Átján aðild­ar­fé­lög Banda­lags háskóla­manna eiga nú að baki kostn­að­ar­sama kjara­bar­áttu við rík­ið. Þungar verk­falls­að­gerðir taka að sjálf­sögðu sinn toll og sá kostn­aður verður ekki allur met­inn í krón­um. Félögin mættu hins vegar gagn­að­ila við samn­inga­borðið sem hvorki var reiðu­bú­inn að hlusta á þeirra við­horf, né heldur setja á borð annað en afar­kosti.

Upp­hafið

Þegar samn­inga­við­ræður við ríkið hófust lögðu við­semj­endur fram hug­myndir sínar um nýjan kjara­samn­ing. Hug­myndir rík­is­ins voru mjög á lágu nót­unum eins og búist var við enda litið á þær sem upp­haf­stil­boð sem gert var ráð fyrir að yrði sá samn­ings­grund­völlur sem lagður yrði til grund­vallar samn­inga­við­ræð­un­um. Fljótt kom í ljós að ríkið leit ekki svo á að nýr kjara­samn­ingur yrði byggður á hug­myndum við­semj­end­anna beggja um efni, heldur ein­ungis á sínum hug­mynd­um. Til­boð rík­is­ins var sem sagt ekki samn­ings­grund­völlur heldur loka­til­boð og í því ljósi með öllu óað­gengi­legt.

Verk­föll

Svo ótrú­legt sem það hljóm­ar, þá virð­ist sem við­semj­andi BHM hafi ætlað að neyta afls­munar til að þvinga fram nýjan kjara­samn­ing sem var ber­sýni­lega afar ósann­gjarn en um leið var auð­vitað jafn­ó­lík­legt að hann hefði verið sam­þykktur af félags­mönnum aðild­ar­fé­lag­anna. Aðeins eitt var til ráða, að láta reyna á samn­ings­rétt­inn með aðgerð­um. Verk­falls­að­gerð­irnar sem ráð­ist var í, voru því ekki val­kvæðar heldur voru félögin í raun þvinguð til þeirra og þá um leið til að bera kostn­að­inn af þeim á einn veg eða ann­an.

Nú er það svo að hefð­bundnar verk­falls­að­gerðir fel­ast að jafn­aði í alls­herj­ar­vinnu­stöðvun þess hóps sem leitað er samn­inga fyrir og þá greiðslu á verk­falls­bótum að því marki sem sjóðir félaga leyfa. Oftar en ekki eru þessar bætur aðeins hluti þess tekju­taps sem félags­menn verða fyr­ir. Kostn­að­ur­inn lendir að veru­legu leyti á ein­stak­ling­unum beint. Alls­herj­ar­verk­fall gagn­vart rík­inu hefði þannig óhjá­kvæmi­lega þýtt umtals­verða röskun á högum fjöl­margra fjöl­skyldna á meðan stórir hópar s.s. allir starfs­menn stjórn­ar­ráðs­ins hefðu þurft að sitja hjá vegna þess að þeir hafa ekki verk­falls­rétt. Þetta þótti því ekki ásætt­an­legt og fljót­lega var farið að leita óhefð­bund­inna leiða. Reynt að finna aðgerðir sem gætu valdið trufl­unum á starf­semi rík­is­ins, með minnstu mögu­legu áhrifum á hags­muni skjól­stæð­inga þess, og með sem minnstum áhrifum á kjör félags­manna.

Nið­ur­staðan varð sú að velja staka hópa, stakar stofn­an­ir, þar sem verk­föll voru boðuð ýmist tíma­bundið eða ótíma­bund­ið. Þessi leið hafði það í för með sér að til­tölu­lega fámennur hópur fór í verk­fall fyrir alla heild­ina og því þurfti að finna leið til að bæta hópnum tekju­tap­ið. Það var gert þannig að öll átján félögin greiddu jafn mikið hlut­falls­lega í verk­falls­sjóð BHM eftir hlut­falli rík­is­starfs­manna í við­kom­andi félagi. Það fyr­ir­komu­lag lagð­ist auð­vitað mjög mis­þungt á félögin og varð t.d. til þess að Félag háskóla­mennt­aðra starfs­manna stjórn­ar­ráðs­ins, FHSS þurfti þegar upp var staðið og vegna lengdar verk­fall­anna að taka lán til að standa við skuld­bind­ingar sínar við verk­falls­sjóð­inn og að hækka félags­gjöld tíma­bundið til að geta greitt lánið til baka.

Sá fórn­ar­kostn­aður var þó smá­vægi­legur miðað við þann ávinn­ing sem fékkst þegar málið var end­an­lega leitt til lykta. Verk­föllin hófust og samn­inga­við­ræður héldu áfram, nú undir verk­stjórn sátta­semj­ara rík­is­ins, og hvað gerð­ist? Ekk­ert, nema að með hverjum deg­inum varð skýr­ara að ríkið ætl­aði ekki að semja. Eðli­legt er að velta fyrir sér hvaða hugsun getur legið að baki slíkri afstöðu af hálfu rík­is­ins. Var ætl­unin virki­lega sú að svelta BHM félögin þar til sam­staða þeirra rofn­aði eða þar til þau kæmust í þrot fjár­hags­lega og neydd­ust til að aflýsa aðgerðum sínum og þiggja þann samn­ing sem ríkið bauð?

Hvað gátu BHM félögin gert í þess­ari stöðu?

Að­eins eitt, þ.e. að þétta rað­irn­ar, efla sam­stöð­una, láta enga bil­bug á sér finna og þrauka í von um að ríkið sæi að sér og byrj­aði að semja. Hinn kost­ur­inn var í raun óhugs­andi, þ.e. að gef­ast upp og þiggja það hraksmán­ar­lega til­boð sem var á borð­inu því það var svo lágt að það hefði aldrei verið sam­þykkt af félags­mönn­um. Þetta gekk eft­ir, sam­staðan rofn­aði aldrei, efldist frekar, en eftir því sem áhrif verk­fall­anna urðu meiri jókst þrýst­ingur frá þeim sem þau bitn­uðu á eins og t.d. LSH og eft­ir­lits­að­ila með öryggi á sjúkra­húsum og raddir urðu hávær­ari um að binda yrði enda á verk­fall­ið.

BHM félögin svör­uðu með því að segja að öryggi væri tryggt og sú trygg­ing væri inn­byggð í kerfið með und­an­þágu­nefndum sem hefðu bein­línis það hlut­verk að tryggja að hvergi kæmu brestir í öryggi á sjúkra­hús­um. Allt kom fyrir ekki og þar kom að rík­ið, við­semj­andi BHM ákvað að láta Alþingi banna verk­fallið með lögum og skipa gerð­ar­dóm til að kveða upp úrskurð í deil­unni.

Gerð­ar­dóm­ur­inn

Gerð­ar­dóm­ur­inn kvað upp úrskurð sinn hinn 14. ágúst s.l. Í honum er rakið hver hafi verið fyr­ir­mæli lag­anna um verk­efni hans og þar kemur m.a. fram að hann skyldi hafa hlið­sjón af kjörum þeirra sem sam­bæri­legir geta talist að mennt­un, störf­um, vinnu­tíma og ábyrgð og, eftir atvikum kjara­samn­ingum sem und­ir­rit­aðir hefðu verið frá 1. maí 2015 og almennri þróun kjara­mála hér á landi. Við ákvarð­anir skyldi jafn­framt gæta að stöð­ug­leika efna­hags­mála.

Í úrskurð­ar­orðum segir síðan að launa­hækk­anir skuli vera 7,2% sbr. útfærslu í launa­töflum í fylgi­skjölum og taka gildi frá og með 1. mars 2015. Þá skuli launa­hækk­anir vera 5,5% frá 1. júní 2016 og jafn­framt 1,65% til útfærslu mennt­un­ar­á­kvæða frá sama tíma. Hinn 1. júní 2017 skuli koma til sér­stök ein­greiðsla að fjár­hæð 63.000 kr.

Rann­sóknir á launa­þróun

Gerð­ar­dóm­ur­inn birtir með úrskurði sínum nið­ur­stöðu rann­sókna sinna á launa­þróun sam­bæri­legra stétta og því er ljóst að hann er að úrskurða sam­bæri­legar hækk­anir eins og honum var lög­skylt að gera. Hverjar eru þá hækk­an­irnar sem úrskurð­aðar voru og hvað segir það okkur um til­boð rík­is­ins og um fram­göngu full­trúa þess? Í úrskurði gerð­ar­dóms­ins er kveðið á um leið­rétt­ingu á hlut­föllum milli launa­flokka og þrepa í launa­töflu og það veldur því að launa­hækk­anir frá 1. mars 2015 eru mis­mun­andi eða frá 7,2% og til 12,3%. Launa­hækk­an­irnar 1. júní 2016 eru 5,5% á alla launa­flokka. Þetta gerir upp­safnað 13,1% til 18,5% launa­hækk­anir og þá á eftir að bæta við 1,65% mennt­un­ar­á­lag­inu.

Til­boð rík­is­ins

Svo ótrú­legt sem það kann að hljóma þá lagði samn­inga­nefnd rík­is­ins aldrei fram neitt form­legt til­boð heldur aðeins hug­mynd­ir. Þær kváðu á um 3,5% launa­hækkun við und­ir­ritun samn­ings og ígildi sömu hækk­unar ári seinna. Þegar nær dró samn­ingum Sam­taka atvinnu­lífs­ins, SA, við sína við­semj­endur breytt­ust hug­myndir rík­is­ins yfir í „það sama og SA myndi semja um“ án þess þó að það væri neitt nánar skil­greint. Það er því ljóst að him­inn og haf er á milli þess sem ríkið bauð og þess sem gerð­ar­dómur úrskurð­aði á grund­velli rann­sóknar á launa­þróun sam­bæri­legra stétta. Það er jafn­framt ljóst að gerð­ar­dómur leit ekki svo á að úrskurður hans hefði neitt að gera með stöð­ug­leika efna­hags­mála enda mátti hann ekki gera neitt til að raska hon­um.

Kjafts­högg

Ég kann ekki betri lýs­ingu á þess­ari nið­ur­stöðu fyrir við­semj­anda okk­ar. Hann er búinn að koma sér í þá maka­lausu stöðu að trú­verð­ug­leiki hans er eng­inn lengur og vinnu­brögðin þannig að ekki er hægt að líkja þeim við neitt annað en til­raun til vald­níðslu þar sem hinn sterk­ari neytir afls­munar til að reyna að þvinga hinn veik­ari til að ganga að til­boði sem nú er í ljós leitt að var afar ósann­gjarnt. Hann er jafn­framt búinn að afreka það að slíta asna­eyrun af við­semj­anda sínum og hann verður því ekki dreg­inn á þeim fram­ar.

Höf­undur er sér­fræð­ingur í inn­an­rík­is­ráðu­neyt­inu og situr í stjórn Félags háskóla­mennt­aðra starfs­manna stjórn­ar­ráðs­ins.