Ýmsir hafa gagn­rýnt málið opin­ber­lega und­an­farin miss­eri. Þannig sagði Unnur Gunn­ars­dótt­ir, for­stjóri Fjár­mála­eft­ir­lits­ins, nýverið í sjón­varps­þætt­inum 21 á Hring­braut að hún gæti ekki séð að sam­ein­ing við Seðla­banka Íslands myndi auka sjálf­stæði eft­ir­lits­ins frá póli­tík. Unnur sagði að sjálf­­stæði fjár­­­mála­eft­ir­lits þyrfti að vera bæði frá stjórn­­­málum og þeim eft­ir­lits­­skyldu aðilum sem Fjár­­­mála­eft­ir­litið á að fylgj­­ast með. Með sam­ein­ingu stofn­ana verði til þrjár stoðir innan hins nýja seðla­­banka: stoð pen­inga­­stefnu, fjár­­­mála­­stöð­ug­­leika og fjár­­­mála­eft­ir­lits.

Þá skrif­aði Gylfi Zoega, pró­­­fessor í hag­fræði, ítar­­­legri grein í Vís­bend­ingu nýverið þar sem fjall­aði meðal ann­­­ars um fyr­ir­hug­aða sam­ein­ingu Seðla­­­banka Íslands og Fjár­­­­­mála­eft­ir­lits­ins, með gagn­rýnum hætt­i.

Í grein Gylfa sagði að marg­vís­­legar hættur geti steðjan að fjár­­­­­mála­eft­ir­liti og sjálf­­­stæði þess á litlum mark­aði eins og þeim íslenska. T.d. geti stjórn­­­­­mála­­­menn reynt að hafa áhrif á, bæði í gegnum per­­­són­u­­­leg tengsl við fjár­­­­­festa og með póli­­­tískum skip­unum í stjórn­­­­­ir.

Unnur sagð­ist í áður­nefndum sjón­varps­þætti hafa lesið grein Gylfa og taldi hana glögga og góða grein­ingu á þeim áskor­unum sem fylgja sam­ein­ing­unni.

Þjóð­ar­sjóður lík­lega út af borð­inu

Þá liggur fyrir að frum­varp um svo­kall­aðan Þjóð­ar­sjóð mun mæta tölu­verðri and­stöðu. Í frum­varpi var upp­haf­lega lögð áhersla á að þverpóli­tísk sátt mndi ríkja um sjóð­inn og Bjarni Bene­dikts­son, fjár­mála- og efna­hags­ráð­herra, lagði á sínum tíma áherslu á að málið yrði afgreitt í sátt. Sú sátt er ein­fald­lega ekki til stað­ar.

Meiri­hluti efna­hags- og við­skipta­nefnd­ar, sem mælti með sam­þykkt frum­varps­ins um miðjan maí með örlitlum breyt­ing­um, sam­an­stóð ein­ungis af þing­mönnum stjórn­ar­flokk­anna. Stjórn­ar­and­staðan hefur sett fram marg­hátt­aðar athuga­semdir við mál­ið. Á meðal þess sem Oddný Harð­ar­dótt­ir, þing­maður Sam­fylk­ing­ar­inn­ar, finnur að mál­inu í sínu minni­hluta­á­liti er að ein­ungis fjár­magn sem fellur til vegna orku­auð­lindar eigi að rata í sjóð­inn, en ekki vegna nýt­ingu ann­arra auð­linda. Þá kemur fram skýr and­staða gagn­vart þeirri hug­mynd fjár­mála- og efna­hags­ráð­herra að láta einka­að­ilum á fjár­mála­mark­aði eftir það verk­efni að ávaxta Þjóð­ar­sjóð­inn. Oddný telur að sjóð­ur­inn eigi, verði hann settur á lagg­irn­ar, að heyra undir Seðla­banka Islands, líkt og háttar til að mynda með norska olíu­sjóð­inn. Í áliti hennar segir að hún telji það „afar slæma hug­mynd að útvista bæði rekstri og áhættu­stýr­ingu á stórum sjóði í rík­i­s­eigu til einka­að­ila. Meðal þeirrar fyr­ir­sjá­an­legu hættu sem það skapar eru hags­muna­á­rekstr­ar, freistni­vandi og mark­aðs­bjög­un.“

Þor­steinn Víglunds­son, full­trúi Við­reisnar í nefnd­inni, skil­aði sér áliti þar sem hann sagð­ist ekki vilja fara út í miklar efn­is­legar athuga­semdir við ein­stakar greinar frum­varps­ins eða almennt fyr­ir­komu­lag á rekstri sjóðs­ins í ljósi þess að hann lýsi almennri and­stöðu við stofnun slíks sjóðs og þar með við sam­þykkt frum­varps­ins. „Rétt er þó að benda á tvö lyk­il­at­riði. Ann­ars vegar almenn skil­yrði fyrir úttekt úr sjóðnum og hins vegar ákvæði til bráða­birgða um að fram­lög skuli vera lægri tíma­bundið til að fjár­magna útgjöld rík­is­sjóðs.“

Sig­mundur Davíð Gunn­laugs­son situr í efna­hags- og við­skipta­nefnd fyrir Mið­flokk­inn. Í hans minni­hluta­á­liti eru settar fram alls sjö tölu­settar ástæður fyrir því að hann sé á móti fram­gangi frum­varps­ins. Sig­mundur Davíð telur meðal ann­ars óljóst hvers vegna skyn­sam­legt sé að byrja að safna í Þjóð­ar­sjóð á meðan rík­is­sjóður er skuld­settur og ríkið hefur á herðum ófjár­magn­aðar líf­eyr­is­skuld­bind­ing­ar. Hann telur sterk rök fyrir því að fjár­magnið myndi nýt­ast betur í önnur verk­efni, til að mynda upp­bygg­ingu inn­viða eða til að lækka skatta eða aðrar álög­ur. Sig­mundur Davíð seg­ir, líkt og Odd­ný, að álita­málum um rekstur sjóðs­ins sé ósvar­að. Þá liggi ekki fyrir grein­ing á ætl­uðum kostn­aði við rekstur sjóðs­ins né reglur um hver hann megi að hámarki vera.

Við­mæl­endur Kjarn­ans á meðal þing­manna telja að nýlegar svipt­ingar í efna­hags­mál­um, þar sem nú er búist við sam­drætti í efna­hags­líf­inu vegna loðnu­brests og gjald­þrots WOW air í stað áfram­hald­andi hag­vaxt­ar, muni stöðva hug­myndir um upp­setn­ingu Þjóð­ar­sjóðs­ins, að minnsta kosti um stund­ar­sak­ir. Við blasi að rík­is­sjóði vanti fjár­magn til að láta fjár­mála­á­ætl­anir sínar ganga upp og stjórn­ar­liðar viti að ekki yrði vin­sælt ef að það fjár­magn yrði fundið með miklum nið­ur­skurði. Þess vegna verði fjár­magnið sem ætti að renna inn í Þjóð­ar­sjóð, arð­greiðslur frá Lands­virkj­un, frekar nýtt í önnur verk­efni í nán­ustu fram­tíð.

Fisk­eldi og leyf­is­bréf

Hin tvö stóru deilu­málin snú­ast um frum­vörp sem bíða þriðju umræðu og snúa að fisk­eld­is­mál­um. Annað er vegna áhættu­mats erfða­blönd­un­ar, úthlut­unar eld­is­svæða og stjórn­valds­sekta. Hitt vegna töku gjalds vegna fisk­eldis í sjó og fisk­eld­is­sjóðs.

Mjög mis­mun­andi hljóð er í við­mæl­endum Kjarn­ans vegna þess­ara mála. Stjórn­ar­liðar eru bjart­sýnir um að málin klárist en stjórn­ar­and­stæð­ingar eru sumir hverjir með miklar fyr­ir­vara.

Fjórða málið sem ósætti er um er frum­varp sem stefnir að því að gefið verði út eitt leyf­is­bréf til kennslu í stað þriggja, einu fyrir hvert skóla­stig. Ávinn­ingur þess á að fela sér auk­inn sveigj­an­leika og fjöl­breytni. Sú grund­vall­ar­breyt­ing verður þá gerð á inn­taki kenn­ara­náms að tekin verða upp hæfn­is­við­mið. Afar skiptar skoð­anir eru á meðal fag­fé­laga kenn­ara um málið og sömu sögu er að segja um stöð­una meðal þing­manna.

Náist sátt um hvaða stjórn­ar­mál hljóti braut­ar­gengi og hvaða málum stjórn­ar­and­stöð­unnar verði hleypt á dag­skrá er hægt að semja um hvenær og hvernig þing­störfum ljúki.

Breyttar víg­línur

En íslensk stjórn­mál eru ekki jafn borð­leggj­andi og þau voru ára­tugum sam­an. Víg­lín­urnar á átta flokka Alþingi þar sem rík­is­stjórn frá vinstri, yfir miðju og til hægri situr að völd­um, eru ann­ars konar en áður þekkt­ist. Helstu átökin sem hafa end­ur­spegl­ast í ýmsum stórum mál­um, t.d. þung­un­ar­rofs­mál­inu og umræðum um þriðja orku­pakk­ann, eru milli frjáls­lyndis og íhalds­semi, ekki vinstri og hægri kvarð­ans.

Mál­þóf Mið­flokks­ins vegna þriðja orku­pakk­ans hefur svo teiknað upp algjör­lega nýja stöðu. Allir hinir stjórn­ar­and­stöðu­flokk­arnir styðja að það mál verði afgreitt, meira að segja Flokkur fólks­ins sem mun þó ekki sam­þykkja mál­ið. Það sé full­rætt. Mið­flokks­menn eru því ósam­mála en virð­ast ekki með skýra leið um hvernig þeir ætla að enda þá veg­ferð. Þá hlýtur ný könnun Gallup, sem birt var í byrjun viku, að vera flokknum mikil von­brigði. Þrátt fyrir að Mið­flokk­ur­inn hafi haft nán­ast allt dag­skrár­vald á Alþingi und­an­farið þá hækkar fylgi flokks­ins lítið og breyt­ingar á fylgi flestra flokka milli mán­aða voru innan skekkju­marka.  

Í síð­ustu viku var sam­þykkt að fresta áfram­hald­andi umræðum um þriðja orku­pakk­ann til að hleypa öðrum málum á dag­skrá og leit Mið­flokk­ur­inn á það sem mik­inn sig­ur. Sú frestun varð ekki til þess að það liðk­að­ist fyrir þing­lokum og á fundi for­manna stjórn­mála­flokk­anna á sunnu­dag var það mat við­mæl­enda Kjarn­ans að Mið­flokk­ur­inn væri ekki til­bú­inn í að semja um þing­lok á neinum þeim for­sendum sem stjórn­ar­flokk­arnir eða hinir stjórn­ar­and­stöðu­flokk­arnir vildu. Því væri uppi patt­staða.

Tek­ist á um ábyrgð á Mið­flokknum

Vegna þess að patt­staðan er óvenju­leg liggur ekki fyrir hvernig eigi að leysa hana. Stjórn­ar­flokk­arnir telja að stjórn­ar­and­staðan verði að koma sér saman um hvernig eigi að semja um þing­lok. Í stöðu­upp­færslu Silju Daggar Gunn­ars­dótt­ur, þing­konu Fram­sókn­ar­flokks­ins, sem birt var í dag sagði meðal ann­ars: „Staðan í þing­inu er nú sú að Mið­flokk­ur­inn er stærsti stjórn­ar­and­stöðu­flokk­ur­inn. Því neyð­ast hinir fjórir stjórn­ar­and­stöðu­flokk­arnir að koma sér saman um ákveðin mál, við Mið­flokk­inn. Þau mál leggur sam­einuð stjórn­ar­and­staða síðan áherslu á við þing­lokin gagn­vart rík­is­stjórn­inni. Það er ekki fræði­lega mögu­legt fyrir rík­is­stjórn­ina að semja um þing­lok við stjórn­ar­and­stöð­u a og semja svo með örðum hætti við stjórn­ar­and­stöðu b. Menn verða bara að koma sér saman um hvernig þing­lokin verða. Punkt­ur!“

Meiri­hluti stjórn­ar­and­stöð­unn­ar, þ.e. allir flokkar nema Mið­flokk­ur­inn, hafa aðra skoðun á mál­inu og líta svo á að Mið­flokk­ur­inn geti ekki bara verið vanda­mál and­stöð­unn­ar. Þegar þrír ólíkir flokkar ákveði að mynda for­dæma­lausa rík­is­stjórn þvert á öll hefð­bundin við­mið þá verði hún að búast við því að stjórn­ar­and­staðan sem hún skilji eftir verði ekki jafn eins­leit og sam­mála og hefur verið þegar skýr stjórn er mynduð til annað hvort hægri eða vinstri.

Þessi staða end­ur­spegl­ast ágæt­lega í stöðu­upp­færslu Helgu Völu Helga­dótt­ur, þing­manns Sam­fylk­ing­ar­inn­ar, sem birt var í gær. Þar sagði hún: „Það sem truflar mig við end­ur­tekið ofbeldi Mið­flokks­þing­fólks ( áður gegn kon­um, hinsegin fólki og fötl­uð­um, nú gegn lýð­ræð­inu) er hvernig rík­is­stjórnin reynir að klína ábyrgð­inni á hegðun þeirra á stjórn­ar­and­stöð­una eins og við höfum valið að starfa saman eða höfum yfir­leitt dag­skrár­vald­ið. Stjórn­ar­flokkar hins vegar greiddu atkvæði með til­lögum mið­flokks og gegn okkar til­lögum í for­manns­skiptum í umhverfis og sam­göngu­nefnd og leggja núna ekk­ert til lausnar á mið­flokks­yf­ir­töku á Alþing­i.“

Bak við tjöldin hafa þó átt sér stað óform­legar við­ræður milli stjórnar og meiri­hluta stjórn­ar­and­stöðu um hvernig eigi að leysa bæði mál­þóf Mið­flokks­ins og hvernig eigi að stuðla að þing­lok­um.

Það er því ekki úti­lokað að sú staða gæti komið upp að samið verði um þing­lok milli fjög­urra flokka úr stjórn­ar­and­stöðu – allra nema Mið­flokks­ins – og rík­is­stjórn­ar­flokk­anna.