Það er mikið rætt um nýja iðn­bylt­ingu og hvaða áhrif hún mun hafa í fram­tíð­inni. Er þar ekki síst vitnað til auk­innar sjálf­virkni í atvinnu­líf­inu, notkun gervi­greindar við hin ýmsu störf og síðan mik­illa breyt­inga sem kunni að leys­ast úr læð­ingi með sjálfa­kandi bif­reiðum og breyt­ingum í orku­geir­an­um.

Svo fátt eitt sé nefnt.

Hér í Banda­ríkj­unum er nú í gangi for­vitni­leg rök­ræða innan Banda­ríkja­þings og í mörgum ríkjum Banda­ríkj­anna. Hún snýr að sam­keppn­is­sjón­ar­miðum og hvernig tækni­breyt­ingar geti brotið upp grund­vall­ar­at­riði í alþjóð­legu sam­keppn­is­reglu­verki.

Hag­kerfi heims­ins - bæði ein­staka þjóð­ríki og svæði innan þeirra (sem jafn­vel eru marg­falt stærri en íslenska hag­kerf­ið) - eru mis­jafn­lega búin undir hraðar og miklar breyt­ing­ar. Víða er unnið að því hörðum höndum að greina breyt­ingar og hvernig þær komi til með að hafa áhrif.

Hvað varðar sam­keppn­is­sjón­ar­miðin sér­stak­lega þá er það oft erfitt fyrir ris­ana að feta sig áfram í vexti án þess að brjóta á minni aðilum á mark­aði. Sagan sýnir þetta glöggt og má nefna him­in­háar sektir sem lagðar hafa verið á Microsoft og fleiri fyr­ir­tæki því til stað­fest­ing­ar.

Eitt atriði hefur þó verið svo til óum­deilt til þessa: Það er aðskiln­aður banka­starf­semi og smá­sölu­mark­að­ar. Segja má að það atriði sé grund­vall­ar­at­riði í sam­keppn­is­lög­gjöf­inni.

Í nýrri skýrslu ráð­gjafa­fyr­ir­tæk­is­ins McK­insey er fjallað um þessi atriði, og greint frá því að banka­starf­semi sé á barmi gíf­ur­legra hraðra breyt­inga sem geti haft mikil áhrif á heilu hag­kerf­in. Ekki endi­lega nei­kvæðar breyt­ing­ar, heldur þurfi bankar og stjórn­völd að vera vak­andi fyrir því hvað sé á seyði.

Taka má dæmi um það sem gæti gerst.

1. Smá­sölu­fyr­ir­tæki á vefnum - eins og Amazon - gætu fram­þróað fjár­mála­þjón­ustu sína (Amazon Pay) og farið að bjóða í vax­andi mæli lán til ein­stak­linga og smærri fyr­ir­tækja. Að baki ákvörð­unum um þetta liggja rök­réttar skýr­ing­ar, þar sem Amazon - líkt og margir aðrir tæknirisar - búa yfir miklu dýpri og áreið­an­legri gögnum til að meta láns­hæfi og áhættu­á­lag. Hið flókna og umdeilda kerfi sem er notað í dag (Credit Score) í Banda­ríkj­unum verður ekki sam­keppn­is­hæft til lengdar og þörf á algjörri kúvend­ingu. Tækni­fyr­ir­tækin muni auka mark­aðs­hlut­deild sína í hefð­bund­inni fjár­mála­þjón­ustu við almenn­ing hratt og örugg­lega.

2. En hvernig sam­ræm­ist það reglu­verk­inu að umsvifa­mikil og jafn­vel mark­aðs­ráð­andi smá­sölu­fyr­ir­tæki geti orðið lán­veit­endur og þátt­tak­endur í banka­starf­semi? Það er nýr veru­leiki. Þetta getur orðið raunin ef sátt um þetta næst, og það mun reyna á stjórn­mála­menn víða við að greina þetta og átta sig á mik­il­vægum sam­fé­lags­legum spurn­ing­um. Störf munu hverfa, önnur verða til, og þeir stóru verða enn stærri og valda­meiri. Hvar liggja hags­munir almenn­ings? Hvernig verður sam­keppni tryggð? Þetta eru stórar og mik­il­vægar sið­ferð­is­legar spurn­ing­ar.

3. Það sem er einna mik­il­væg­ast í þessu sam­hengi er hversu hratt þetta getur komið fram. Allt í einu gætu stærstu tækni­fyr­ir­tæki heims­ins komið fram með lausnir og þannig dýpkað veru­lega við­skipta­sam­band sitt við millj­arða manna um allan heim. Þetta er ekki lítið mál, heldur upp­brot á stöð­unni eins og við höfum þekkt hana.

Þessi þróun er þegar farin af stað víða, en næstu skref eru að miklu leyti háð breyt­ingum á reglu­verk­inu. Gríð­ar­lega hraður vöxtur Ali­baba í Asíu, þegar kemur að neyt­enda­lán­um, er dæmi um breyt­ingar í þessa veru. 

Hvernig gæti þetta birst á Íslandi og hvernig er Ísland und­ir­búið undir miklar breyt­ing­ar?

Ísland er einn allra minnsti sjálf­stæði vinnu­mark­aður heims­ins - sem er með eigin mynt og reglu­verk - eða um 200 þús­und ein­stak­ling­ar. Miklar breyt­ingar á und­ir­stöðu við­skipta eins og við höfum þekkt þær und­an­farna ára­tugi, eins og upp­brot á banka­starf­semi og smá­sölu, gæti komið hratt inn á mark­aðnum og gjör­breytt lands­lag­inu. Breytt und­ir­stöðum vinnu­mark­aðar í leið­inn­i. 

Það er til dæmis vel hægt að hugsa sér að Amazon opni vöru­hús á Íslandi fyrst Costco gerði það, og taki til sín bróðu­part­inn af smá­sölu með háþró­uðu heim­send­ing­ar­kerfi sínu og háu þjón­ustu­stigi.

Á Íslandi eru tækni­legir inn­viðir betri en víða og því er ekki úti­lokað að alþjóð­leg fyr­ir­tæki muni líta til Íslands sem góðs svæðis fyrir þjón­ustu sem bygg­ist öðru fremur á inter­net­inu og staf­rænni tækni. Góðir og vist­vænir inn­viðir í orku­málum hjálpa líka til.

Mikil áskorun bíður íslensks atvinnu­lífs. Alþjóð­leg sam­keppni hefur að und­an­förnu haft mikil áhrif á Íslandi og margt bendir til þess að hún sé rétt að byrja. Tæknin er þegar komin mun lengra en mark­aðs­breyt­ingar gefa til kynna, því rök­ræðan hjá alþjóð­stofn­unum og þjóð­þingum er ekki búin. Hún gefur til kynna að grund­vall­ar­breyt­ingar séu framund­an. Leið­ar­stefið í þeim er að eng­inn verður eyland. Það verður ekki val­kostur að búa við ein­angr­un, nema þá að það sé gert með vilja að drag­ast aftur úr í harðn­andi sam­keppni.