Við Íslend­ingar höfum ekki farið var­hluta af kraft­inum í íslenskri nátt­úru síð­ast­liðnar vikur og höfum í fram­hald­inu verið minnt hressi­lega á hversu mik­il­vægar grunn­stoðir okkar eru. Við búum að því að eiga aðgengi að ein­stakri nátt­úru­auð­lind sem yljar okkur á köldum vetr­ar­dögum og lýsir okkur leið, knýr áfram fram­farir sam­fé­lags­ins og eykur lífs­gæði okkar sem búum á þess­ari fal­legu eld­fjalla­eyju. Við höfum nýtt jarð­hit­ann okkur til góðs og erum að gera það vel. Ég held því samt fram að við getum farið betur með þessi gæði lands­ins okk­ar. 

Tvö af stærstu fram­fara­skrefum sem stigin hafa verið á Íslandi voru þegar raf­magns­fram­leiðsla hófst í upp­hafi síð­ustu aldar og þegar jarð­hit­inn leysti kol, olíu og mó af hólmi í hús­hit­un. Fjár­hags­legur ábati af þessum skrefum hefur verið mik­ill og hita­veitu­væð­ingin ein og sér sparar hátt í 100 millj­arða króna á ári hverju. Í þeim útreikn­ingum er ótal­inn gríð­ar­legur umhverf­is­legur ávinn­ing­ur­inn sem felst í minnkun útblást­urs og annarri heilsu­spill­andi mengun eins og sóti.

Við getum farið betur með heita vatnið

Um helm­ingur heita vatns­ins í hita­veit­unni á höf­uð­borg­ar­svæð­inu er grunn­vatn sem er hitað upp í jarð­gufu­virkj­unum Orku nátt­úr­unnar á Heng­il­svæð­inu. Veit­ur, syst­ur­fyr­ir­tæki Orku nátt­úr­unn­ar, dreifir heita vatn­inu síðan til heim­ila og fyr­ir­tækja. Lang­flestar hita­veitur í land­inu nýta hvera­vatn beint úr iðrum jarð­ar. Það er kall­aður lág­hiti og er alla jafna sóttur í jörðu utan gos­belta lands­ins. Vatnið er mis­heitt en víð­ast hvar eru hita­veitur ennþá hann­aðar þannig að tals­vert fer til spill­is. Langstærsti hlut­inn rennur volgur frá húsum út í frá­veit­una án þess að tæki­færi til frek­ari nýt­ingar varmans í vatn­inu séu nýtt. Ég er viss um að sú hug­ar­fars­bylt­ing sem við upp­lifum nú á dögum á eftir að verða til þess að kerfi fram­tíð­ar­innar verða hönnuð með full­nýt­ingu gæð­anna í huga og ég veit raunar að starfs­systk­ini mín hjá Veitum eru tals­vert að spá í þessa hluti nú um mund­ir.

Óháð hönnun kerfa þá skiptir hug­ar­farið miklu þegar kemur að því að fara vel með auð­lind­ir. Heita vatnið er mik­il­væg nátt­úru­auð­lind sem okkur ber að fara sem best með, rétt eins og allar aðrar auð­lindir jarð­ar. Við getum sparað mikið heitt vatn ef sem flest gera litlar breyt­ingar á umgengni heima hjá okkur eins og að hleypa hit­anum ekki út að óþörfu. Og höfum augun opin fyrir nýjum leið­um. Ættum við til dæmis að breiða yfir sund­laug­arnar á nótt­unni? Ættum við með mark­vissum hætti að færa okkur meira yfir í gólf­hita­kerfi, sem nýta var­mann mun bet­ur?

Áskor­anir háhita­nýt­ing­ar 

Við hjá Orku nátt­úr­unnar vinnum ork­una nær ein­göngu úr háhita­svæði, Heng­ils­svæð­inu nánar til­tek­ið. Þar er ég ennþá viss­ari um að við getum gert bet­ur. Frá því fyrsta jarð­gufu­virkj­unin hér á landi, norður í Bjarn­arflagi við Mývatn, var tekin í notkun hefur tækni­fólkið okkar og verk­fræð­ing­arnir hannað nýtn­ari virkj­an­ir. Svarts­engi mark­aði tíma­mót þar sem hvort tveggja var unnið raf­magn og heitt vatn fyrir byggð­irnar á Suð­ur­nesj­um. Ég er hins­vegar aðal­lega að skoða þær virkj­anir sem nær mér standa; Nesja­valla­virkjun og Hell­is­heið­ar­virkj­un.

Í báðum þessum virkj­unum er sam­hliða unnið raf­magn fyrir heim­ili og fyr­ir­tæki um land allt og heitt vatn fyrir hita­veit­una á höf­uð­borg­ar­svæð­inu. Heng­ils­svæð­ið, sem er rétt fyrir utan höf­uð­borg­ina, er eitt af stærstu og feg­urstu jarð­hita­svæðum lands­ins og vin­sældir þess sem úti­vist­ar­svæðis í takti við það. Sá hluti jarð­hita­nýt­ing­ar­innar sem felst í að ganga um hvera­svæðin og njóta nátt­úru­feg­urð­ar­innar skipt­ir  miklu máli, bæði fyrir ferða­fólk en ekki síður fyrir okkur sem hér búum til þess að hreinsa hug­ann og end­ur­heimta orku. 

Ísland er ríkt af vatns­afli og jarð­hita sem eru skil­greindir grænir orku­gjaf­ar. Báðum fylgja þó áskor­anir í umhverf­is­mál­um. Meðal helstu áskor­ana jarð­hita­nýt­ingar er sú stað­reynd að jarð­hit­inn er neð­an­jarðar og þar með lítt sýni­legur nema í gegnum gufu­augu á yfir­borð­inu, hugs­an­lega sprungur og ummynd­an­ir. Til að takast á við þessa áskorun eru jarð­vís­indin lyk­il­at­riði. Ákvarð­anir varð­andi nýt­ingu Heng­ils­svæð­is­ins eru byggðar á nið­ur­stöðum rann­sókna vís­inda­fólks­ins okkar sem hefur það að mark­miði að skapa þekk­ingu sem gerir okkur kleift að nýta svæðið skyn­sam­lega og á sjálf­bæran hátt til fram­tíð­ar.

Þegar raf­magn er unnið með nýt­ingu jarð­hita losnar bæði koltví­sýr­ingur og brenni­steins­vetni. Losun brenni­steins­vetnis er einn fylgi­fiskur þess að bora djúpt í eld­virk svæði og sækja fun­heita gufu en gufan hefur leyst upp efni í berg­inu sem ber­ast upp á yfir­borðið við nýt­ing­una. Þó að magn koltví­sýr­ings­ins sem losnar sé afar lítið miðað við þá losun sem verður við óend­ur­nýj­an­lega raf­magns­fram­leiðslu, t.d. með kol­um, þá lítum við á það sem áskorun vegna þess að metn­aður okkur er í þá átt að hún sé engin og höfum við þegar stigið skref til spor­lausrar vinnslu. 

Car­bFix – nýsköpun sem borgar sig

Orka nátt­úr­unnar býr svo vel að hafa fengið í vöggu­gjöf snjallar hug­myndir að lausn margra þeirra áskor­anna sem birt­ast við virkjun jarð­varma. Þar ber hæst vinnu vís­inda- og tækni­fólks móð­ur­fyr­ir­tæk­is­ins, Orku­veitu Reykja­vík­ur, Háskóla Íslands og fleiri. Car­bFix aðferðin – að breyta gasi í grjót – snýst ekki bara um að farga koltví­oxíði (CO2 ) úr umhverf­inu heldur líka brenni­steins­vetni (H2S).  Með þrot­lausri vinnu tókst að finna leið til að láta þá hug­mynd – að herma eftir því nátt­úru­lega ferli að koltví­oxíð verði að holu­fyll­ingum í basalt­bergi – virka á stórum skala. Það tókst svo vel að á tveimur árum breyt­ist næstum allt gasið sem dælt er niður í grjót. 

Í dag er þriðj­ungur koltví­sýr­ings og meiri­hluti brenni­steins­vetnis frá Hell­is­heið­ar­virkjun stein­gerður með Car­bFix aðferð­inni og næstu skref við báðar virkj­an­irnar eru í und­ir­bún­ingi. Þetta ferli, sem hefur tek­ist að tvinna inn í dag­legan rekstur Hell­is­heið­ar­virkj­un­ar, tekst okkur hjá Orku nátt­úr­unnar að reka með svo hag­kvæmum hætti að nú um mundir er ódýr­ara að binda koltví­oxíð með Car­bFix aðferð­inni en að kaupa sér los­un­ar­heim­ildir á Evr­ópu­mark­aðn­um. Það er gott dæmi um nýsköpun sem borgar sig.

Car­bfix (ísl) stutt útgáfa from Orku­veita Reykja­vikur on Vimeo.

Hita­veit­urnar okk­ar  sem nýta jarð­hit­ann eru mik­il­vægt fram­lag til lofts­lags­mála og á næstu miss­erum og árum mun skýr­ast hvort Car­bFix aðferð­in, sem nú fram­leiðir meira en 30 tonn af grjóti á dag úr gróð­ur­húsa­lofti, verður jafn­vel enn merkara fram­lag Íslend­inga til lausnar þessa bráða­vanda heims­byggð­ar­inn­ar.

Verð­mætin eru víða

Ágætur vís­inda­maður sagði við mig fyrir nokkrum árum að það væri til marks um að mann­kynið hefði ratað veru­lega út af spor­inu fyrst kolefni, sem er und­ir­staða líf­rænnar efna­fræði, væri farið að ógna lífi á Jörð­inni. Það er nú samt veru­leik­inn sem blasir við, að lofts­lags­váin er einn mesti voði sem mann­kynið hefur stefnt sjálfu sér og fleiri teg­undum í. Car­bFix-að­ferðin er leið til að taka kolefni var­an­lega úr umferð í þeirri hringrás þess í líf­keðj­unni sem okkur hefur tek­ist að aflaga svo herfi­lega. Þess vegna er aðferðin áhrifa­ríkt verk­færi.

Koltvíoxíð (CO2) er hins­vegar líka sölu­vara. Ekki bara sem los­un­ar­heim­ild heldur nauð­syn­legt hrá­efni í marga fram­leiðslu­ferla eins og ræktun af ýmsu tagi. Þess vegna erum við að horfa til þess við Hell­is­heið­ar­virkjun að skilja að brenni­steins­vetni og koltví­oxíð þannig að við fáum nægi­lega hreint koltví­oxíð til að það verði nýt­an­legt. Að loknum til­raunum í um það bil ár, hefur alþjóð­lega fyr­ir­tækið Algaennovation reist örþör­unga­bú­garð í Jarð­hita­garði Orku nátt­úr­unnar sem stendur við Hell­is­heið­ar­virkj­un. Þar er koltví­oxíð frá virkj­un­inni nýtt ásamt raf­magni, köldu vatni og varma. Örþör­ungar eru nær­ing­ar­ríkir og eru nýttir sem fæða fyrir dýr og fólk. Þessi leið til fæðu­fram­leiðslu er ekki nærri eins frek á land, vatn og fleiri auð­lindir eins og hefð­bund­inn land­bún­aður og það verður spenn­andi að fylgj­ast með því hvernig fjöl­nýt­ing jarð­hit­ans mun hald­ast í hendur við umhverf­is­vænni fæðufram­leiðslu í fram­tíð­inni.

Fjöl­nýt­ing er jákvæð þróun

Það eru margir straumar sem verða til við nýt­ingu háhit­ans og margt hug­vits­fólk og frum­kvöðlar sem sjá tæki­færi sem við komum ekki auga á. Jarð­hita­garður Orku nátt­úr­unnar er vett­vangur fyrir hug­myndir og fram­kvæmdir á þeim á vegum við­skipta­vina okkar og í Jarð­hita­garð­inum sam­ein­ast þannig jarð­hita­tengd nýsköp­un, betri nýt­ing auð­lind­ar­innar og verð­mæta­sköp­un. Þannig þekkjum við kísil aðal­lega sem vand­ræði í jarð­hita­nýt­ingu. Hann fellur út úr gufu eða vatni og útfell­ing­arnar hindra rennsli um lagn­ir. GeoS­il­ica er frum­kvöðla­fyr­ir­tæki sem sá tæki­færi þar sem við sáum vesen og selur heilsu­vör­ur  af ýmsu tagi úr kísli fengnum úr Hell­is­heið­ar­virkj­un.

Síaukin áhersla á fjöl­nýt­ingu í orku­geir­anum er sér­lega jákvæð þróun og hafa til dæmis mörg áhuga­verð og mik­il­væg fyr­ir­tæki sprottið upp úr slíkum áherslum við Svarts­engi á Reykja­nesi eins og Car­bon Recycl­ing sem fram­leiðir vist­vænt elds­neyti og svo Bláa lónið svo örfá dæmi séu tek­in. Hjá Jarð­hita­garð­inum við Hell­is­heið­ar­virkjun eru áhuga­söm fyr­ir­tæki að kanna fýsi­leika ýmiss konar starf­semi, til dæmis elds­neyt­is­fram­leiðslu, og bað­staðir sem nýta varma frá virkj­un­inni hafa verið í umræð­unni um ára­bil. Fyr­ir­tækið Cli­meworks hefur þróað aðferð til þess að fanga koltví­sýr­ing úr and­rúms­lofti sem stein­gerður er í sam­vinnu við vís­inda­fólk OR. Þau hjá Cli­meworks hafa rekið til­rauna­stöð við Hell­is­heiði sem við gætum átt eftir að sjá stækka og þar með losa and­rúms­loftið við enn meiri koltví­sýr­ing. 

Sjálf leggjum við hjá Orku nátt­úr­unnar hönd á plóg við orku­skipti í sam­göngum. Hleðslu­netið okkar fyrir raf­bíla er sístækk­andi en við horfum líka til vetn­is. Vetn­is­bílar eru búnir efn­ara­fölum sem breyta vetn­inu í raf­magn og svo raf­mót­or­um, sem eru í örri þró­un. Vetnið virð­ist kjörið fyrir stærri far­ar­tæki á láði og legi og jafn­vel flug­vél­ar. Til að búa til vetni þarf vatn og raf­magn. Hvorttveggja er til staðar í nokkrum mæli í Hell­is­heið­ar­virkjun og þar höfum við hafið vetn­is­vinnslu.

Spor­laus vinnsla og breyttir tímar

Þörf manna til að sýna og sanna fyrir sjálfum sér og öðrum að þeir hafi náð tökum á nátt­úr­unni, beislað hana og hamið, er að minnka.  Áherslan er önnur núna. Áherslan fær­ist hratt í átt að því að nota minna og nýta betur – að fara vel með. Við hjá Orku nátt­úr­unnar erum að vinna með hug­mynd­ina um spor­lausa vinnslu jarð­hit­ans; að við getum og viljum nýta gæði nátt­úr­unnar á þann hátt að sem minnstu sé raskað og öll umhverf­is­spor séu sem minnst.

Það sem mest ríður á núna er að minnka kolefn­is­spor­ið. Við ætlum að eyða því fyrir 2030. Brenni­steins­spor­inu ætlum við líka að eyða og við höfum einnig lagt tals­vert á okkur til að þróa leiðir til að nota stað­ar­gróður á Heng­ils­svæð­inu til að minnka þau spor og það rask sem upp­bygg­ing virkj­an­anna þar hefur skilið eftir í land­inu. Við tökum öllum góðum ábend­ingum um önnur spor sem óþörf eru um leið og við viljum skilja eftir heilla­spor í þeim sam­fé­lögum sem við þjón­um. Helstu heilla­sporin þar eru vita­skuld að færa fólki ljós og yl úr iðrum jarð­ar, sem ég vona ein­læg­lega að fólk kunni að meta, ekki síst nú yfir hátíð­irn­ar.

Að lokum vil ég bjóða ykkur að kynn­ast Jarð­hita­sýn­ingu Orku nátt­úr­unnar við Hell­is­heið­ar­virkjun á nýju ári þar sem finna má fróð­leik um jarð­hita fyrir alla fjöl­skyld­una og hvet öll til að skoða þetta áhuga­verða og fal­lega svæði með því að njóta úti­veru og göngu­ferða á Heng­il­svæð­inu á skipu­lögðum göngu­leiðum.

Gleði­leg jól.

Höf­undur er fram­kvæmd­ar­stýra Orku nátt­úr­unn­ar.