Með því að stilla lóðagjöldum í hóf er hægt að lækka byggingarkostnað. Hvert prósent á að skila sér beint til kaupenda ef markaðurinn er eðlilegur. Til þess að markaður geti verið eðlilegur þarf framboð á lóðum að vera í jafnvægi á hverjum tíma. Þetta eru grunnskyldur sveitarfélaga sem ekki hafa verið uppfylltar í samræmi við þarfir hér á höfuðborgarsvæðinu í heild sinni miðað við fyrirliggjandi spár um fjölgun íbúa.
Tvennt geta sveitarfélögin á höfuðborgarsvæðinu gert til að styðja við heilbrigðan húsnæðismarkað; annars vegar að stilla lóðagjöldum í hóf og hins vegar að tryggja viðunandi lóðaframboð í samræmi við fyrirliggjandi spár um íbúaþróun sem fram koma í aðalskipulagi. Sveitarfélögunum á höfuðborgarsvæðinu er í lófa lagið að taka mið af þessum spám og tryggja að jafnvægi sé í skipulagningu nýrra hverfa og þéttingu byggðar þar sem því verður við komið. Auka þarf samvinnu sveitarfélaganna til að tryggja eðlilegt framboð og jafnvel ætti að skylda þau til að tryggja að fyrir liggi byggingarlóðir fyrir íbúðir í samræmi við spár svæðisskipulags og jafnvægi verði á hverju þriggja ára tímabili svipað og gert er ráð fyrir í fjárhagsáætlunum.
Spurningin er hvort það sé eðlilegt að byggingaraðilar og fyrstu kaupendur taki á sig alla fjárfestingu innviða í nýjum hverfum sem væntanlega er hugsuð til langs tíma?
Lóðagjöld sveitarfélaga eru stór hluti af byggingarkostnaði og því mikilvægt að taka faglega umræðu um hvernig gjaldtöku er háttað og hvernig best verður tryggt að hagsmunir íbúa og fyrirtækja ráði þar för. Lögboðin gatnagerðargjöld skulu vera útlagður kostnaður við gatnagerð og uppkaup lands þar sem það á við. Byggingarréttargjald er síðan viðbótargjald sem sveitarfélög ákveða sjálf og meginforsenda fyrir því er að afla fjár til að kosta uppbyggingu innviða lögboðinnar grunnþjónustu eins og leik- og grunnskóla. Hér áður fyrr var það yfirleitt þannig að einungis gatnagerðargjöld voru innheimt vegna lóðasölu og sveitarfélög sáu sér hag í að fá fleiri íbúa og horfðu til þess að fasteignagjöld og útsvar myndu að hluta kosta uppbyggingu innviða sem fylgir nýjum hverfum.
Þróunin hefur verið þannig að á árunum fyrir hrun var mikil hækkunarskriða á lóða- og byggingarréttargjöldum hjá sveitarfélögunum á höfuðborgarsvæðinu sem réttlætt var með því að nauðsynlegt væri að innheimta að að mestu eða að fullu leyti allan kostnað við innviðauppbyggingu nýrra hverfa. Ekki hefur verið horfið frá þessari stefnu nema í örfáum undantekningartilvikum.
Ekki lagastoð fyrir innviðagjöldum
Á undanförnum misserum hefur svo umræða um innviðagjald sem skattstofn til uppbyggingar innviða vegna nýrra hverfa bæst við og þá aðallega hjá Reykjavíkurborg sem innheimtir svo dæmi sé tekið hátt innviðagjald með „frjálsum samningum“ af íbúðum í byggingu við Efstaleiti. Ekki er til staðar lagastoð til innheimtu innviðagjalda en hvaða nafni gjaldtaka borgarinnar nefnist er ljóst að viðbótargjöld munu alltaf leggjast á íbúðaverð og eru þar með skattur á íbúa.
Á árunum fyrir hrun var mikil hækkunarskriða á lóða- og byggingarréttargjöldum hjá sveitarfélögunum á höfuðborgarsvæðinu sem réttlætt var með því að nauðsynlegt væri að innheimta að að mestu eða að fullu leyti allan kostnað við innviðauppbyggingu nýrra hverfa. Lóðagjöld verða alltaf hluti af íbúðaverði og því er það mikið hagsmunamál fyrir íbúa að verðlagning lóða sé í samræmi við kröfur íbúa um að allra leiða sé leitað við að lækka byggingarkostnað og þar með auðvelda kaupendum að eignast eigið húsnæði.
Fasteignaeigendur greiða síðan árlega fasteignagjöld til síns sveitarfélags sem eru lögboðin og tryggur tekjustofn sveitarfélaga.
Höfundur er bæjarfulltrúi í Hafnarfjarðarbær og formaður Umhverfis- og framkvæmdaráðs.
