Tíu ferða­menn sem farið hafa í skimun við landa­mæri Íslands frá 15. júní hafa reynst með virkt smit. 40 hafa hins vegar reynst með gam­alt smit. Á síð­ustu þremur vikum hafa um 32 þús­und far­þegar komið til lands­ins og sýni verið tekin frá um 24 þús­und. Ell­efu inn­an­lands­smit hafa verið stað­fest á þessum tíma og eru þau öll rakin til ferða­manna – Íslend­inga og útlend­inga – ­sem hingað hafa kom­ið. Á upp­lýs­inga­fundi almanna­varna í dag sagði Þórólfur Guðna­son sótt­varna­læknir að ekk­ert inn­an­lands­smit hefði greinst síð­ustu fimm sól­ar­hringa. „Svo það lítur út fyrir að það hafi tek­ist að koma í veg fyrir frekara smit frá þessum ferða­mönn­um.“

En svo vék Þórólfur að máli mál­anna: Þeirri ákvörðun Íslenskrar erfða­grein­ingar að hætta þátt­töku í landamæra­skimun frá og með næsta þriðju­degi. Yfir­lýs­ingin var nokkuð óvænt, sagði Þórólf­ur. Talað hefði verið um sam­starf út júlí en eng­inn skrif­legur samn­ingur lá fyrir sam­vinnu ÍE og íslenskra yfir­valda vegna landamæra­skimun­ar­inn­ar. 

Páll Þór­halls­son, verk­efna­stjóri í for­sæt­is­ráðu­neyt­inu, var á fund­inum spurður hvort slík vinnu­brögð væru ásætt­an­leg í ljósi alvar­leika verk­efn­is­ins. Hann sagði munn­legan samn­ing við þessar aðstæður óvenju­legan en að það hefði ekki verið í boði að gera skrif­legan samn­ing. Mik­ill þrýst­ingur hefði verið á „stjórn­völd að stíga skref í átt til opn­unar landamæranna“ og að ÍE hefði boðið fram aðstoð sína. 

Páll sagði að hug­myndin að skimun á landa­mærum hefði komið frá Kára Stef­áns­syni, for­stjóra Íslenskrar erfða­grein­ing­ar. Stjórn­völd hefðu svo gert hana að sinni en að frá upp­hafi hefði verið ljóst að þau væru ekki í stakk búin til að fram­kvæma hana „í einum vett­fangi“ þannig að Kári hefði boð­ist til að hlaupa undir bagga og hjálpa til að koma þessu á lagg­irn­ar. 

­Sótt­varna­læknir sagði að nauð­syn­legt væri að halda áfram að skima við landa­mær­in, að minnsta kosti út júlí­mán­uð. Sagði hann að það væri veik­leiki og brota­löm í okkar við­bún­aði að eina opin­bera rann­sókn­ar­stofan hefði ekki meiri afkasta­getu en raun ber vitni. Undir það tók Alma Möller land­læknir en benti á að vikum saman hefði verið í und­ir­bún­ingi að efla grein­ing­ar­hæfni veiru­fræði­deildar Land­spít­al­ans en að löng bið væri eftir tækja­bún­aði enda væri hann eft­ir­sóttur um allan heim. Ekki væri von á honum fyrr en í októ­ber. 

Úr 2.000 í 500?

Síð­ustu daga hafa verið tekin vel yfir þús­und sýni við landa­mærin dag­lega. Fyrir utan það hefur þurft að taka sýni af fólki hér inn­an­lands. Íslensk erfða­grein­ing hefur afkastasgetu upp á um 2.000 sýni á dag.

Veiru­fræði­deildin getur ekki greint meira en um 500 sýni á dag. Þórólfur sagði að með ákveðnum breyt­ingum á fyr­ir­komu­lagi, m.a. því að „keyra fleiri sýni sam­an“, jafn­vel tíu í einu í grein­ing­unni. Það er þó að hans sögn ekki jafn góð aðferð og nú er not­uð. „Ef það er hægt þá er hægt að anna þessum fjölda sem hefur verið hægt að anna hingað til,“ sagði Þórólf­ur. Hann benti hins vegar á að Land­spít­al­inn hefði ekki enn svarað því hvort mögu­legt væri að auka afkasta­get­una með þessum hætti. Það setti aðgerð­inni ákveðnar skorð­ur. End­ur­meta þyrfti ýmsa hluti ef þetta tæk­ist ekki, mögu­lega að biðja far­þega að fram­vísa vott­orðum við kom­una þó að það væri síðri kost­ur. „En það getur verið að við þurfum að taka þetta upp.“

Þórólfur sagði á fund­inum að Íslensk erfða­grein­ing hefði staðið sig frá­bær­lega í bar­átt­unni við COVID-19. Þar hefði farið fram nán­ast öll skimun ein­kenna­lausra og auk þess hefði fyr­ir­tækið hlaupið undir bagga þegar tæki á Land­spít­al­anum hafa bil­að. Þá hefðu vís­inda­menn fyr­ir­tæk­is­ins rann­sakað far­ald­ur­inn vel og kom­ist að nýrri þekk­ingu sem hefði gagn­ast vel hér á landi sem og alþjóð­lega.

Einnig hefur ÍE ski­mað um 40 þús­und Íslend­inga fyrir mótefnum og munu þeir, vænt­an­lega í dag og á morg­un, geta nálg­ast nið­ur­stöður úr þeirri mæl­ingu á Heilsu­ver­a.­is.

„Ís­lenskt sam­fé­lag stendur í þakk­ar­skuld við Íslenska erfða­grein­ingu en það hefur hins vegar verið ljóst núna und­an­farið að Íslensk erfða­grein­ing getur ekki haldið áfram að skima fyrir COVID-19, eðli­lega liggja áherslur þeirra og skyldur ann­ars stað­ar. Við þökkum þeim kær­lega fyrir allt gott sam­starf.“

Þórólfur ítrek­aði að áfram þyrfti að skima við landa­mær­in, að minnsta kosti út júlí. Þannig feng­ist þekk­ing og vit­neskja um það hvort að ferða­menn væru að bera veiruna hing­að. Þessi vit­neskja myndi svo verða til þess að mögu­lega væri hægt að breyta áhersl­um, t.d. að sleppa því að skima fólk frá ákveðnum svæðum þar sem lítil hætta er á ferð­um.

ÍE lánað tæki

Í dag er hægt að skima um 2.000 ferða­menn fyrir kór­ónu­veirunni á landa­mær­un­um. Íslensk erfða­grein­ing hefur lánað hús­næði og tæki til rann­sókna á sýn­unum og þar hafa starfs­menn sýkla- og veiru­fræði­deildar Land­spít­al­ans fengið þjálfun í því ferli síð­ustu vik­ur.

„Við munum leita ýmissa leiða til að halda áfram skimun og við munum reyna að halda henni óbreyttri,“ sagði Þórólf­ur. Í Þýska­landi væru mörg sýni keyrð saman í einu við rann­sókn­ina og það hefði gefið góða raun. „Verk­efni okkar núna er að lág­marka áhætt­una á að veiran komi hingað aftur og treysta hér inn­viði með ein­stak­lings­bundnum sótt­vörn­um.“

Land­lækn­ir, Alma Möll­er, sagði okkur heppin að fá smit hefðu greinst hér síð­ustu vik­ur. Víða ann­ars staðar í heim­inum væri staðan önn­ur, m.a. væru að koma upp hópsmit.  „Þetta sýnir okkur að veiran er ekki að fara neitt og að við megum ekki slaka a árvekni okk­ar.“

Sagði hún að áfram yrði að ein­beita sér að skimun við landa­mær­in, ekki síst vegna þess að íslenskt heil­brigð­is­kerfi væri við­kvæmt margra hluta vegna. „Þetta er til­raun sem stöðugt þarf að end­ur­meta.“

Ef upp kæmu breyttar for­sendur myndi allt vera gert til að koma í veg fyrir að veiran næði sér hér aftur á strik.