Að gera hlut­ina í öfugri röð eða van­hugsað var í minni barn­æsku kallað að gera hlut­ina með rass­hend­inni og fylgdu gjarnan umvand­anir í kjöl­far­ið. Þetta orða­til­tæki rifj­ast upp fyrir mér nú þegar ég fylgist með umræðum um frum­varp um nátt­úrupassa og örlögum þess.

Ísland – Galapa­gos norð­urs­ins

Stefán Tryggva­son, athafna­skáld og hug­s­uð­ur­

Ég er sjálfur hót­el­hald­ari og hef und­an­farin miss­eri talað fyrir hug­mynd um e.k. aðgangskort að helstu ferða­manna­stöð­um. Ég hef fyrst og fremst séð slíkan passa fyrir mér sem stjórn­tæki til að stýra álagi á ein­staka staði en jafn­framt sem aðferð til að afla fjár til upp­bygg­ingar ferða­manna­staða og jafn­vel ann­arra stórra verk­efna sem eðli­legt má telja að ferða­menn greiði sér­stak­lega til (t.d. mætti nota fé sem þannig væri aflað til að kosta lagn­ingu jarð­strengs yfir hálend­ið). For­senda þess­ara hug­mynda er sú trú mín að Ísland sé í raun og veru ein­stakt land sem umheim­ur­inn er aðeins að litlum hluta búinn að upp­götva. Með öðrum orðum þá held ég að fátt bendi til ann­ars en eft­ir­spurn eftir ferðum til lands­ins muni enn aukast í næstu fram­tíð og lík­ingin um Ísland sem Galapa­gos norð­urs­ins sé því ekki fjarri öllum sanni. Minn­umst þess að ekki eru nema 3-4 ár síðan að umræðan um milljón ferða­menn á Íslandi virt­ist langt inn í fram­tíð­inni.

Hafnir á þurru landi

Nú þegar ferða­þjón­ustan er orðin stærsta gjald­eyr­is­skap­andi atvinnu­grein þjóð­ar­innar og árlegur vöxtur milli 10 og 20% þá finnst manni eðli­legt, og ekki seinna vænna, að for­svars­menn grein­ar­innar og stjórn­völd setj­ist niður og ræð­i ­stöðu hennar og fram­tíð. Fyrir mér þarf þar ekki að vera um flók­inn gjörn­ing að ræða. Fyrir utan mál sem lúta að skattaum­hverfi  og almennri laga­setn­ingu þarf fyrst og fremst að ákveða með hvaða hætti ríkið kemur að verk­efnum sem greidd verða úr sam­eig­in­legum sjóð­um. Ég hef séð fyrir mér sam­lík­ing­una við upp­bygg­ingu hafna umhverfis landið nema hvað hér væri um að ræða „hafnir á þurru land­i“.  Í stuttu máli sé ég fyrir mér samn­ing um upp­bygg­ingu og rekstur ein­stakra staða/­svæða þar sem ríkið kostar ákveðna grunn­þætti svo sem gerð vega og stíga, bílaplana, hrein­læt­is­að­stöðu, upp­lýs­inga­gjöf, örygg­is­mál og eft­ir­lit og tryggir jafn­framt rekstur þess­arar þjón­ustu. Ein­boðið er að þjóð­garð­arnir og önnur svæði í eigu rík­is­ins falli undir þennan þátt. Og með því að ríkið standi mynd­ar­lega að upp­bygg­ingu þess­ara grunn­ein­inga, og bjóði síðan einka­að­ilum og sveit­ar­fé­lögum að samnýta eftir atvikum hús­næði og aðra aðstöðu, til veit­inga­rekstr­ar, sölu minja­gripa, sýn­inga­halds og aðstöðu til sölu afþrey­ing­ar, þá er það trú mín að nær öllum hugn­ist betur að ganga til slíks sam­starfs við ríkið en standa utan þess heild­stæða kerfis sem þessi upp­bygg­ing trygg­ir. Mynd­ar­leg upp­bygg­ing svæða þar sem arki­tekt­ar, lista­menn og iðn­hönn­uðir leit­uð­ust við að hanna mann­virki sem hæfðu hverjum stað og yrðu eft­ir­sókn­ar­verðir við­komu­staðir einir og sér, er að sjálf­sögðu mjög kostn­að­ar­söm. Þá er fyrst ástæða til að fara að ræða gjald­töku af ferða­mönn­um. Hún er að mínu mati sjálf­sögð og á að vera umtals­verð. And­virði brenni­víns­fleygs fyrir Íslands­ferð­ina gæti verið ágætis við­mið!

Vanga­veltur um frjálsa för um landið og óheftan aðgang að nátt­úr­unni má leggja til hliðar þar sem þessi gjald­taka mið­að­ist aðeins við veitta þjón­ustu. Sú þjón­usta hæf­ist þegar að því kæmi að leggja öku­tæki í stæði og í fram­hald­inu nýta aðra þá þjón­ustu sem á skil­greindu þjón­ustu­svæði væri að finna. Allir gætu eftir sem áður ekið og gengið frjálsir um Þing­velli! Það væri fyrst þegar rennt væri inná bílaplanið við þjón­ustu­mið­stöð­ina sem gjald­mælir­inn færi að tikka. Fjöldi bíla­stæða tak­mark­aði fjölda gesta á svæðum og rautt ljós þýddi ein­fald­lega fullt þá stund­ina. Til frek­ari stýr­ingar má hugsa sér fyr­ir­fram pöntuð stæði, sem væru greidd sér­stak­lega, ef hópar og e.t.v. ein­stak­lingar vildu tryggja sér aðgang. Fram­kvæmdin væri að öðru leyti sú að gestir gætu keypt aðgang fyr­ir­fram og í flestum til­fellum raf­rænt. Eft­ir­lit yrði til­vilj­un­ar­kennt en veru­legar sektir tryggðu að á skömmum tíma þætti nær öllum kaup á aðgangi sjálf­sögð, líkt og ger­ist í sam­göngu­kerfum stór­borga.

Æsifrétta­mennska og upp­hróp­anir hafa leitt til þess að hver hefur eftir öðrum að ágangur ferða­manna sé að gjör­eyða landinu.

Það sem hér er boðað er vissu­lega mið­stýrð lausn með veru­legri aðkomu rík­is­ins. Mikil upp­bygg­ing fyrst og fremst úti á landi og fjölgun atvinnu­tæki­færa eftir því. En með trúna á ein­stakt virði lands­ins og trú á getu okkar til góðra verka má afla þess­ara tekna með ein­faldri gjald­töku af ferða­mönnum án þess að hefta för nokk­urs manns um land­ið.

Óraun­hæft mat á umhverf­is­spjöll­um?

En hver er raun­veru­leik­inn í dag? Æsifrétta­mennska og upp­hróp­anir hafa leitt til þess að hver hefur eftir öðrum að ágangur ferða­manna sé að gjör­eyða land­inu, áníðslan sé slík að um mestu umhverf­isógn lands­ins sé að ræða og annað í þeim dúr. Ég spyr bara hefur fólk ekki séð traðk eftir hesta og önnur hús­dýr, afleið­ingar umferðar öku­tækja og mann­virkja­gerðar að ógleymdum áhrifum sjálfrar nátt­úr­unn­ar. Sem bóndi til margar ára og land­mót­un­ar­maður þá full­yrði ég að umhverf­is­spjöll vegna ferða­manna við ein­staka ferða­manna­staði eru smá­mál á stóra skal­anum og það sem enn frekar skiptir máli, hreinir smá­aurar að gera úrbætur þar sem þess er þörf. Þessi með­virkni og múgæs­ing hefur síðan leitt til þess að við, fyrst ferða­þjón­ustu­að­ilar og sam­tök okkar og nú þing­menn, höfum marg­þvælst í afstöðu til svo­kall­aðs nátt­úrupassa sem hefur það eitt að mark­miði að afla fjár til sjálf­sagðra úrbóta sem í flestum til­fellum þýðir aðeins að setja plástur á sár­in. Inní þessi mál hefur svo bland­ast dæma­laus umræða um almanna­rétt­inn til að ferð­ast um landið að ógleymdri þjóð­rembu­um­ræð­unni um rétt okkar Íslend­inga umfram aðra til slíks.

Ég vona að Ragn­heiður Elín dragi um margt ágætt  frum­varp sitt um nátt­úrupassa til baka að svo stöddu. Bíðum nið­ur­stöðu nefndar ráð­herra sem fjalla á um stefnu­mörkun í grein­inni og laga­setn­ingar um „Lands­á­ætlun um upp­bygg­ingu inn­viða fyrir ferða­menn til verndar nátt­úru og menn­ing­ar­sögu­legum minj­u­m“, sem von mun vera á. Von­andi verður í fram­hald­inu gerður e.k. sátt­máli til næstu ára um mynd­ar­lega og mark­vissa upp­bygg­ingu grunn­þjón­ustu í ferða­þjón­ustu. Þá fyrst er sér­stök gjald­taka af ferða­mönnum tíma­bær, hvort sem það verður á formi nátt­úrupassa eða ein­hvers ann­ars. Þangað til skulum við öll anda með nef­inu.