Kæri Ásmundur Einar.
Ég vil byrja á því að þakka þér innilega fyrir að vera að taka til í fæðingarorlofskerfinu, sem er svo óskaplega mikilvægt. Þegar fæðingarorlofinu var breytt í upphafi þessarar aldar var Ísland brautryðjandi í heiminum í þessum málum. Þrátt fyrir alls konar japl jaml og fuður tókst að breyta menningunni gagnvart fæðingarorlofstöku feðra á núll einni svo ótrúlega fljótt fór að þykja eðlilegt að feður tækju slíkt orlof, jafnvel í fulla þrjá mánuði. Áratug síðar þótti sýnt að níu mánaða orlof er of lítið, sérstaklega í kerfi þar sem ekki er boðið upp á opinbera, skipulagða, daggæslu fyrir börn undir tveggja ára aldri. Þar með komst lenging fæðingarorlofs úr níu mánuðum í tólf á dagskrá ríkisstjórnar og 2013 lofaði þáverandi (en fráfarandi) ríkisstjórn að koma því í framkvæmd. Lenging fæðingarorlofs hefur síðan verið á dagskrá, a.m.k. á tímabilum, en loksins núna er þessi löngu tímabæra breyting að komast til framkvæmda. Það eru miklar gleðifréttir og innilegar þakkir fyrir það. Hitt er leiðinlegra og það er að greiðsluhámarkið verður ennþá of lágt til að flestir foreldrar geti með góðu móti tekið sér heilsárs fæðingarorlof.
Árið 2008, þegar hámarksgreiðslur voru 535 þúsund á mánuði, var helmingur launafólks í fullu starfi með heildarlaun um eða undir 369 þúsundum á mánuði og efri fjórðungsmörk heildarlauna þessa hóps 489 þúsund, sem þýðir að minna en einn af hverjum fjórum launamönnum var með svo há laun að þau næðu greiðsluhámarkinu. Með öðrum orðum: Greiðsluhámarkið var nógu hátt svo flest voru með 80% launa sinna í orlofinu.
Árið 2018 var miðgildi heildarlauna fólks í fullri vinnu 632 þúsund og hafði því hækkað um 71% frá 2008. Neðri fjórðungsmörk voru 507 þúsund, þ.e. mikill meirihluti (75%) launamanna voru með 507 þúsund eða meira í heildarlaun. Mörkin á hámarksgreiðslum úr Fæðingarorlofssjóði fyrir börn fædd 2018 (og líka nú, 2019) eru 520 þúsund, þannig að flest launafólk myndi vera í þeim hópi sem fengi hámarksgreiðslur, þ.e. þyrfti að taka á sig launaskerðingu til að fara í fæðingarorlof. Það að hækka markið upp í 600 þúsund lagar auðvitað stöðuna aðeins en áttum okkur á því að markið er samt ennþá lægra en heildarlaun meira en helmings launafólks í fullu starfi voru árið 2018 og svo hækkuðu laun 2019 og munu gera einnig 2020, þegar þessi breyting kemur til framkvæmda.
Minni skerðingar og miðum við meðaljón
Nú þegar verið er að endurskoða kerfið hvort sem er, vil ég hvetja þig til að nýta færið til hins ýtrasta og breyta því enn meira enda allsendis óljóst hvenær slíkt færi kemur næst. Auk þess að lengja orlofstímann er nefnilega tvennt sem þarf nauðsynlega að gera. Fyrir það fyrsta gengur það mjög gegn hugmyndum um kynjajafnrétti að reikna orlofsgreiðslur sem hlutfall af fyrri launum. Sjálfsagt er að miða við síðustu átján mánuði fyrir fæðingu, en hafa verður í huga vegna launamunar munu karlar alltaf hafa þarna forskot, sama hver viðmiðunartíminn er. T.d. er kona í frjósemismeðferð ólíkleg til að bæta við sig vinnu til að hækka mögulega væntanlegar fæðingarorlofsgreiðslur.Þá er talsvert um það að konur eru einar um framfærslu barna sinna og er það því sérstök hegning fyrir einstæðar mæður að fæðingarorlofsgreiðslur séu skertar yfir höfuð. En vilji fólk setja slíkar skerðingar á er að minnsta kosti sjálfsögð krafa að þær eigi aðeins við um tekjuhærri hlutann, þannig til dæmis að fólk sem ekki næði miðgildi heildarlauna fólks í fullu starfi (þ.e. helmingur launafólks) fengi óskertar greiðslur en fólk um og yfir miðgildi fengi 80% fyrri launa, upp að settu marki.
Í öðru lagi þarf að hækka hámarksgreiðslurnar og best væri að ákvarða ekki ákveðna fjárhæð sem síðan breytist ef og þegar ráðherra vill, heldur binda þær við þróun efnahagsins svo þær haldi virði sínu. Ljóst er að hámarksgreiðslurnar þurfa að vera þannig að meirihluti launafólks verður ekki fyrir tekjuskerðingu á meðan á orlofi stendur og þar þarf að líta til karlanna, enda launahærri og síður líklegri til að taka fullt orlof. Lang eðlilegast þætti mér að taka tillit til allra launa karla í fullu starfi í þessum útreikningum og miða jafnvel bara við meðaltalið. Að vísu er sá hængur á að þar sem tíma tekur að vinna þessar upplýsingar þá liggja þessar tölur ekki fyrir fyrr en 1-2 árum síðar, svo miða þyrfti við laun karla eins og þau voru fyrir tveimur árum og margfalda með einhverjum stuðli. Fyrir 2020 myndi það þýða að hámarksgreiðslur fæðingarorlofs yrðu 783.000 að viðbættri leiðréttingu vegna áætlaðra launahækkana. Raunar þarf ekki einu sinni að kalla þetta hækkun heldur má kalla þetta leiðréttingu. Árið 2008, þegar hámarkið var 535 þúsund, voru karlar nefnilega með heildarlaun að upphæð 492 þúsund að meðaltali. Hámarksgreiðslurnar voru sum sé tæplega 9% hærri en heildarlaun meðaljóns. Svo ef við gefum okkur að laun hafi hækkað um 2% á yfirstandandi ári að meðaltali þá væri það nokkuð nærri lagi að teljast leiðrétting ef hámark fæðingarorlofsgreiðslna yrði sett 783000*1,11= 869 þúsund. Segjum bara 870 þúsund slétt.
Með kærri kveðju,
Þóra Kristín Þórsdóttir
