það. Við mætt­umst bara í dyr­un­um. Þá er það svo að mörg stór mál í efna­hags­brota­deild dróg­ust á lang­inn vegna mann­eklu og speki­leka til sér­staks sak­sókn­ara. Þessi mál voru mörg sam­bæri­leg í umfangi og þau mál sem sér­stakur var að fást við ef frá eru talin þau fáu allra stærstu. Drag­ist saka­mál á lang­inn er með því brotið gegn rétti sak­born­ings og refs­ingar taka mið af þeim drætti til góða fyrir sak­born­ing.“

Hægt er að lesa við­talið við Helga Magnús hér í heild.