Dómsmálaráðuneytið hefur ákveðið að fara þá leið að bjóða „hæfum aðilum“, líkt og það er orðað í auglýsingu Útlendingastofnunar, að skila inn umsóknum til að sinna hlutverki talsmanna þeirra sem hingað leita alþjóðlegrar verndar. Talsmannaþjónustan var áður á hendi Rauða kross Íslands samkvæmt samningi við ráðuneytið og Útlendingastofnun, samningi sem undirritaður var í kjölfar útboðs, en sá samningur var ekki endurnýjaður og aðeins framlengdur um tvo mánuði og rennur því út í lok næsta mánaðar.
16.500 kr. á tímann
Lögfræðingar, hvort sem þeir starfa sjálfstætt eða á lögmannsstofum geta sótt um og er greitt samkvæmt fyrirfram ákveðinni verðskrá úr ríkissjóði, 16.500 krónur fyrir hverja „byrjaða klukkustund“, líkt og segir í auglýsingunni, að viðbættum virðisaukaskatti. Hámarksfjöldi tíma er áætlaður í hvert mál. Sem dæmi þá er forgangsmeðferð fullorðins einstaklings hjá Útlendingastofnun áætluð sjö klukkustundir og efnismeðferð fimmtán klukkustundir. Ef um fylgdarlaust barn er að ræða eru áætlaðir fimmtán klukkutímar fyrir forgangsmeðferð og jafn margir tímar fyrir efnismeðferð.
Samkvæmt útlendingalögum ber Útlendingastofnun að tryggja umsækjendum um alþjóðlega vernd talsmann við meðferð máls hjá stjórnvöldum. Talsmaður er sá sem talar máli umsækjanda um alþjóðlega vernd hér á landi og gætir hagsmuna hans við meðferð máls gagnvart íslenskum stjórnvöldum á meðan mál hans er til meðferðar hjá Útlendingastofnun og eftir atvikum kærunefnd útlendingamála. Talsmaður sinnir réttaraðstoð og talsmannaþjónustu vegna umsóknar um alþjóðlega vernd á lægra og æðra stjórnsýslustigi í samræmi við vilja umsækjanda. Hlutverk talsmanns hefst við skipun hans og lýkur við endanlega ákvörðun á stjórnsýslustigi.
Ljóst varð í febrúar að dómsmálaráðuneytið ætlaði ekki að bjóða lögfræðiþjónustu við hælisleitendur út líkt og það hafði í samtölum við Rauða krossinn fram að því ítrekað sagt að stæði til. Jón Gunnarsson dómsmálaráðherra greindi frá ákvörðuninni í fjölmiðlaviðtali og sagði jafnframt að talsmannaþjónustan væri ekki útboðsskyld. Þar sem samningurinn við Rauða krossinn var aðeins framlengdur um tvo mánuði varð að segja upp öllum fimmtán lögfræðingunum sem þar höfðu unnið að talsmannaþjónustunni.
Aftur á svipaðar slóðir
Með þessu breytta fyrirkomulagi, að þjónustan verði hjá einstökum lögfræðingum, er hún komin á svipaðan stað og hún var fyrir árið 2014. Það fyrirkomulag hefur Rauði krossinn gagnrýnt, m.a. í viðtölum við Kjarnann, og sagt að sjálfstætt starfandi lögmenn með mismikla þekkingu á málefnum flóttafólks hafi séð um þjónustuna sem Útlendingastofnun greiddi fyrir ákveðið marga klukkutíma – oft án samhengis við eðli og umfang máls.
Í auglýsingu Útlendingastofnunar kemur fram að umsækjendur skulu vera lögfræðingar með þekkingu á málum er lúta að alþjóðlegri vernd og flóttafólki. Þeir þurfa auk þess að hafa reynslu og haldbæra þekkingu af stjórnsýslurétti og þegar um er að ræða fylgdarlaust barn skulu talsmenn hafa sérþekkingu á málefnum barna.
Uppfylli lögfræðingur hæfisskilyrði er honum raðað á lista með öðrum talsmönnum sem verður aðgengilegur á heimasíðu Útlendingastofnunar.
Tryggja verði órofna þjónustu
Rauði krossinn hefur einnig gagnrýnt hversu stuttur tími á tilfærslu þjónustunnar sé til stefnu. Hundruð einstaklinga nýti sér talsmannaþjónustu Rauða krossins núna.
„Við verðum að vona að dómsmálaráðuneytið og ríkisstjórnin hafi undirbúið þetta vel þótt okkur sé algjörlega ókunnugt um það,“ sagði Atli Viðar Thorstensen, sviðsstjóri á alþjóðasviði Rauða krossins, við Kjarnann nýverið „og að umsækjendur um vernd, fólk sem oft er berskjaldað og þolir ekki mikið rask, fái þá þjónustu sem þeir eiga rétt á.“
Hverjir eiga rétt á alþjóðlegri vernd?
Þeir sem sæta ofsóknum í heimalandi sínu eða eiga þar á hættu dauðarefsingu, pyndingar eða ómannúðlega eða vanvirðandi meðferð eða refsingu eiga rétt á alþjóðlegri vernd sem flóttamenn hér á landi, segir á vef Útlendingastofnunar.
Ríkisfangslausir einstaklingar eiga rétt á alþjóðlegri vernd á grundvelli ríkisfangsleysis.
Að auki er heimilt að veita umsækjanda um alþjóðlega vernd, sem ekki telst flóttamaður eða ríkisfangslaus, dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða standi til þess ríkar ástæður á borð við alvarleg veikindi eða erfiðar aðstæður í heimalandi.
