Það er margt gott í mat­væla­­stefnu til 2030, sem stjórn­­völd kynntu 10. des­em­ber 2020, miðað við stöðu þess­­ara mála í dag, en mun betur þarf að gera ef stefnan á að gagn­­ast neyt­endum og almenn­ingi vel. 

Meðal þess sem horfir til betri vegar í stefn­unni er að það er þó leit­ast við að horfa til hags­muna neyt­enda. Í upp­hafs­orðum neyt­enda­kafl­ans seg­ir: „Neyt­endur sem þekkja rétt­indi sín standa sterk­ari á mark­aði. Setja þarf skýrar reglur til grund­vallar við­skiptum og tryggja virka sam­keppni sem eykur vel­ferð neyt­enda og jafn­ræði fram­leið­enda".

Hingað til hafa hags­muna­verðir land­bún­að­ar­ins ekki verið að hafa mikið fyrir því að minn­ast á neyt­endur þegar þeir gera sínar kröfur um toll­vernd, toll­kvóta og fram­laga skatt­greið­enda á fjár­lög­um. Þeir hafa eig­in­lega horft þannig á að neyt­endur geti bara étið það sem bændur fram­leiða hvað sem það kostar og hvernig sem það er fram­leitt. Það sé mál land­bún­að­ar­ins. Umhverf­ið, dýra­vernd, mat­væla­verð, fjöl­breytni mat­væla... iss, pis­s... skiptir ekki máli. „Látið okkur hafa pen­ing, verndið okkur fyrir sam­keppni og við fram­leiðum bara það sem okkur sýnist," hafa þeir í raun­inni sag­t. 

Það má því segja að þessi kafli í mat­væla­stefn­unni sem fjallar um neyt­endur horfi til betri veg­ar. En jafn­vel í þessa fyrstu setn­ingu þar sem fjallar um neyt­endur og mat­væli er ljóst að það er litið þannig á að neyt­endum sé ekki treystandi, það þurfi að hafa vit fyrir þeim. Þá þurfi að upp­fræða um hvað sé þeim fyrir bestu og vernda þá fyrir eigin hvat­vísi og órök­réttum kaupá­kvörð­unum sem þeir myndu taka ef mat­væla­mark­aður væri frjáls. Það sé ekki óhætt að hleypa mat­vælum tolla- og hindr­un­ar­laust inn í landið því þá muni neyt­endur bara kaupa ódýr­ari inn­flutt mat­væli sem séu óholl, það fari illa með umhverfið og muni rústa íslenskum land­bún­að­i. 

Það sem mat­væla­stefnan hefði átt að byrja á að segja varð­andi neyt­endur er á þessa leið: 

„Neyt­endur hafa aðgang að opnum mat­væla­mark­aði þar sem í boði er án mark­aðs­hind­r­ana, fjöl­breytt úrvali mat­væla, á mark­aðs­verði, án tolla og ann­arra hind­r­ana ann­ara en þeirra sem stafa af eðli­legu fag­legu mat­væla­eft­ir­liti."

Með slíkri stefnu eykst fjöl­breytni mat­væla á mark­aði og verð lækka nokk­uð. Það kemur (fá­tæk­um) neyt­endum best og bætir sam­keppn­is­hæfni lands­ins sem ferða­manna­lands og lands sem á í vax­andi sam­keppni við önnur lönd um fólk og fyr­ir­tæki og þar með lífs­kjör.

Í fljótu bragði virð­ist stefnan vera rök­rétt hvað varðar kolefn­is­spor mat­væla. Hag­muna­verðir land­bún­að­ar­ins hafa haldið því fram að inn­lend mat­væli séu með minna kolefn­is­spor en inn­flutt. Það er ekki rétt. Það þarf að flytja inn aðföng fyrir mat­væla­fram­leiðslu til dæmis um 2 kg. af korni fyrir hvert kg. sem fram­leitt er af svína- og kjúklinga­kjöti. Svipað á við um lamba­kjöt­ið, að sínu leyti. Þá er eftir að nefna hvernig rík­is­styrkt mjólkur og kjöt­fram­leiðsla hefur farið með land­ið. Nægir að nefna vot­lendi, jarð­ar­gróður og mold­ina sem hefur „fokið burt". Nefnt er í stefn­unni að gæta þurfi að kolefn­is­spori, sem er rétt.

Sem sagt, mat­væla­stefnan er lítið spor í rétta átt, í flottum umbúðum sam­t. 

Höf­undur er við­skipta­fræð­ingur og í stjórn Neyt­enda­sam­tak­anna.