Nú eru 19.162 einstaklingar með 75% örorkumat á Íslandi og eiga því að öðru jöfnu rétt á örorkulífeyri. Þeim einstaklingum hefur fjölgað um 4300 á tíu árum sem er um 29% aukning. Hins vegar fá aðeins 18.009 einstaklingar lífeyri og hluti hópsins fær skertan lífeyri vegna annarra tekna. Því eru rúmlega 1000 öryrkjar sem þiggja ekki lífeyri. Frá þessu er greint í Morgunblaðinu í dag.
Ekki hefur verið greint hvað liggur að baki því að fólk sækir um og fær metna örorku upp á 75% án þess að eiga rétt á lífeyri. Samkvæmt Tryggingastofnun kunna þó ýmsir hvatar að vera fyrir því. Öryrkjar geta í einhverjum tilvikum fengið greiðslur sem tengjast börnum og fríðindi annars staðar í samfélaginu. Tryggingastofnun veitir nú fólki sem metið er öryrkjar afturvirkar greiðslur í tvö ár, eftir að umboðsmaður Alþingis birti álit þess efnis, og það getur þýtt að viðkomandi fær verulegar greiðslur í upphafi.
Samkvæmt heimildum Morgunblaðsins hefur nýgengi örorku aukist á undanförnum árum. Frá árinu 2006 hefur fjöldi nýrra öryrkja verið á bilinu 1.140 til um 1.800 á ári. Stoðkerfissjúkdómar og geðraskanir eru algengustu ástæður 75% örorku og er þá miðað við fyrstu sjúkdómsgreiningu en oft eru fleiri ástæður fyrir matinu. Á síðasta ári voru geðraskanir ástæðan fyrir örorkumati 495 einstaklinga og stoðkerfissjúkdómar í 389 tilfella en 734 af öðrum ástæðum. Flestir þeirra sem metnir eru með 75% örorku eru á aldrinum 55 til 64 ára eða 6813 í október 2018. Þótt nýgengi hafi aukist meðal ungra eru þó aðeins 24% hópsins 39 ára og yngri.
Þurfa fleiri úrræði
Sigríður Lillý Baldursdóttir, forstjóri Tryggingastofnunar, segir í samtali við Morgunblaðið að stofnunin reyni að beina ungum umsækjendum um örorkulífeyri í endurhæfingu og á endurhæfingarlífeyri. Hún segir að þó ekki alltaf hægt, alltaf komi dálítið af umsóknum frá ungu fólki um örorkumat þar sem læknar skrifi upp á örorku og endurhæfingaraðilar staðfesti að endurhæfing sé fullreynd. Í þeim tilvikum hafi Tryggingastofnun fá úrræði.
„Við erum ekki sátt við það. Geðfötluðum fjölgar mikið. Þar þurfum við að finna fleiri úrræði. Einhver úrræði eru til en okkur hefur ekki tekist að tengja þau þannig að þau nýtist einstaklingum vel. Það eru ákveðin vonbrigði,“ segir Sigríður Lillý.
Sigríður nefnir að það sé nefnd á vegum félagsmálaráðherra sem er að fjalla um þessi mál og telur hún að meiri alvara sé hjá núverandi ráðherra en áður hefur verið til að finna úrræði og leiðir til að koma í veg fyrir að þessi þróun um nýgengi örorku verði að náttúrulögmáli. Tekur hún fram að unnið sé að því á vegum ráðuneytisins að gera stofnuninni kleift að grípa til fleiri úrræða, til að reyna að efla starfsgetu fólks
„Við getum gert margt betur,“ segir Sigríður Lillý þegar hún er spurð um ráð. Segist hún binda vonir við vinnuna í ráðuneytinu. Þá séu í samfélaginu öflugir einstaklingar og félög sem hafi verið að vinna með öryrkjum og öðrum sem hafa skerta starfsgetu. „Ég tel að við ættum að snúa hugsanagangi okkar við. Hætta að nota hugtakið öryrki heldur ræða um starfsgetu fólksins og reyna að efla hana,“ segir hún. Þá segir hún að grípa þurfi inn í strax í skólakerfinu. Þaðan komi ungir karlmenn sem líði illa en þá þurfi að grípa fyrr.
