Við stofnun Vatna­jök­uls­þjóð­garðs náð­ist sátt um nýt­ingu og vernd. Það varð til þess að aðkoma þeirra sem búa í eða í grennd við þjóð­garð­inn um end­an­lega á­kvörðum og útfærslu garðs­ins var tryggð. Það er algjört skil­yrði að heima­fólk hafi ríka aðkomu að stjórn garðs­ins. Þetta er ekki bara tækni­legs eðlis held­ur líka sam­fé­lags­legs eðl­is.

Vatna­jök­uls­þjóð­garð­ur­inn var í upp­hafi minni en hann er í dag. Þeg­ar ­starf­semi þjóð­garðs­ins var kom­inn í gang komu jafn­vel þeir sem voru til að ­byrja með frekar nei­kvæð­ir, með til­lögur um stækk­un.Þannig er þjóð­garð­ur­inn ekki ógn eins og margir héldu í upp­hafi. Hann hefur and­stætt því reynst ver­a tæki­færi til þess að byggja upp atvinnu og mann­líf.

Vatna­jök­uls­þjóð­garður hefur verið lyk­il­að­ili í þróun vetra­ferða­mennsku. Það hefur orðið til þess að það hafa verið stofnuð fyr­ir­tæki sem eru með margs­kon­ar ­starf­semi í garð­in­um. Þannig hefur vetr­ar­starf­semi náð fót­festu á ýmsum stöð­u­m og þessi  fyr­ir­tæki eru mörg hver með öfl­uga starf­semi og hafa á sín­um ­vegum marga starfs­menn. T.d. er starf­semi í Skafta­felli í dag umfangs­mikil allt ár­ið. Heils­ár­starf­semi skiptir sköpum þegar leitað er eftir starfs­fólki. Þetta hefur haft áhrif á allt sam­fé­lag­ið. Sem dæmi má nefna að það var á sínum tíma ­búið að loka barna­skóla á svæð­inu vegna þess að það voru svo fáir nem­end­ur eft­ir, en nú er búið að opna hann aftur og komnir fleiri nem­endur en áður. Menn átta sig á að þessi öfl­ugu fyr­ir­tæki sem eru að byggj­ast upp eiga mikið und­ir­ ­garð­in­um.

Þegar við veltum fyrir okkur áhrifum ferða­þjón­ust­unnar og þjóð­garðs­ins þá er hægt að hafa í huga sam­lík­ing­una við sjáv­ar­út­veg­inn; Það væri engin útgerð á Ís­landi ef bryggjur hefðu ekki verið byggð­ar, skipin þurfa bryggjur til að kom­a auð­lind­inni í land. Ferða­þjón­ustan þarf líka sína bryggju til að tengja sam­an­ verð­mætin og lang­mik­il­væg­asta bryggjan á áhrifa­svæði VJÞ er þjóð­garð­ur­inn ­sjálf­ur. Þjóð­garðar og það sem þeim fylgir, eins og aðgengi, merk­ing­ar, ­göngu­stígar og gesta­stof­ur, það eru bryggjur ferða­þjón­ust­unn­ar. Því er mjög ­mik­il­vægt varð­andi umræðu um vernd mið­há­lend­is­ins að það hlýtur að vera hlut­i af umræð­unni að spyrja hvaða aðstæður þurfum við að skapa þar?

Stjórn­völd eru þessa dag­ana að átta sig og setti 850 millj­ónir í ferða­manna­stað­i ­sem liggja undir skemmd­um, en hluti þess­ara pen­inga eru enn ónýtt­ir. Þeir vor­u ein­ungis veittir til svæða sem eru í eigu rík­is­ins. Til við­bótar við þessa ­pen­inga liggur millj­arður inni á hliða­reikn­ing sem Fjarð­arál og Lands­virkj­un greiddu í auð­linda­sjóð fyrir 4 árum síð­an. Það er ótrú­legt að sveit­ar­fé­lög­in ­fái ekki að nýta þessa fjár­muni. Þetta er í raun lítil upp­hæð miðað við umfang ­ferða­mennsk­unnar í dag og þeirra tekna sem hún aflar í þjóð­ar­bú­ið. Ferða­menn og sú þjón­usta sem þeir eru að kaupa skilur eftir mikla fjár­muni í sveit­ar­fé­lög­unum og styður þannig íslenskt sam­fé­lag um land allt.

Sé litið til stöð­unnar er skyn­sam­leg­asta leiðin að gera mið­há­lendið að einni skipu­lags­legri heild. Það myndi hindra hags­muna­á­rekstra þar sem ­þjóð­garður á mið­há­lend­inu væri eign allra lands­manna. Þannig yrði þjóð­ar­sátt um ­svæð­ið. Algert grund­vall­ar­at­riði að sam­ráð væri haft við hags­muna­að­ila um rammann sem skap­aður væri utan um vernd svæð­is­ins. Þar væri sátt um aðgengi og ­um­ferð um svæðið mik­il­væg­ust.

Með öðrum orð­um, að skýr og ásætt­an­leg stefna væri um mis­mun­and­i vernd­ar­svæði, þ.e. í ljósi þess að vernd er eitt form nýt­ingar þyrfti að ver­a ­skýrt hvað fælist í vernd­ar­flokkum Alþjóða nátt­úru­vernd­ar­sam­tak­anna (sem hafð­ir eru til við­mið­unar þegar vernd­ar­svæði eru mynd­uð). Þá kom einnig fram að teng­ing við heima­menn væri mjög mik­il­væg; að hug­myndir um stjórnun og stýr­ing­u kæmu meðal ann­ars úr nærum­hverfi svæð­is­ins og að ef unnið yrði að mynd­un ­þjóð­garðs á mið­há­lend­inu þá þyrfti und­ir­bún­ing­ur­inn að vera settur í sam­fé­lags­leg­t ­sam­hengi m.t.t. sjálf­bærrar atvinnu­þró­unar og nýt­ing­ar, fram­tíð­ar­verð­mæta og vöxt sveit­ar­fé­lag­anna sem þar eru.

Staður þar sem gestum fynd­ist þeir vel­komnir og nátt­úru­gæði og brugð­ist við sí­vax­andi ferða­manna­straumi með nauð­syn­legri stýr­ingu, jafn­framt sem að almanna­rétt­ur væri jafn­vel betur tryggður en innan landa í einka­eigu. Reynslan af VJÞ hef­ur ­sýnt fram á að í þjóð­garði fælust mikil tæki­færi til upp­bygg­ingar og at­vinnu­þró­unar nær­sveit­ar­fé­laga. Einnig var nefnt að þjóð­garður á mið­há­lend­inu myndi skapa sterka ímynd fyrir nátt­úru­vernd jafnt sem sjálf­bæra ­ferða­þjón­ustu á Íslandi og að hann gæti orðið tákn­mynd sam­vinnu og lýð­ræð­is.

Nátt­úru­vernd á að vera í fyr­ir­rúmi en jafn­framt að almanna­réttur og aðgeng­i allra væri tryggt. Þar væri sam­ráð og aðkoma hags­muna­að­ila að stjórn og ­stýr­ingu meg­in­at­riði, og að tekið yrði til­lit til nýt­ing­ar­réttar þeirra hópa ­sem áttu full­trúa á fund­in­um; skyn­sam­legar reglur um sjálf­bæra nýt­ingu bænda, ­upp­bygg­ingu ferða­þjón­ustu, sjálf­bæra nýt­ingu úti­vi­star­fólks (ak­andi, veið­and­i, ­gang­and­i). Þá þyrfti stefnu­mótun um mis­mun­andi ferða­þjón­ustu á mis­mun­and­i ­svæðum og að tekið væri til­lit til helg­un­ar­svæða úti­vi­star­fé­laga.