Það eru sennilega fá ríki í heiminum sem er verra og hættulegra að búa í en í Sómalíu. Að kalla Sómalíu ríki er í raun hæpið þar sem landið uppfyllir fá af þeim skilyrðum sem hugtakið ríki felur í sér. Sómalía hefur gengið í gegnum nýlendustefnu, kommúníska harðstjórn, borgarastyrjöld, hryðjuverk, þurrka, hungursneyðir og arðrán. Í meira en tuttugu ár hefur Sómalía verið algjörlega ófær um að sjá um þegna sína.
Land með mikla möguleika
Á 19. öld var svæðið sem staðsett er á austurhorni Afríku tvær nýlendur. Bretar áttu norðurhluta svæðisins en Ítalir suðurhlutann. Eftir seinni heimstyrjöldina stjórnuðu Ítalir suðurhlutanum í umboði Sameinuðu Þjóðanna en árið 1960 voru norðrið og suðrið sameinuð í eitt sjálfstætt lýðveldi. Landið dafnaði ágætlega næstu árin. Sómalía er vel staðsett með langa strandlengju og hefur í gegnum aldirnar verið eitt af helstu verslunar-og samskiptakjörnum Afríku. Sómalar hafa reyndar í gegnum tíðina haft mun meiri samskipti við þjóðir á Arabíuskaganum og Norður Afríku heldur en nágranna sína í Austur-Afríku. Höfuðborgin Mogadishu var kölluð hvíta perlan við Indlandshaf. Ferðamennska blómstraði í landinu og fjölmörg lúxushótel risu í Mogadishu. En stoðunum var kippt undan landinu þann 15. október árið 1969 þegar forseti landsins, Abdirashid Ali Sharmarke, var myrtur af eigin lífverði. Viku seinna gerði herinn blóðlaust valdarán og herforinginn Siad Barre settist í forsetastól. Barre leysti upp allar lýðræðislegar stofnanir landsins og kom á kommúnískri einræðisstjórn. Stefna hans var eins konar blanda af hefðbundnum sósíalisma, islam og sómalskri þjóðerniskennd. Sómalía er ættbálkasamfélag en Barre lagði sig fram um að sameina landið undir sterku ríkisvaldi og draga úr völdum ættbálkanna. Það virtist ætla að takast í upphafi en á níunda áratugnum komu brestir veldi hans.
Upplausn
Þjóðarhreyfing Sómala (SNM) var mynduð árið 1981 í London. Takmark þeirra sem stofnuðu hana var að hrinda kommúnistastjórn Barre út úr norðurhluta landsins og stofna eigið ríki. Sómalíland átti að verða arftaki bresku nýlendunnar. Hópurinn hreiðraði um sig í norðrinu en árið 1988 réðst Barre harkalega gegn þeim. Þetta reyndist vera upphafið að endinum hjá honum. Ættbálkarnir gripu til vopna og svo fór að stjórn Barre var steypt árið 1991. Hann flúði til Kenýu og svo Nígeríu og lést þar fjórum árum seinna. SNM voru fljótir að grípa tækifærið og lýstu einhliða yfir sjálfstæði Sómalílands. Ennþá hefur ekkert þjóðríki viðurkennt sjálfstæði Sómalílands. Eþíópíumenn halda uppi verslun við þá og Sómalíland er nokkuð stöðugt ríki og töluvert ríkara en nágrannaríkið í suðri. Við fall kommúnistastjórnarinnar myndaðist tómarúm sem enginn gat fyllt upp í. Ættbálkarnir börðust hver við annan og Sameinuðu þjóðirnar skárust í leikinn. Eftir blóðuga bardaga friðargæsluliða og skæruliða í Mogadishu árið 1993 (Black Hawk Down atvikið)ákváð alþjóðasamfélagið að draga allt lið frá landinu. Sómalía var of erfitt verkefni fyrir það.
Borgarastyrjöld
Það ríkti fullkomin lögleysa í landinu og allar stofnanir ríkisins hrundu. Þar sem engin miðstýring var við lýði og ekkert réttarkefi tóku við gömul trúarlög, venjur ættbálkanna og hentisemi hinna ýmsu stríðsherra. Samskipti landsins við umheiminn rofnuðu að mestu leyti þar sem enginn gat talað máli þjóðarinnar. Sómalar gátu ekki sinnt eign loft eða landhelgi og herinn var leystur upp. Efnahagurinn hrundi og svarti markaðurinn tók algerlega yfir. Heilbrigðiskerfið og menntakerfið fóru einnig og stór hluti þjóðarinnar var háður erlendum hjálparstofnunum. Ofan á þetta orsakaði styrjöldin mikla hungursneyð í landinu árið 1992 þar sem um 220.000 manns dóu. Bráðabirgðastjórn var komið á laggirnar árið 2000 og með hjálp Eþíópíumanna náði hún stærstum hluta suðurhluta landsins á sitt band. Hún hefur þó þurft að kljást við hin ýmsu samtök öfgafullra islamista sem hefur verið sérstaklega þungur róður eftir að Eþíópíumenn hurfu úr landinu árið 2009. Al-Shabaab samtökin sem hafa sterk tengsl við Al-Qaeda ráða enn yfir stórum landsvæðum í suður Sómalíu. Hörðustu bardagarnir hafa verið háðir á götum höfuðborgarinnar Mogadishu sem hefur oft litið út eins og draugaborg. Al-Shabaab hafa fengið til landsins erlenda vígamenn frá m.a. Pakistan og Afghanistan til liðs við sig en Afríkusambandið hefur sent friðargæsluliða til að aðstoða stjórnarherinn. Önnur hungursneyð gekk yfir landið á árunum 2011-2012 vegna þurrka. Hin veiklaða bráðabirgðastjórn gat lítið gert til að bregðast við henni og um 260.000 manns dóu, þar af um helmingur börn undir fimm ára aldri.
Sjórán og smygl
Um miðjan seinasta áratug komust Sómalar í heimsfréttirnar fyrir tíð sjórán á vestanverðu Indlandshafi. Þó að meirihluti þjóðarinnar byggi afkomu sína á landbúnaði er töluvert mikið um fiskveiðar á svæðinu. Grundvelli veiðanna var þó kippt undan í styrjöldinni. Rányrkja erlendra aðila, mestmegnis frá Asíu, ollu því að fiskistofnarnir við strendur Sómalíu hrundu. Landhelgisgæslan var vitaskuld jafn lömuð og aðrar stofnanir landsins og gat ekki spornað við ofveiðinni. Glæpakóngar sáu leik á borði og fengu örvæntingarfulla sjómenn með sér í lið við sjórán. Frá 2005 til 2012 voru gerðar stanslausar árásir á flutningaskip undan hinum fjölförnu ströndum Sómalíu. Borgin Bosaso í norðurhluta landsins varð ein helsta sjóræningjahöfnin og ræningjarnir efnuðust mjög. Aðrar þjóðir brugðust við þessu með gríðarlegri öryggisgæslu á svæðinu. Herskipum og jafnvel kafbátum hefur verið beitt gegn sjóræningjunum sem sigla yfirleitt á gúmmítuðrum og vopnaðir hríðskotarifflum. Sómalski sjórinn er í raun lagalaust umhverfi. Ríki hafa t.a.m. notað sjóræningjana til að prófa ýmis ný vopn. Í dag hafa sjóræningjarnir að mestu fundið sér nýja atvinnu, þ.e. að smygla vopnum og eiturlyfjum.
Er von fyrir Sómalíu?
Bráðabirgðastjórnin kom á nýrri stjórnarskrá árið 2012 og fastri ríkisstjórn. Það var fyrsta varanlega ríkisstjórn landsins síðan Barre hraktist frá völdum rúmum 20 árum áður. Landið hvarf þó ekki til gömlu daga lýðveldisins heldur var komið á fót laustengdu ríkjasambandi. Svæði eins og Puntland í norðrinu og Galmundung í austrinu héldu töluverðri sjálfstjórn. Einnig eru stór svæði undir stjórn islamista og annarra stríðsherra sem ekki lúta hinni nýju stjórn. Þetta eru þó hænuskref í átt frá óöldinni sem ríkt hefur í áratugi. Áætlað er að um hálf milljón manns hafi látist í átökunum frá árinu 1991. Það er gríðarlega stór hluti af þjóð sem telur ekki nema rúmlega 10 milljónir. Það er komin upp heil kynslóð sem þekkir ekkert annað en ófrið og lögleysu. Samtökin Fund For Peace hafa árlega gefið út lista yfir misheppnuðustu ríki heims. Sómalía hefur lengst af trónað á toppi listans en árið 2014 duttu þeir niður í annað sætið á eftir Suður Súdan. Hænuskref í rétta átt.
