Fjárhagsvandi Íslandspósts stafar meðal annars af því að dreifing pakkasendinga frá útlöndum hefur reynst félaginu kostnaðarsöm og samdráttur í bréfsendingum hefur ekki fengist að fullu bættur með hækkun á gjaldskrá. Auk þess voru heildarfjárfestingar félagsins á árinu 2018 of miklar miðað við greiðslugetu þess. Þetta kemur fram í skýrslu Ríkisendurskoðunar um Íslandspóst til Alþingis sem birt var í dag.
Fjármála- og efnahagsráðuneytið segir í viðbrögðum sínum við skýrslunni að það blasi við að ef fyrirtækið hefði ekki farið í fjárfestingar á sama tíma og metfækkun varð í bréfasendingum og aukning á tapi í pakkasendingum þá hefði félagið líklega haft getu til að fá lán hjá viðskiptabanka til að leysa bráðalausafjárvandafélagsins í fyrra.
Fjárfestingar of miklar
Íslandspóstur hefur átt við fjárhagserfiðleika að stríða. Fjárhagsvandi fyrirtækisins á árinu 2018 leiddi til þess að félagið stefndi í greiðsluvanda þegar viðskiptabanki þess lokaði fyrir frekari lánveitingar. Í kjölfarið fékk ríkissjóður heimild frá Alþingi í lok síðasta árs til að veita fyrirtækinu einn og hálfan milljarð í neyðarlán. Lánið var háð þeim skilyrðum að fyrirtækið standi við fjárhagslega endurskipulagningu og haldi þingheimi upplýstum um gang mála.;
Fjárlaganefnd Alþingis samþykkti í kjölfarið janúar á þessu ári beiðni til Ríkisendurskoðanda um að unnin yrði stjórnsýsluúttekt á starfsemi Íslandspósts. Sú skýrsla Ríkisendurskoðunar var rædd á sameiginlegumfundi fjárlaganefndar og stjórnskipunar- og eftirlitsnefndar.
Í skýrslu Ríkisendurskoðunar um starfsemi Íslandspóst segir að á undanförnum árum hafi rekstrargrundvöllur af kjarnastarfsemi Íslandspósts veikst og reynst nauðsynlegt að grípa til ráðstafana þar að lútandi. Að mati ríkisendurskoðanda var ekki nægilega markvisst brugðist við þeim breyttu aðstæðum fyrr en félagið var lent í fjárhagsvanda.
Í fyrra var rekstrarafkomu Íslandspósts neikvæð um 287 miljónir króna. Í heildina var tap fyrirtæksins á árunum 2013 til 2018 246 milljónir.Samkvæmt Ríkisendurskoðun stafar fjárhagsvandi Íslandspósts af því að dreifingpakkasendinga frá útlöndum hefur reynst félaginu kostnaðarsöm, samdráttur í bréfsendingum hefur ekki fengist að fullu bættur með hækkun á gjaldskrá. Auk þess segir í skýrslunni að ásamt því hafi heildarfjárfestingar félagsins á árinu 2018 verið of miklar miðað við greiðslugetu þess. Til viðbótar bendir Ríkisendurskoðun á að fjárfestingar í dóttur- og hlutdeildarfélögum hafi svo ekki skilað félaginu þeirri samlegð og arði sem að var stefnt.
Bjartsýni einkennt rekstraráætlanir Íslandspósts
Fjárfesting Íslandspósts í varanlegum rekstrarfjármunum jókst um 506 milljónir árið 2018 frá árinu á undan. Það skýrist einkum af framkvæmdum við póstmiðstöð og byggingu pósthúss á Selfossi sem er svipað og gert var ráð fyrir í fjárfestingaáætlun. Stærsta fjárfestingin var í viðbyggingu við póstmiðstöð fyrirtækisins við Stórhöfða í Reykjavík á árinu 2018. Í skýrslunni segir að hvatinn að þessari fjárfestingu var sá að póstmiðstöðin var of lítil fyrir starfsemina.
Fjármögnun framkvæmdarinnar með bankaláni
var frágengin en gert var ráð fyrir að rekstur félagsins skilaði nægu fé til að standa undir öðrum
fjárfestingum á árinu að frátalinni endurnýjun ökutækja. Sjóðstreymisyfirlit ársins 2018 sýnir að hisnvegar fjármögnun fjárfestinga gekk ekki eftir eins og ætlað var.
Handbært fé frá rekstri var minna en félagið áætlaði og því náði það ekki að standa undir nema
litlum hluta fjárfestinga með fjármögnun frá rekstri. Þá var 500 milljóna lán frá ríkissjóði ekki hluti
af tryggðri langtímafjármögnun.
Í skýrslunni segir að fullyrða megi að að talsverð bjartsýni hafi í gegnum tíðina einkennt rekstraráætlanir Íslandspósts. Frá árinu 2010 hefur alltaf verið gert ráð fyrir að reksturinn skilaði hagnaði eða að meðaltali um 170 milljónir krona. Eins og fram hefur komið að ofan er langur vegur frá því að þessar áætlanir félagsins hafi gengið eftir.
Blasir við að félagið hefði líklega getað fengið lán hjá banka ef ekki hefði verið fyrir fjárfestingar
Í viðbrögðum fjármála- og efnahagsráðuneytisins, sem fer með eignarhlut ríksins í Íslandspóst og skipar stjórn félagsins, við skýrslunni segir að ráðuneytið vilji benda á að fjárfestingar hafi bein áhrif á sjóðsstreymi og að lán, sem félag hefur fjárhagslegan styrk til að taka, megi bæði nota til fjárfestinga og til reksturs. „Því blasir við ef ekki hefði verið farið í fjárfestingar á sama tíma og metfækkun varð í bréfasendingum og aukning á tapi á pakkasendingum, þá hefði félagið líklega haft getu til að fá lán hjá banka til að styðja við bráðalausafjárvanda félagsins sem fram kom 2018.“
Aftur á móti segir að ráðuneytið hafi litlar forsendur til að meta það hvort félagið hefði átt að sjá þessa þróun fyrir og tímasetja fjárfestingar á annan hátt og áhrif þess á reksturinn. Auk þess bendir ráðuneytið á í þessu samhengi að þrátt fyrir aðvaranir félagsins um að félagið þyrfti að fá bætur fyrir alþjónustubyrði, sé það ekki fyrr en um áramótin 2018-2019 sem félagið sækir formlega um bætur til jöfnunarsjóðs alþjónustu og þá afturvirkt fyrir árin 2013 til 2017.
Fjármála- og efnahagsráðuneytið taldi ekki þörf á að leita eftir áliti Samkeppniseftirlitsins
Ríkisendurskoðun segir jafnframt að forstjóri félagsins hafi leitt stefnumótun og rekstur félagsins en stjórn félagsins hefur lítið frumkvæði haft að því að setja fram á stjórnarfundum dagskrárefni til umræðu og ákvörðunartöku fyrr en stjórnvöldum var gert kunnugt um greiðsluvanda félagsins í ágúst 2018. Samráð við stjórnvöld og frumkvæði stjórnar hafi aukist frá þeim tíma. „Að mati ríkisendurskoðanda var ekki brugðist nægjanlega markvisst og hratt við þeim breyttu aðstæðum sem hafa verið í rekstrarumhverfi Íslandspósts ohf. fyrr en eftir að félagið lenti í fjárhagsvanda,“ segir í skýrslunni.
Ríkisendurskoðun bendir jafnframt á að fjármála- og efnahagsráðuneyti hafi ekki talið þörf á að leita eftir áliti Samkeppniseftirlitsins um hvort lánveitingin myndi skekkja samkeppnisstöðu á póstmarkaði. Ríkisendurskoðandi bendir á að það heyri undir samkeppnisyfirvöld að leggja mat á hvort umrædd lánveiting hafi verið í samræmi við samkeppnislög.
Tillögur að endurbótum
Athugun ríkisendurskoðanda bendir til að ákveðin óvissa hafi ríkt á milli samgöngu- og sveitarstjórnarráðuneytis og Póst- og fjarskiptastofnunar um hvernig eftirliti með fjárhagsstöðu póstrekenda hafi verið háttað á undanförnum árum. Ríkisendurskoðandi leggur áherslu á að bæði ráðuneyti og eftirlitsstofnanir verði að túlka eftirlitsheimildir og skyldur með sama hætti og að brýnt sé að allri óvissu í því sambandi verði eytt. Ríkisendurskoðun segir að mikilvægt sé að allir eftirlitsaðilar stundi eftirlit út frá sameiginlegri heildarsýn
Ríkisendurskoðun segir jafnframt að mikilvægt sé að stjórnvöld ráðist í mótun sérstakrar eigandastefnu fyrir Íslandspóst ohf. vegna síbreytilegra aðstæðna og sértækra áskorana í rekstrarumhverfi félagsins.
Auk þess þurfi stjórnvöld að tryggja rekstrargrundvöll Íslandspósts til lengri tíma. Í þessu sambandi bendir ríkisendurskoðandi á þann möguleika í frumvarpi til nýrra heildarlaga um póstþjónustu að gera þjónustusamning við alþjónustuskylda aðila.
Auk þess segir stofnunin að ástæða sé til þess að ráðast í margvíslegar hagræðingaraðgerðir innan Íslandspósts, einkum hvað varðar að sameina enn frekar dreifikerfi bréfa og pakka í þéttbýli.
