Já ef steinar og jörð gætu tal­að, sagt frá­…hver kann­ast ekki við þessa fögru texta­smíð Magn­úsar Þórs, Ást við fyrstu sýn, oftar en ekki í flutn­ingi Páls Ósk­ars. 

Tungu­mál eru lyk­ill heims­ins líkt og okkar fyr­ir­myndar Vig­dís Finn­boga­dóttir leggur áherslu á sem vel­gjörða­sendi­herra Sam­ein­uðu þjóð­anna í tungu­mál­um. Sjálfs­mynd okkar sem þjóð á sér rætur í móð­ur­mál­inu og orðin og smíði þeirra mót­ast af umhverf­inu, nátt­úru­öfl­un­um, fóst­ur­jörð okk­ar. Jörðin getur því miður ekki talað til okkar með orðum en hvað hindrar okkur í að skynja ásýnd hennar og tala hennar máli?

Gest­risni fjall­kon­unnar

Ísland er ungt land í jarð­sögu­legum skiln­ingi, hálf­gerður ung­lingur og fóst­ur­lands­ins Freyja frekar en eld­gamla Ísa­fold. Tán­ings­árin eru líkt og við flest öll könn­umst við tíma­mót sem einkennast af miklum sveifl­um, við­kvæmni og breyt­ing­um. Barns­lík­am­inn er að taka á sig mynd full­orð­ins ein­stak­lings og því fylgja ­vaxt­ar­kipp­ir (jarð­skjálft­ar, fleka­skil, jarð­sig), ýmsar hálfstálp­aðar afmynd­an­ir, útbrot og bólur (eld­gos, hver­ir, sprung­ur, gígarað­ir, þver­brota­belti, hraun­breið­ur). Lík­ams­hit­inn og geðið sveifl­ast til að takast á við breyt­ing­arnar og þar sem við erum að tala um fjall­kon­una Ísland þá lætur „þessi tími mán­að­ar­ins” á sér kræla (vetr­ar- og vor­flóð í ám, lægð yfir land­inu, norð­ur­ljós, hvera­svæði, jök­ul­hlaup). 

Æska og æsku­ljómi er eft­ir­sótt sölu­vara á öllum sviðum mark­aðar og við höfum skamm­laust aug­lýst Ísland sem ein­staka eyju unga að aldri og enn í mót­un. Hingað fáum við sívax­andi straum af for­vitnum ferða­mönnum til að upp­lifa ein­stakt umhverfi. 

Okkar hlut­verk er að hlúa að þessu landi sem við fengum í arf, skila því í betra ástandi til næstu kyn­slóða en þegar við tókum við. Erum við að gera góða hluti þar? Sitt sýn­ist hverjum um hvort land­ið, þjóðin og allur sam­fé­lags­ramm­inn voru (og séu) undir það búin að taka vel á móti því­líkri aukn­ingu á fótsporum á eyj­unni. Eftir umtals­verða fjölgun ferða­manna síð­ustu ár erum við búin að brjóta milljón múr­inn og gangi spá Íslands­banka eftir um fjölda ferða­manna þetta ár erum við að tala um sjö­faldan íbúa­fjölda. Ísland stefnir með hrað­byri upp list­ann yfir þau lönd sem ein­kenn­ast frekar af ferða­mönnum en íbú­um.

Fjölgun gesta þýðir því miður fjölgun dap­ur­legra atburða; bíl­velta, drukkn­un, ofkæl­ing, bruni, bein­brot, týndur ferða­mað­ur, utan­vega­akstur og svo mætti lengi telja…alltof fáir kunna að umgang­ast landið og umhverf­ið. Hversu langt á að ganga áður en fjöldi ferða­manna nær þol­mörkum lands, eða erum við nú þegar þar? Erum við að valda óaft­ur­kræfum áhrifum á umhverfi okkar og ferða­þjón­ustu? Hvar er virð­ing­in? Er skamm­vinn, jafn­vel sið­blind, ver­tíð­ar­hugs­unin um að græða gull farin að yfir­gnæfa þá skyn­semi að hlúa þarf að auð­lind­inni til að hún gefi áfram af sér­…til okkar og næstu kyn­slóða líka?

Okkur rennur blóðið til skyld­unnar og íslenska bergvatns­ins, að gyrða í brók, vinna og fram­kvæma til úrlausna Íslandi, Íslend­ingum og ferða­mönnum til hags­bóta. 

ÞULA - lif­andi kerfi

Okkur vantar þul­ur. ÞULA er ein­stak­lingur sem kann á þjóð­sög­urn­ar, umhverf­ið, landið og býr yfir almennri  skyn­semi. Sömu­leiðis hefur orðið þula skemmti­lega skírskotun í eitt af mögu­legu fornu heitum Íslands, Thule.

Eflaust hafa flestir heyrt orðið þula (og þá er ég ekki bara að meina þær brosmildu sem sáust á skjánum lengi vel).  Þulur skiptu sköpum við varð­veislu tungu­máls­ins og eru hluti af okkar kveð­skapar sögu. Þær höfðu mikið afþrey­ing­ar- og skemmt­ana­gildi og undir kveð­skapnum gátu áhlýð­endur gefið ímynd­un­ar­afl­inu lausan taum­inn. 

Hvernig væri að end­ur­vekja þessa ævaforn­u frá­sagn­ar­list okkar á þá leið að gefa hug­mynda­flugi ferða­manna byr undir báða vængi? Þeim fylgdi ÞULA með lit­ríkar frá­sagnir og þjóð­sögur sam­ofnar nátt­úr­unni.

ÞULA er almennur lyk­ill ferða­manns að landi og þjóð allt frá því hann kemur til lands­ins og þar til hann flýgur af landi brott. Ef við slettum aðeins með ensk­unni þá er ÞULA „fun” (for­vörn - upp­lifun - nátt­úru­vernd): afþrey­ing ferða­manns­ins en um leið þeirra fylgd um land­ið. 

ÞULA sér til þess að opna skiln­ing­ar­vit ferða­manns fyrir ein­stakri upp­lifun af nátt­úru lands­ins og að hann læri að bera virð­ingu fyrir nátt­úru­öfl­unum líkt og okkur Íslend­ingum er inn­prentað með móð­ur­mjólk­inni. Það er ekki af ástæðu­lausu sem tungu­mál okkar og þjóð­sögur eru ríkar af veð­ur- og nátt­úru­afla skírskot­unum því líf okkar er sam­ofið umbrotum hinnar ein­stöku eyju okk­ar. Þetta er nauð­syn­legt að skili sér til ferða­manna.

ÞULA - leið­sögu­mað­ur?

Við erum með haf­sjó af leið­sögu­mönn­um, hvað gerir ÞULU frá­brugðna þeim? 

Vissu­lega er ÞULA leið­sögn en ég vona að fyrst þú ert hingað komin í bréf­inu að þá sé eitt­hvað við þessar vanga­veltur sem sé áhuga­vert, öðru­vísi eða í það minnsta vekji þig til umhugs­unar um nýja nálgun í leið­sögn. 

Vissu­lega er margt að krauma í ferða­iðn­að­inum og lofs­vert finnst mér fram­tak sem hvetur ferða­menn til ábyrgrar ferða­mennsku (e. The Icelandic Pledge). Þetta er skref fram á við en ég vil sjá fleiri skref. 

ÞULA væri kerfi á vegum rík­is­ins eða sam­eig­in­legt átak ferða­iðn­að­ar­ins undir sam­þykkt rík­is­stjórnar sem gætti ferða­manna á meðan dvöl stend­ur. Sam­hliða því  þurfum við að stýra flæði ferða­manna til lands­ins. 

Íslend­ingar verða að móta stefnu í ferða­þjón­ustu (ein­kunn­ar­orð: ein­stök upp­lifun og gæði) og aðgangs­stýr­andi kerfi líkt og ýmis lönd og þjóð­garðar víðs vegar um heim­inn beita fyrir sér er lausn sem við ættum að skoða. Dæmi: Bhutan, Yell­ow­stone og aðeins nær, Bláa lón­ið. 

Fyrsta skrefið væri raf­ræn ferða­heim­ild, til dæmis líkt og ferða­menn þurfa að afla sér þegar þeir ætla til Banda­ríkj­anna (ESTA). Með raf­rænni skrán­ingu ein­stak­linga og hópa áður en þeir koma til lands­ins væri hægt að öðl­ast skýr­ari mynd af dreif­ingu fjölda ferða­manna yfir árið og jafn­vel greina þörf fyrir hvers konar upp­lýs­ingar og aðhald ferða­menn­irnir þyrftu að fá (óvanir úti­vist en til í að prófa, þaul­vanir göngugarpar en fyrsta heim­sókn til Íslands, sér­legir áhuga­menn um íslenska tón­list, nor­ræna goða­fræði, hreint vatn eða jarð­fræði. List­inn er enda­laus). Gjald­taka fyrir raf­ræna ferða­heim­ild kæmi til móts við rekstur á kerf­inu, sé hagn­aður myndi hann renna í sjóð ætl­aðan við­haldi og upp­bygg­ingu á þeim svæðum sem sæta mestri aðsókn ferða­manna eða láta á sjá vegna ágangs.

Hag­kvæmnin af raf­rænni ferða­heim­ild er að mínu mati að þannig mætti stýra og dreifa fjölda ferða­manna yfir árið í sam­ræmi við ástand gróð­urs eða ann­arra þátta sem láta á sjá við mikla ásókn. Nátt­úra og umhverfi Íslands er til­tölu­lega enn óspillt og eft­ir­sókn­ar­verð upp­lif­unar auð­lind fyrir okkur sem þjóð og ferða­mann­inn, og þannig viljum við hafa það ekki satt?

ÞULA yrði sam­ofin raf­rænu ferða­heim­ild­inni, allir sem ætla sér að ferð­ast til lands­ins njóti lið­sinnis ÞULU. Það er hin draum­kennda stefna sem ætti að koma í veg fyrir eða í það minnsta minnka tölu­vert þann kostnað og tjón sem hlýst af: rangri notkun ferða­manna á sam­göngu­tækj­um, illa útbúnum og/eða - upp­lýstum ferða­mönnum í vonsku­veðri á vegum eða utan alfara­leiða..og svo mætti lengi telja. ÞULA er með þeim allan ­tím­ann. Kostn­að­ar­samt? Eflaust, en betra en fórn manns­lífa sem mögu­lega mætti bjarga og þurrausin nátt­úra fokin út í veður og vind.

En hvað með þá sem eru að koma í heim­sókn til ætt­ingja og vina, brott­fluttir Íslend­ingar og þeir sem ætla sér bara í helg­ar­dvöl í höf­uð­borg­inni? Raf­ræna ferða­heim­ildin myndi skera úr um hverjir þyrftu á ÞULU að halda við kom­una til lands­ins. Slíkir ein­stak­lingar eða hópar myndu auð­kenn­ast í umsókn­ar­ferl­inu um raf­ræna ferða­heim­ild  út frá sínu íslenska vega­bréfs­núm­eri og/eða þegar þeir gera grein fyrir tengilið eða ábyrgð­ar­manni hér­lend­is. Dæmi um slíkt væri ætt­ingi eða vinur búsettur hér­lendis sem stendur til að heim­sækja eða tengiliður á gisti­stað (mót­töku­stjóri á hót­eli eða ann­ar). Þessir tengiliðir þurfa að stað­festa upp­lýs­ingar ferða­manns og ábyrgj­ast ferðir hans t.d. hjá sýslu­mann­i,. Ein­hvers konar ígildi kvitt­unar fyrir því að ferða­maður þarf ekki fylgd ÞULU.

Í mínum huga skiptir það ekki höf­uð­máli á hvaða formi ÞULA verð­ur, smá­forrit (app) frekar en ein­stak­ling­ur. Svo fram­ar­lega sem lausn sé fram­kvæmd með þessa hug­mynd eða aðra að leið­ar­ljósi. Von­andi skap­ast kröftug og áhuga­verð umræða og jafn­vel enn betra: athafna í verki. Minn draumur er þó að ÞULA verði hvort tveggja í senn, lif­andi smá­forrit og sömu­leiðis ein­stak­lingar í hverjum lands­hluta, bæj­ar­fé­lagi, sjáv­ar­plássi og ein­staka bújörð sem taki á móti ferða­mönnum sem sækja land okkar heim. Býr ÞULA í þér?

Dæmi um ÞULU

Ferða­mað­ur: ég vil sjá hver­ina „up close and per­sonal”, næ örugg­lega geð­veikri mynd þarna.

ÞULA: mynd­iru st­inga hend­inni ofan í heitt köku­form í ofn­inum bara af því þig langar í köku? Hversu mikið viltu leggja á þig fyrir fína mynd, því hún gæti skilið eftir ör á þér og jörð­inni (koma inn þjóð­sögu af Gunnu ill­vígu aft­ur­göng­unni og séra Eiríki sem lokk­aði hana ofan í hver á Reykja­nesi þar sem hún situr enn, Gunnu­hver) Ég mæli með því að þið takið mynd­ina héð­an, notið aðdrátt­ar­lins­una frekar en að fara nær. Jörðin umhverfis hver­ina getur verið laus í sér og þið óvart runnið til eða stigið í gegnum og við viljum ekki að þið brennið ykk­ur, eða raskið hvera­mynd­unum sem taka óra­tíma að mynd­ast.

Ferða­mað­ur: ég vil stökkva út á ísjak­ann í lón­inu þarna! eða Hva, megum við ekki fara nær sjónum en þetta? Af hverju er fjöru­borðið girt af, hvað getur verið hættu­legt við smá salt­vatn?

ÞULA: Hversu heill­andi finnst þér að stinga hausnum í þvotta­vél á fullum snún­ingi? (koma inn þjóð­sögu um nyk­ur, vatna­hest­ana sem heilla fólk sem hættir sér nærri vatns­borði. Dregur það með sér í kaf) Vissir þú að ísjak­arnir eru á sífelldri hreyf­ingu og eiga það til að bylta sér þegar minnst var­ir? Þetta er ekki bíó­mynd eða „yolo” dæmi, þetta myndi heita að hætta lífi sínu. Njóttu þess að horfa á þessi nátt­úru­fyr­ir­brigði úr fjar­lægð og svo förum við í fjör­una fyrir neðan og athugum hvort við getum ekki fundið ísjaka brot þar sem þú getur stokkið á. 

Sömu­leiðis er smá salt­vatn ekki rétt heiti á Atl­ants­haf­inu og hinum sterku úthafs­straumum sem umlykja Ísland. Öld­urnar hrifsa til sín og þó það virð­ist sem þær komi alltaf aftur að landi þá er ekk­ert segir að straum­ur­inn skili þér að landi og upp á yfir­borð­ið. 

Ferða­mað­ur: hey, við getum stytt okkur leið hér yfir þennan sand í stað þess að aka alla þessa veg­slóða­flækju!

ÞULA: eigum við ekki bara að njóta líð­andi stund­ar, eða liggur þér lífið á? Sleppir þú ­sem sag­t ­for­leik líka? (koma inn sögu af álfa­drottn­ingu sem geysar um sandana og fangar til sín ferða­menn sem vill­ast af leið) Vegir eru til þess að aka eftir þeim, utan vega akstur er bann­aður með lögum á Íslandi. Við viljum ekki skilja eftir neitt nema minn­ing­ar, þannig að við búum ekki til slóð í sand­inn og nátt­úr­una! 

Höf­undur er B.Sc. í nátt­úru- og umhverf­is­fræði.