Fjöl­miðla­nefnd telur mik­il­vægt að stjórn­völd skýri þá aðferð­ar­fræði sem þau ætla að nota til að greiða út styrki til einka­rek­inna fjöl­miðla bet­ur. 

Sá skiln­ingur sem nefndin leggur í frum­varp um styrkt­ar­greiðsl­urn­ar, sem nú er til með­ferðar hjá alls­herj­ar- og mennta­mála­nefnd, er að ef hlutur stuðn­ings­hæfs rekstr­ar­kostn­aðar hjá fjöl­miðli sem mun sækja um styrk sé hærri en 100 millj­ónir króna beri að miða við að hlutar við­kom­andi fyrir hlut­falls­lega skerð­ingu telj­ist aldrei hærri en 100 millj­ónir króna. Stuðn­ing­ur­inn eigi svo að skerð­ast í jöfnum hlut­föllum þar til að heild­ar­upp­hæðin sé sú sama og áætl­aðar fjár­veit­ingar til verk­efn­is­ins. Nefndin telur mik­il­vægt að aðferð­ar­fræðin sem á að styðj­ast við sé skýr og gert sé sér­stak­lega ráð fyrir henni í skýr­ingum með frum­varp­inu. Þannig sé málum ekki háttað nú. 

Þetta kemur fram í umsögn nefnd­ar­innar um frum­varp Lilju Alfreðs­dótt­ur, mennta- og menn­ing­ar­mála­ráð­herra, um styrki til einka­rek­inna fjöl­miðla sem nú er til með­ferðar hjá alls­herj­ar- og mennta­mála­nefnd. Sam­kvæmt frum­varp­inu stendur til að útdeila 400 millj­ónum króna í styrki til einka­rek­inna fjöl­miðla. 

Þessar skýr­ingar geta skipt miklu máli um það hvernig sú upp­hæð sem ætluð er í styrk­ina skipt­ist milli fjöl­miðla. Ef skiln­ingur fjöl­miðla­nefnd­ar, sem hún vill að skerpt verði á í skýr­ing­um, er réttur mun það til að mynda leiða til þess að þau tvö fjöl­miðla­fyr­ir­tæki sem fengu hæstu styrki allra fjöl­miðla í fyrra,  Árvakur og Sýn, myndu fá lægri styrki nú, verði frum­varpið að lög­um. 

Margra ára ferli

Stuðn­ings­greiðslur úr rík­is­sjóði til einka­rek­inna fjöl­miðla hafa verið í deigl­unni árum sam­an. Segja má að ferlið hafa haf­ist í lok árs 2016 þegar sett var saman nefnd til að móta til­lögur um styrk­ingu rekstr­ar­um­hverfis einka­rek­inna fjöl­miðla. Drög að frum­varpi um þær voru kynnt af mennta- og menn­ing­ar­mála­ráð­herra fyrir tveimur árum síðan en komust hins vegar ekki á dag­skrá vor­­­þings þess árs vegna mik­illar and­­­­stöðu við málið hjá hluta þing­­­­flokks Sjálf­­­­stæð­is­­­­flokks. 

Í kjöl­farið voru gerðar breyt­ingar á frum­varp­inu til að koma til móts við þá and­­­stöðu. Í þeim fólst aðal­­­­­lega að stærstu fjöl­miðlar lands­ins myndu fá hærri styrkja­greiðslur en minni fjöl­miðlar myndu skerð­­­ast á mót­i. 

Nýtt frum­varp, sem átti að leggj­­­ast fram í sept­­­em­ber 2019, lét þó á sér standa. Lilja mælti á end­­­anum ekki fyrir frum­varpi um að lög­­­­­festa slíkt styrkja­­­kerfi fyrr en í des­em­ber 2019. Frum­varpið var hins vegar svæft í nefnd, aftur að mestu fyrir til­­­stilli þing­­­manna Sjálf­­­stæð­is­­­flokks, og fékk ekki afgreiðslu. 

Þess í stað var ákveðið að taka þá fjár­­­muni sem búið var að heita í styrk­ina og breyta þeim í ein­­­skiptis neyð­­­ar­­­styrk vegna COVID-19. Lilju var falið að útfæra greiðslu þeirra í reglu­­­gerð. Það gerði hún í byrjun júlí. 

Í reglu­­­gerð­inni var sú breyt­ing gerð á upp­­­runa­­­legri úthlut­un­­­ar­að­­­gerð að sú upp­­­hæð sem stærstu fjöl­miðla­­­fyr­ir­tæki lands­ins gátu sótt í rík­­­is­­­sjóð var tvö­­­­­föld­uð, úr 50 millj­­­ónum króna í 100 millj­­­ónir króna. 

Fyrir vikið skert­ust greiðslur sem upp­­­runa­­­lega voru ætl­­­aðar 20 smærri fjöl­miðla­­­fyr­ir­tækjum um 106 millj­­­ónir króna en sama upp­­­hæð flutt­ist til þriggja stærstu einka­reknu fjöl­miðla­­­­fyr­ir­tækja lands­ins, Árvak­­­­urs, Sýnar og Torgs. 

Það frum­varp sem nú er til umfjöll­unar á þingi er í anda reglu­gerð­ar­inn­ar.

100 millj­ónir fyrir hlut­falls­lega skerð­ingu

Sam­kvæmt frum­varp­inu er hægt að sækja um 25 pró­sent end­ur­greiðslu á stuðn­ings­hæfum kostn­aði en stuðn­ingur hvers og eins getur ekki orðið meiri en 25 pró­sent af fjár­veit­ingum til verk­efn­is­ins. Það þýðir að styrkur getur aldrei orðið meiri en 100 millj­ónir króna.

Fjöl­miðla­nefnd telur hins vegar mik­il­vægt að aðferð­ar­fræði við þennan útreikn­ing á hlut­falls­legri skerð­ingu styrkja sé skýr og að gert sé sér­stak­lega grein fyrir henni í skýr­ing­um. Hún segir að sam­kvæmt orða­lagi og fram­setn­ingu í frum­varp­inu sé aðferð­ar­fræðin sú að ef það komi í ljós að hlutur stuðn­ings­hæfs rekstr­ar­kostn­aðar hjá ein­hverjum umsækj­enda sé hærri en 100 millj­ónir króna beri að miða við að hlutar við­kom­andi fyrir hlut­falls­lega skerð­ingu telj­ist aldrei hærri en 100 millj­ónir króna. Stuðn­ing­ur­inn eigi svo að skerð­ast í jöfnum hlut­föllum þar til að heild­ar­upp­hæðin sé sú sama og áætl­aðar fjár­veit­ingar til verk­efn­is­ins.

Á ein­földu máli þýðir sú breyt­ing sem fjöl­miðla­nefnd leggur til á frum­varp­inu að þau tvö fjöl­miðla­fyr­ir­tæki sem fengu hæstu styrk­ina síð­ast, Árvakur og Sýn, myndu fá lægri styrki nú, verði frum­varpið að lög­um. Þegar styrkir voru greiddir út til fjöl­miðla sem COVID-19 styrkir í fyrra þá fékk Árvak­ur, sem gefur út Morg­un­blaðið og tengda miðla, 99,9 millj­ónir króna og Sýn, sem rekur frétta­stofu Stöðvar 2, Bylgj­unnar og Vís­is, fékk 91,1 milljón króna þrátt fyrir að að það hlut­fall af end­ur­greið­an­legum starfs­kostn­aði sem deilt var út hafi farið úr 25 í 17 pró­sent vegna þess að sótt var um hærri upp­hæð en var til útdeil­ing­ar. Ástæðan er sú að heild­ar­upp­hæð end­ur­greið­an­legs kostn­aðar var höfð til hlið­sjónar þegar greiðslan var skert.. 

Getur Omega fengið styrk?

Fjöl­miðla­nefnd gerir fleiri athuga­semdir í umsögn­inni, meðal ann­ars við að allir séu styrkja­hæfir sem fjalli um „sam­fé­lags­leg mál­efn­i“. Nefndin telur hug­takið ekki nægi­lega skýrt nægi­lega og að fyrir hendi sé mögu­leiki á því að fjöl­miðlar sem fjalla t.d. ein­vörð­ungu um beinar útsend­ingar eða texta­lýs­ingar af íþrótta­kapp­leikjum eða trú­mál, eins og sjón­varps­stöðin Omega, muni telj­ast styrkj­ar­hæf. 

Þá leggur fjöl­miðla­nefnd til að skýr­ingum á hug­tak­inu „frétta­tengt efni“ verði bætt við ákvæði frum­varps­ins. „Að mati nefnd­ar­innar er t.d. ekki full­kom­lega skýrt hvort íþrótta- og veð­ur­fréttir telj­ist falla undir hug­tak­ið. Hið sama á við um aðra umfjöllun um íþrótt­ir, þar á meðal beinar útsend­ingar og texta­lýs­ingar frá íþrótta­kapp­leikjum og -mót­u­m.“

Í grein­ar­gerð með frum­varp­inu segir að það hefði komið fram „í sam­tölum við fram­kvæmda­stjóra fjöl­miðla­nefndar að flókið hafi verið að meta hvort efn­is­tök fjöl­mið­ils væru sann­an­lega fjöl­breytt og hefðu breiða skírskot­un.“

Þessu er hins vegar hafnað í umsögn fjöl­miðla­nefndar og sagt að þar sé vísað í óform­legt sam­tal við Elfu Ýr Gylfa­dótt­ur, fram­kvæmda­stjóra henn­ar, þar sem hún hafi upp­lýst ráðu­neytið um að ekki væri unnt að útbúa lista yfir þá fjöl­miðla sem upp­fylltu slík skil­yrði fyr­ir­fram, enda þyrfti að meta inni­hald hvers mið­ils fyrir sig. „Sú hefði einmitt verið raunin þegar styrkir voru veittir árið 2020 til að mæta efna­hags­legum áhrifum heims­far­ald­urs kór­ónu­veiru. Þetta ber að skilja svo að ein­ungis var bent á að um mats­kennda ákvörðun væri að ræða og að meta þyrfti inni­hald hvers mið­ils fyrir sig. Því þyrfti að vanda hug­taka­notkun og tryggja að það væri alveg skýrt hvaða fjöl­miðlar féllu undir ákvæði lag­anna. Það er því ekk­ert því til fyr­ir­stöðu að meta inni­hald fjöl­miðla með sam­bæri­legum hætti og gert er á hinum Norð­ur­lönd­unum en þar eru gerðar ítar­legar kröfur um breiða skírskotun og fjölbreytt efni og vísað til þess að fag­legar unnar fréttir og frétta­tengt efni sé grund­völlur lýð­ræð­is­legrar umræðu í sam­fé­lag­in­u.“

Kjarn­inn er einn þeirra fjöl­miðla sem upp­­­­­­­­­fyllir þau skil­yrði sem sett eru fyrir stuðn­­­­­ings­greiðsl­­­­um.