Í gær var til­laga alþjóða­stjórnar Amnesty International um að aflétta refs­ingum af kaupum og sölu á vændi sam­þykkt á heims­þingi sam­tak­anna. Vændi barna, fórn­ar­lamba mansals eða ann­arrar nauð­ungar á að vera und­an­skilið afglæpa­væð­ingu, sam­kvæmt til­lög­unni.

Þetta skref Amnesty hef­ur, væg­ast sagt, gert allt vit­laust. Það ástand er fjarri því bundið við Ísland því umræður um hvort sam­tökin hafi með þessu stigið langt út fyrir til­gang sinn og upp­haf­legt erindi er að finna í fjöl­miðlum flestra vest­rænna ríkja.

Í grófum dráttum skipt­ist umræðan upp í tvo skóla. Ann­ar, sem er mun fjöl­menn­ari, er drif­inn áfram af rétt­læt­is­hug­sjón og til­finn­ingarökum um að vændi eigi að vera bannað og að það sé bein­línis and­stætt mann­rétt­indum að vera ann­arrar skoð­un­ar. Það er mjög auð­velt að skilja hvaðan þeir sem þess­ari hlið til­heyra eru að koma.

Hinn skól­inn ber fyrir sig ein­föld, og jafn­vel barna­leg, rök um að bann við vændi feli í sér skerð­ingu á sjálf­sögðu atvinnu­frelsi og fylgni við bann sé því nán­ast kven­fjand­sam­legt (80 pró­sent þeirra sem stunda vændi eru kon­ur). Það þarf þó að vera með afskap­lega skerta raun­veru­leika­teng­ingu til að halda þessu fram.

Inn á milli þess­arra tveggja skóla, og skot­grafa­hern­aðar þeirra á milli, eru síðan flest allir aðrir fast­ir.

Vill Amnesty auka aðgengi að vændi?

En hvað var Amnesty raun­veru­lega að segja? Voru sam­tökin að reyna að gera kaup­endum vændis eða þriðju aðilum sem hagn­ast á því auð­veld­ara fyrir með að svala fýsnum sínum eða græða pen­inga? Voru þau að inn­leiða per­sónu­frels­is-nýfrjáls­hyggju inn í stefnu sína? Nei, það er alls ekki rök­stuðn­ing­ur­inn fyrir því að sam­tökin ákváðu að stíga það stóra skref að marka sér afstöðu í þessu máli. Þau vilja beita sér fyrir því að kaup og sala á vændi, sem er ekki til­komið vegna nauð­ung­ar, verði ekki lengur refsi­vert til að tryggja að kyn­lífs­starfs­menn (e. sex wor­kers) njóti sömu laga­legu verndar frá mis­notk­un, man­sali og ofbeldi og aðr­ir.

Í til­kynn­ingu vegna ákvörð­un­ar­innar er eft­ir­far­andi haft eftir Salil Shetty, fram­kvæmda­stjóra Amnesty International: „Kyn­lífs­starfs­menn eru einn mesti jað­ar­hópur í heim­inum sem í flestum til­fellum stendur frammi fyrir stöðugri ógn um mis­mun­un, ofbeldi og mis­notk­un. Alþjóða­stjórn okkar hefur greitt götu þess að taka upp stefnu til að vernda mann­rétt­indi kyn­lífs­starfs­manna sem mun hjálpa til við að móta fram­tíð­ar­vinnu Amnesty International í þessum mik­il­væga mála­flokki.“

Áhugi rekur ekki fólk í vændi

Það má, og á að, deila um hvort þetta sé rétt skref hjá Amnesty, og á við­brögð­unum er ljóst að sam­tökin munu lík­ast til líða fyrir að hafa stigið skref­ið. Fjöldi fólks mun hætta stuðn­ingi við sam­tök­in. En það er erfitt að efast um að til­gang­ur­inn sé ein­ungis sá að reyna að standa aukin vörð um mann­rétt­indi þeirra sem stunda vændi.

Flest skyn­samt og upp­lýst fólk getur verið sam­mála um að afar fáir leið­ist út í vændi af áhuga á starf­inu. Þeir sem stunda vændi selja aðgang að lík­ama sínum á hátt sem eng­inn annar ger­ir. Lík­am­legar og and­legar afleið­ingar þess geta verið sam­bæri­legar því sem þolendur kyn­ferð­is­of­beldis verða fyr­ir. Með örfáum und­an­tekn­ing­ar­til­vikum þá er það því neyð eða nauð­ung sem rekur fólk í að stunda vændi.

Þeir sem stunda vændi selja aðgang að lík­ama sínum á hátt sem eng­inn annar ger­ir. Lík­am­legar og and­legar afleið­ingar þess geta verið sam­bæri­legar því sem þolendur kyn­ferð­is­of­beldis verða fyr­ir. Með örfáum und­an­tekn­ing­ar­til­vikum þá er það því neyð eða nauð­ung sem rekur fólk í að stunda vændi.

Því miður er bæði eft­ir­spurn eft­ir, og mikil gróðra­von í, vænd­is­starf­semi. Þess vegna stunda tugir millj­óna manna, aðal­lega kon­ur, vændi. Upp­ræt­ing þess væri óskandi, en því miður ekki raun­hæf nema að það finn­ist leið til að eyða þeim félags­lega ömur­leika sem neyðir þorra þeirra sem stunda þessa iðju til að gera það. Sú töfra­lausn virð­ist ekki á næsta leyti.

Hvernig tekið er á vændi er því mjög flókið úrlausn­ar­efni og það eru ekki til alls­herj­ar­skyndi­lausnir á því. Þótt fólk hafi megna and­styggð á starf­sem­inni þá leysir það ekki vanda þeirra sem eru fastir í viðjum hennar að lög­festa þá til­finn­ingu.

Ömurð hverfur ekki við bann

Það hefur nefni­lega lengi verið reynt að banna vændið í burtu, án þess að það hafi skilað til­ætl­uðum árangri. Á Íslandi og nokkrum öðrum Norð­ur­löndum hefur verið tekin upp svokölluð sænsk leið þar sem sala á vændi er lög­leg en kaup ekki. Engin rann­sókn hefur verið gerð hér­lendis til að sýna fram á hvernig inn­leið­ing þeirrar leiðar hefur geng­ið. Þ.e. hvort hún hafi skilað ein­hverjum árangri öðrum en þeim að fá kaup­endur vændis dæmda.

Til­gang­ur­inn hlýtur að vera sá að gera aðstæður þeirra sem eru fastir í þeim ömur­legu aðstæðum sem vændi er þannig að þeir verði fyrir sem minnstum skaða og geti liðið sem bæri­leg­ast. Þangað til að það hefur verið kannað almenni­lega er ekki hægt að taka afstöðu til þess hvort laga­breyt­ingin hafi verið góð eða ekki.

Hitt sem fólk verður að muna er að allur heim­ur­inn er ekki Skand­in­av­ía. Norð­ur­landa­bú­um, óháð því hvort þeir séu banka­starfs­menn eða vænd­is­kon­ur, eru tryggð grund­vall­ar­mann­rétt­indi og þjón­usta sem stendur þorra heims­ins ekki til boða. Það sem okkur þykir sjálf­sagt, og er fest í lög og/eða stjórn­ar­skrá, er það ekki fyrir flesta aðra. Og alþjóða­sam­tök eins og Amnesty eiga skjól­stæð­inga alls stað­ar. Þess vegna leggja þau fram til­lögur líkt og þá sem sam­þykkt var um helg­ina.

Glatað tæki­færi

Út frá þeim upp­lýs­ingum sem mér standa til boða þá get ég ekki tekið afstöðu til þess hvort ákvörðun Amnesty International um að styðja afglæpa­væð­ingu vændis sé rétt eða ekki. Ég finn fyrir sömu rétt­læt­is­til­finn­ingu og þeir sem eru reið­astir út í sam­tök­in, vegna þess að ég myndi vilja banna burt allt vændi sem er sprottið af neyð eða nauð­ung. Ég held hins vegar að það sé ósk­hyggja og því skil ég líka þau sjón­ar­mið að reyna að fara leiðir í laga­setn­ingu sem miða að því að vernda mann­rétt­indi þeirra sem eru fastir í viðjum vændis og lág­marka það tjón sem þeir verði fyr­ir.

Flestir geta verið sam­mála um að vændi er mein­semd sem ber að reyna að upp­ræta. Til­laga Amnesty International bauð því upp á að það væri hægt að eiga mjög inni­halds­ríka og mik­il­væga sam­ræðu, byggða á rökum og stað­reynd­um, um þessa mein­semd. Því miður virð­ast til­finn­ing­arnar hafa borið okkur það mikið ofur­liði í þetta skiptið eins og svo oft áður.

Og sam­ræðan á sér því stað á milli skot­grafa.