Heim­ildir Kjarn­ans herma að aðgerð­irnar verði kynntar þegar líður á vik­una, en lík­lega ekki fyrr á mið­viku­dag hið fyrsta. Þær munu fela í sér sam­bæri­legar leiðir til að aðstoða fyr­ir­tæki og mörg önnur lönd hafa þegar til­kynnt um. Þ.e. sér­stakar aðgerðir til að hjálpa stórum, og kerf­is­lega mik­il­vægum fyr­ir­tækj­um, mögu­lega með því að kaupa skulda­bréf þeirra, en mögu­lega eftir öðrum leið­um, og svo aðrar aðferðir til að aðstoða líf­væn­leg lítil og með­al­stór fyr­ir­tæki í gegnum banka­kerf­ið, mögu­lega með því að ríkið gang­ist í ábyrgð fyrir lánum til þeirra.

Ljóst er að kostn­aður við aðgerð­irnar verður gríð­ar­legur og að ganga verður á gjald­eyr­is­vara­forða þjóð­ar­inn­ar, sem stendur nú í 856 millj­örðum króna, til að halda líf­inu í fjöl­mörgum fyr­ir­tækj­um. Við­búið er að aðgerð­irnar muni kosta tugi millj­arða króna hið minnsta. Seðla­bank­inn mun einnig koma að aðgerð­unum með þeim vopnum sem hann býr yfir.

Sam­kvæmt heim­ildum Kjarn­ans verða aðgerð­irnar kynntar með skipu­lögðum hætti á kynn­ing­ar­fundi sem er í und­ir­bún­ingi og verður haldin á næstu dög­um. Þar verður lögð áhersla á að staða Íslands til að takast á við það efna­hags­lega áfall sem sé þegar byrjað að raun­ger­ast sé góð, skuldir séu lágar og stór vara­sjóður sé til staðar sem skýr vilji sé til að nota. 

Allt breytt á viku

Á þriðju­dag í síð­ustu viku héldu Katrín Jak­obs­dóttir for­­sæt­is­ráð­herra, ­Bjarni Bene­dikts­­son fjár­­­mála- og efna­hags­ráð­herra og Sig­­urður Ingi Jóhanns­­son sam­göngu- og sveit­­ar­­stjórn­­­ar­ráð­herra blaða­manna­fund til að kynna aðgerðir rík­­is­­stjórn­­­ar­innar til að mæta efna­hags­­legum áhrifum kór­ón­u­veirunn­­ar.

Þá voru helstu mark­aðir Íslands enn opn­ir, og skipti þar sér­stak­lega máli aðgengi að Banda­ríkja­mark­aði en 29,2 pró­sent alls útflutn­ings Íslands á þjón­ustu var inn á þann markað í fyrra. Þar var að langstærstu leyti um ferða­menn að ræða. Alls var um að ræða 202 millj­arða króna í þjón­ustu­tekjum sem koma frá þessu eina land­i. 

Á nefnd­ar­fundum sem haldnir voru á þingi í byrjun síð­ustu viku komu gestir sem töl­uðu um að ferða­menn sem myndu heim­sækja Ísland heim á árinu gætu orð­ið, miðað við svört­ustu sviðs­mynd­ina, 1,6 millj­ón­ir. Það myndi þýða fækkun um 400 þús­und frá því í fyrra og 700 þús­und frá árinu 2018. 

Við þess­ari stöðu var rík­is­stjórnin að bregð­ast á þriðju­dag­inn í síð­ustu viku þegar hún sagði frá sjö aðgerðum sem áttu að mæta þeirri efna­hags­legu stöðu sem upp var kom­in.  

Í þeim pakka voru meðal ann­ars aðgerðir sem þegar höfðu verið kynnt­ar, eins og til­færsla á inn­stæðum Íbúða­lána­sjóðs úr Seðla­banka Íslands og yfir til við­skipta­banka til að auka laust fé innan þeirra.

Þá hafði áður verið greint frá því að aukin kraftur yrði settur í fjár­fest­ingar hins opin­bera og engar nýjar slíkar til­greindar á blaða­manna­fundi rík­is­stjórn­ar­inn­ar. Þar var hins vegar greint frá því að fyr­ir­tækjum sem lenda í tíma­bundnum rekstr­­ar­örð­ug­­leik­um ­vegna tekju­­falls verði veitt svig­­rúm, t.d. með lengri fresti til að standa skil á sköttum og opin­berum gjöld­um og að gistin­átta­skattur verði felldur nið­ur. Hann hefur skilað rúm­lega einum millj­arði króna í tekjum á und­an­förnum árum en fyrir liggur að gistin­átta­skatt­ur­inn, sem er 300 krónur á hverja selda gistinótt, mun hvort eð er skila mun minna í tekjur fyrir rík­is­sjóð ef ferða­menn eru ekki að koma til lands­ins. 

Þá greindi rík­is­stjórnin frá því að hún ætl­aði í mark­aðsá­tak erlendis „þeg­ar að­­stæður skap­­ast til þess að kynna Ísland sem áfanga­­stað, auk átaks til að hvetja til ferða­laga Íslend­inga inn­­an­lands.“ Bjarni sagði á blaða­manna­fund­inum að í átak­inu fælist að mark­aðs­setja Ísland sem áfanga­stað „þegar að ský dregur frá sólu og aðstæður eru að nýju orðn­­ar hag­­felldar til að kalla ferða­­menn til lands­ins. Þá verðum við til­­­bú­in.“

Stjórn­völd ætl­uðu svo að eiga virkt sam­tal um það hvernig bankar gætu tekið á stöðu fyr­ir­tækja sem geta ekki staðið við greiðslur af lánum né almennar rekstr­ar­greiðsl­ur, eins og launa­greiðsl­ur, hefur verið í gangi en engin nið­ur­staða kynnt um hvernig þeim málum verði háttað að öðru leyti en að til standi að reyna að fleyta „líf­væn­legum fyr­ir­tækj­um“ í gegnum þann kúf sem framundan væri með því að veita þeim sem lentu í tíma­bundnum lausa­fjár­skorti súr­efn­i. 

Engar leiðir voru hins vegar útfærðar í þessum efnum og engar tölur um kostnað nefnd­ar. 

Seðla­banki Íslands fylgdi svo í kjöl­farið á mið­viku­dag og lækk­aði vexti um 0,5 pró­sentu­stig niður í 2,25 pró­sent, lægstu vexti sem hann hefur nokkru sinni boðið upp á. Sömu­leiðis afnam hann með­al­tals bindi­skyldu banka sem losar um nokkra tugi millj­arða króna fyrir íslenska banka til að lána út.

Bætt við en ekki nóg

Íslensk stjórn­völd bættu aðeins í sínar aðgerðir í lok síð­ustu viku, meðal ann­ars með því að veita fyr­ir­tækjum mán­að­ar­frest á að greiða helm­ing þeirra opin­beru gjalda sem eru á eindaga í dag, 16. mars. Þetta þýðir að 22 millj­arðar króna sem ættu að skila sér í dag koma að óbreyttu frekar inn eftir mán­uð. Flestir við­mæl­endur Kjarn­ans eru sam­mála um að þarna hafi fyrst og síð­ast verið á ferð­inni aðgerð til að kaupa tíma fyrir Icelanda­ir, sem horfir fram á hrun í rekstri sín­um, svo að hægt sé að end­ur­skipu­leggja rekst­ur­inn miðað við algjör­lega nýjar for­send­ur.  

Þá sam­þykkti rík­is­stjórnin að auka atvinnu­leys­is­bóta­rétt til 1. júlí og heim­ila fyr­ir­tækjum að setja hluta starfs­manna í hluta­starf án þess að það skerði rétt þeirra til að fá atvinnu­leys­is­bæt­ur. Vinnu­veit­andi mun þá geta lækkað starfs­hlut­fall starfs­manns um 20 til 50 pró­sent en heild­ar­greiðslur til launa­fólks munu  munu ekki geta numið hærri fjár­­hæð en 80 pró­­sent af með­­al­tali heild­­ar­­launa laun­þega á síð­­­ustu þremur mán­uðum fyrir minnkað starfs­hlut­­fall, og eigi meira en 650 þús­und krónum í heild­ina. 

Þetta frum­varp hefur þó ekki verið sam­þykkt á Alþingi og mögu­leiki á að það muni taka breyt­ingum í ljós breyttra aðstæðn­a. 

Stefnir í hrun í lyk­ilat­vinnu­grein með til­heyr­andi ruðn­ings­á­hrifum

Efna­hags­legar afleið­ingar vegna útbreiðslu veirunnar sem veldur COVID-19 sjúk­dómnum fyrir Íslend­inga hafa stökk­breyst á einni viku. Mörg okkar helstu við­skipta­lönd hafa lokað landa­mærum sínum alveg á þeim tíma til að takast á við aukna útbreiðslu veirunn­ar. 

Banda­ríkja­menn til­kynntu um sínar aðgerðir aðfara­nótt fimmtu­dags og landa­mæri þeirra lok­uð­ust fyrir Íslend­ingum á mið­nætti á föstu­dags­kvöld. Norð­menn, Dan­ir, Spán­verjar, Frakkar og nú síð­ast Þjóð­verjar hafa gripið til lok­unar eða umtals­verða tam­kark­ana á för fólks yfir landa­mæri sín. 

Öll Evr­ópa hefur gripið til for­dæma­lausra aðgerða á frið­ar­tímum þar sem tak­manir eru settar á atvinnu­starf­semi, skóla­starf og sam­komur fólks. 

Þessar aðgerð­ir, sem eru til að hemja far­sótt sem vonir standa til að geisi í nokkrar mán­uði, mun hafa líka hafa marg­hátt­aðar afleið­ingar til lengri tíma, sér­stak­lega efna­hags­leg­ar. Hversu langan tíma það mun taka íbúa heims­ins að geta, og jafn­vel vilja, ferð­ast aftur veit eng­inn almenni­lega á þess­ari stund­u. 

Fyrir land eins og Íslands, þar sem ferða­þjón­ustan skilað um þriðj­ungi allra útflutn­ings­tekna Íslend­inga árið 2018 og var um 11 pró­sent af vergri lands­fram­leiðslu, verður þetta gríð­ar­legt högg, og mun stærra en mörg önnur lönd sem treysta á ferða­þjón­ustu. Í fyrra komu flestir ferða­menn sem heim­sóttu Ísland frá eft­ir­far­andi tíu lönd­um: Banda­ríkj­un­um, Bret­landi, Kína, Þýska­landi, Frakk­landi, Pólandi, Kana­da, Spáni, Dan­mörku og Ítal­íu. Þessir ferða­menn voru 71,3 pró­sent þeirra sem komu hingað til lands á tíma­bil­inu. Eina landið af þessum tíu sem er enn með opin landa­mæri er Kanada.  

Við blasir hrun í íslenskri ferða­þjón­ustu með mörg hund­ruð millj­arða króna tekju­tapi á árs­grund­velli. Keðju­verk­andi áhrif þess á íslenskt sam­fé­lag, og flesta anga atvinnu­lífs­ins, verða gríð­ar­leg.

Byrjað að rúlla út stóru björg­un­ar­pökk­unum

Ýmis ríki kynntu á síð­ustu dögum aðgerðir til að styðja við efna­hags­líf­ið. Banda­ríski seðla­bank­inn lækk­aði vexti þannig að þeir eru nú í eða við núllið auk þess sem hann sagð­ist ætla að beita öllu vopna­búr­inu sínu til að sjá banda­rísku atvinnu­lífi fyrir lausu fé. 

Þjóð­verjar kynntu 500 millj­arða evra pakka sem verður komið til fyr­ir­tækj­anna í land­inu í gegnum rík­is­banka. Danska ríkið ætlar að greiða allt að 75 pró­sent af launum starfs­fólks fyr­ir­tækja til að koma í veg fyrir fjölda­upp­sagn­ir. 

Erna Sol­berg for­­­sæt­is­ráð­herra Nor­egs og Jan Tore Sann­er, fjár­­­­­mála­ráð­herra lands­ins, kynntu svo í gær­­kvöldi björg­un­­ar­­pakka upp á að minnsta kosti 100 millj­­­arða norskra króna, sem eru um 1.340 millj­­­arðar íslenskra króna, sem not­aður verður til að styðja við norsk fyr­ir­tæki vegna áhrifa sem þau verða fyrir vegna útbreiðslu veirunnar sem veldur COVID-19 sjúk­­­dómn­­­um. 

Ann­ars vegar verða skulda­bréf keypt af stórum fyr­ir­tækjum fyrir 50 millj­arða norskra króna og hins vegar verða veittar ábyrgðir fyrir lánum uppá að minnsta kosti 50 millj­arða norskra króna í bönkum fyrir lítil og milli­­­­­stór fyr­ir­tæki svo þau geti fengið fyr­ir­greiðslu til að kom­­­ast í gegnum það ástand sem nú er uppi. Með þessu ættu fyr­ir­tækin að geta tryggt sér laust fé til að lifa af. 

Þessi leið nær til þeirra fyr­ir­tækja sem bankar meta sem svo að séu arð­­­bær til lengri tíma lít­ið, en að gætu jafn­­­vel lent i gjald­­­þroti að óbreyttu vegna þeirra áhrifa sem útbreiðsla kór­ón­u­veirunnar og aðgerðir ríkja heims vegna hennar eru að hafa á allt efna­hags­­­kerf­ið.  

Í vik­unni verður svo komið að Íslend­ingum að kynna sinn pakka.