Hópur Íslend­inga sem starfað hefur með NATO og öðrum alþjóð­legum stofn­unum í Afganistan hefur sent ákall til íslenskra stjórn­valda um að grípa taf­ar­laust til aðgerða til að bregð­ast við þeim veru­leika sem blasir við almennum borg­urum – ekki síst konum og börnum – í Afganistan í ljósi atburða und­an­far­inna daga.

Þetta kemur fram í stöðu­upp­færslu Brynju Huldar Ósk­ar­s­dótt­­ur, ör­ygg­is- og varn­­ar­­mála­­fræð­ing­s með sér­­hæf­ingu í hryðju­verk­um, á Face­book í dag.

„Það hefur ekki farið fram­hjá neinum að ástandið í Afghanistan þessa dag­ana er grafal­var­legt, og öll sem hafa teng­ingar við landið þungt hugsi vegna ástand­ins,“ skrifar hún.

Í ákall­inu kemur meðal ann­ars fram að Ísland sem her­laust og frið­sælt land, og eitt örugg­asta lands heims, auk þess að vera í efstu sætum á lista yfir ríki þar sem hvað mest kynja­jafn­rétti rík­ir, beri sið­ferði­leg og laga­leg skylda til þess að sýna í verki að ályktun um kon­ur, frið og öryggi sé raun­veru­lega horn­steinn íslenskrar utan­rík­is­stefnu.

Sjónum verði sér­stak­lega beint að konum sem stafar bein ógn af valda­töku Tali­bana

Fer hóp­ur­inn á leit við íslensk stjórn­völd og Alþingi að þau bjóði ein­stak­ling­um, sér í lagi konum og stúlk­um, alþjóð­lega vernd. Sjónum verði sér­stak­lega beint að konum og stúlkum sem stafar bein ógn af valda­töku Tali­bana m.a. vegna bar­áttu sinnar fyrir frelsi og rétt­indum kvenna og þátt­töku í verk­efnum sem voru studd af NATO eða öðrum alþjóð­legum stofn­un­um, sam­an­ber konur í leið­toga­stöð­um, blaða­kon­ur, mann­rétt­inda­fröm­uðir og konur sem til­heyra ofsóttum minni­hluta­hóp­um.

Íslensk stjórn­völd leiti enn fremur sam­starfs við önnur Norð­ur­lönd og/eða NATO ríki um flutn­ing fólks sem er í mik­illi hættu vegna starfa sinna fyrir og/eða með Íslenskum frið­ar­gæslu­liðum sem starfað hafa í Afganistan og veiti þeim ein­stak­lingum og fjöl­skyldum þeirra alþjóð­lega vernd.

Þá vill hóp­ur­inn að íslensk stjórn­völd beiti sér sér­stak­lega fyrir því að Sam­ein­uðu þjóð­irnar standi vörð um rétt­indi og vernd kvenna og að stúlkum verði tryggður réttur til skóla­göngu og konum til atvinnu­þátt­töku. Íslensk stjórn­völd beiti sér jafn­framt fyrir áfram­hald­andi upp­bygg­ing­ar- og þró­un­ar­starfi í land­inu á grund­velli gagn­rýnnar end­ur­skoð­unar á þeirri aðstoð, sem veitt hefur ver­ið, og sem taki mið af Mars­hall-að­stoð­inni, þ.e. mark­miðs­setn­ing og fram­kvæmd verði mið­stýrð í auknum mæli og aðstoðin taki mið af aðstæðum í land­inu til að auka mögu­leik­ana á raun­veru­legum árangri.

Hér fyrir neðan má lesa ákall hóps­ins til íslenskra stjórn­valda í heild sinni:

Afghanistan hefur und­an­farna tvo ára­tugi verið eitt af fimm áherslu­löndum íslenska rík­is­ins í þró­un­ar­sam­vinnu og þátt­taka Íslands í upp­bygg­ingu í land­inu er ein umfangs­mestu aðkoma Íslands að verk­efnum á sviði örygg­is­mála, end­ur­reisnar og stjórn­ar­fars í einu fátæk­asta þró­un­ar­landi heims. Íslenskir friða­gæslu­liðar hafa tekið þátt í upp­bygg­ing­ar­verk­efnum á sviði jafn­rétt­is­mála víðs­vegar um landið og und­an­farin ár á sviði sam­skipta- og upp­lýs­inga­miðl­un­ar. Síð­ustu íslensku frið­ar­gæslu­lið­arnir komu heim sum­arið 2019 eftir alls 17 ára þátt­töku Íslands í hinum ýmsu verk­efnum í Afganist­an. Allan þennan tíma, einkum frá 2010, hefur verið lögð höf­uð­á­hersla á ályktun örygg­is­ráð Sam­ein­uðu þjóð­anna nr. 1325 um kon­ur, frið og öryggi.

Í utan­rík­is­stefnu Íslands seg­ir: „Jafn­rétt­is­sjón­ar­mið eru sam­þætt utan­rík­is­stefnu og starfi á alþjóða­vett­vangi, meðal ann­ars í tengslum við ályktun örygg­is­ráðs Sam­ein­uðu þjóð­anna nr. 1325 um kon­ur, frið og örygg­i.“ Ísland var eitt af fyrstu ríkjum Sam­ein­uðu þjóð­anna sem setti sér árið 2008 lands­á­ætlun um fram­kvæmd álykt­unar örygg­is­ráðs­ins nr. 1325 um kon­ur, frið og öryggi og í sam­ræmi við áherslur hennar í Afganistan hefur m.a. starf­semi kvenna­mála­ráðu­neyt­is­ins og frjálsra félaga­sam­taka kvenna verið studd. Um tíma var íslenskur þró­un­ar­full­trúi m.a. tengiliður milli kvenna­sam­taka og upp­bygg­ing­arteym­is­ins (e. Provincial Reconstruct­ion Team) og vann að því að greiða fyrir þátt­töku full­trúa kvenna á fundum og í ýmissi starf­semi til að tryggja að sjón­ar­mið þeirra kæmust á fram­færi. Þá hafa íslenskir frið­ar­gæslu­liðar verið tengiliður við afghanskar blaða­konur og aðgerð­ar­sinna sem hafa verið að beita sér fyrir rétt­indum afganskra kvenna.

Þessi hópur kvenna í Afganistan er nú orð­inn að skot­marki Tali­bana fyrir það eitt að hafa und­an­farin ár komið sjón­ar­miðum kven­frels­is, kven­rétt­inda og jafn­réttis á fram­færi. Í land­inu er heill hópur kvenna sem hafa starfað í störfum hjá hinu opin­bera, í kvenna­mála­ráðu­neyt­inu og frjálsum félaga­sam­tökum á fjöl­miðlum og unnið hjá afgönsku lög­regl­unni eða öðrum stofn­un­um. Sumar hafa verið áber­andi í leið­toga­stöðum og unnið náið með vest­rænum banda­mönn­um. Unnið eftir því sem Tali­ban­arnir kalla „vest­ræn“ gildi sem í augum þeirra rétt­lætir dauða­refs­ingu.

Und­an­farnar vikur hafa banda­lags­lönd okk­ar, þar á meðal Banda­ríkin og Bret­land, gefið lof­orð þess efnis að bjóða upp á svokölluð „neyð­ar­land­vist­ar­leyfi“ eða hrað-­vega­bréfs­á­rit­anir til handa þeim sem unnu fyrir alþjóð­lega varn­ar­liðið eða ein­hver af sendi­ráðum Atl­ants­hafs­banda­lags þjóð­anna í Kab­úl. Starfs­fólk og sér í lagi kon­ur, sem unnu náið með íslenskum frið­ar­gæslu­liðum og öðrum banda­lags­þjóð­um, voru hins vegar fæstar á launa­skrá hjá Banda­ríkja­her eða vest­rænum sendi­ráðum og upp­fylla þar með ekki skil­yrðin fyrir veit­ingu þeirra sér­leyfa sem stendur til að opna umsóknir fyr­ir. Þetta er að hóp­ur­inn sem Ísland í sinni þró­un­ar- og utan­rík­is­stefnu hefur beitt sér fyrir og stutt hvað mest til auk­innar opin­berar þátt­töku og sýni­leika í sam­ræmi við ákvæði álykt­unar 1325.

Nú er komið að þeim átak­an­legu tíma­mótum að við þurfum að axla ábyrgð á þátt­töku okkar í þeim aðstæðum sem nú hafa skap­ast í Afganistan og beita okkur fyrir verndun kvenna og stúlkna á átaka­svæð­um, ekki síst þeim sem hafa verið að beita sér opin­ber­lega fyrir rétt­indum kvenna og stúlkna. Grípa það hug­rakka fólk, og sér í lagi kon­ur, sem við studdum og gerðu okkur kleift að koma okkar sjón­ar­miðum um jafn­rétti, menntun og lýð­ræði á fram­færi.

Með rökum má halda því fram að valda­rán Tali­bana og stjórn þeirra í land­inu feli sjálf­krafa í sér ofsóknir gegn fólki sem starf­aði fyrir erlenda aðila og sér í lagi gegn konum og stúlkum sem eiga hættu á dauða­refs­ingu, pynt­ingum eða van­virð­andi með­ferð, þar með talið kyn­ferð­is­of­beldi, eða refs­ingu.

Ísland sem her­laust og frið­sælt land, og eitt örugg­asta lands heims, auk þess að vera í efstu sætum á lista yfir ríki þar sem hvað mest kynja­jafn­rétti rík­ir, ber sið­ferði­leg og laga­leg skylda til þess að sýna í verki að ályktun 1325 um kon­ur, frið og öryggi sé raun­veru­lega horn­steinn íslenskrar utan­rík­is­stefnu. Það gera íslensk stjórn­völd með því að bjóða konum alþjóð­lega vernd – konum sem hafa barist fyrir auk­inni menntun kvenna, kven­rétt­ind­um, og því að koma konum í leið­toga­stöðu.

Við sem und­ir­ritum þetta bréf förum eft­ir­far­andi á leit við rík­is­stjórn Íslands og Alþingi:

Inn­an­lands

• Íslensk stjórn­völd bjóði ein­stak­ling­um, sér í lagi konum og stúlk­um, alþjóð­lega vernd. Sjónum verði sér­stak­lega beint að konum og stúlkum sem stafar bein ógn af valda­töku Tali­bana m.a. vegna bar­áttu sinnar fyrir frelsi og rétt­indum kvenna og þátt­töku í verk­efnum sem voru studd af NATO eða öðrum alþjóð­legum stofn­un­um, sbr. konur í leið­toga­stöð­um, blaða­kon­ur, mann­rétt­inda­fröm­uðir og konur sem til­heyra ofsóttum minni­hluta­hóp­um.
• Íslensk stjórn­völd leiti sam­starfs við önnur Norð­ur­lönd og/eða NATO ríki um flutn­ing fólks sem er í mik­illi hættu vegna starfa sinna fyrir og/eða með Íslenskum frið­ar­gæslu­liðum sem starfað hafa í Afganistan og veiti þeim ein­stak­lingum og fjöl­skyldum þeirra alþjóð­lega vernd.

Innan alþjóða­stofn­ana

• Íslensk stjórn­völd beiti sér sér­stak­lega fyrir því að Sam­ein­uðu þjóð­irnar standi vörð um rétt­indi og vernd kvenna og að stúlkum verði tryggður réttur til skóla­göngu og konum til atvinnu­þátt­töku.
• Íslensk stjórn­völd beiti sér fyrir áfram­hald­andi upp­bygg­ing­ar- og þró­un­ar­starfi í land­inu á grund­velli gagn­rýnnar end­ur­skoð­unar á þeirri aðstoð, sem veitt hefur ver­ið, og sem taki mið af Mars­hall aðstoð­inni, þ.e. mark­miðs­setn­ing og fram­kvæmd verði mið­stýrð í auknum mæli og aðstoðin taki mið af aðstæðum í land­inu til að auka mögu­leik­ana á raun­veru­legum árangri.

1. Árni Arn­þórs­son, aðstoð­ar­rektor við Amer­ican Uni­versity of Afghanistan í Kabúl frá árinu 2018
2. Brynja Dögg Frið­riks­dótt­ir, upp­lýs­inga­full­trúi NATO í Afganistan 2018-2019
3. Brynja Huld Ósk­ars­dótt­ir, sam­skipta­ráð­gjafi NATO í Afganistan 2018-2019
4. Böðvar Þór Kára­son, frið­ar­gæslu­liði alþjóða­flug­vell­inum Kabúl 2004-2005 og 2006-2008 og í eft­ir­lits- og upp­lýs­inga­sveit End­ur­reisn­arteymis alþjóða­sveita NATO í Ghor hér­aði 2005-2006
5. Börkur Gunn­ars­son, aðstoð­ar­tals­maður sendi­herra NATO (Deputy Spokesper­son and Public Diplom­acy Officer on SCR Office) í Afganistan 2008 – 2009
6. Erlingur Erlings­son, frið­ar­gæslu­liði í höf­uð­stöðvum alþjóð­aliðs NATO 2009 og starfs­maður Sam­ein­uðu þjóð­anna (UNA­MA) 2009-2011
7. Frið­rik Jóns­son, aðstoð­ar­yf­ir­maður þró­un­ar­mála hjá höf­uð­stöðvum alþjóð­aliðs NATO á vegum Frið­ar­gæslu Íslands 2009-2010 og starfs­maður Sam­ein­uðu þjóð­anna (develop­ment coor­dinator UNA­MA) 2010
8. Frið­rik M. Jóns­son, frið­ar­gæslu­liði alþjóða­flug­vell­inum Kabúl 2004 og 2006-2009 og í eft­ir­lits- og upp­lýs­inga­sveit End­ur­reisn­arteymis alþjóða­sveita NATO í Meyma­neh hér­aði 2005.
9. Gerður Björk Kjærne­sted, upp­lýs­inga­full­trúi NATO, 2007-2008
10. Gísli Gunn­ars­son, frið­ar­gæslu­liði alþjóða­flug­vell­inum Kabúl 2007-2009
11. Guð­rún S. Þor­geirs­dótt­ir, jafn­rétt­is­full­trúi NATO 2010-2011 og 2013
12. Hall­dóra Brands­dótt­ir, frið­ar­gæslu­liði alþjóða­flug­vell­inum Kabúl 2007-2008 og starfs­maður NATO á flug­vell­inum 2008-2021
13. Har­aldur Sig­urðs­son, yfir­maður alþjóða­flug­vall­ar­ins í Kabúl á vegum Frið­ar­gæsl­unnar
14. Heiða Björg Inga­dóttir Hjelm, frið­ar­gæslu­liði alþjóða­flug­vell­inum Kabúl 2007-2009 og 2010-2012
15. Helen María Ólafs­dótt­ir, starfs­maður Þró­un­ar­stofn­unar Sam­ein­uðu þjóð­anna í Afganistan 2007-2008
16. Her­dís Sig­ur­gríms­dótt­ir, aðstoð­ar­kona sendi­herra NATO í Afganistan 2008
17. Hörður Sig­urðs­son, frið­ar­gæslu­liði alþjóða­flug­vell­inum Kabúl 2008-2013
18. Jón Mich­ael Þór­ar­ins­son, frið­ar­gæslu­liði alþjóða­flug­vell­inum Kabúl 2007- 2008 og póli­tískur ráð­gjafi borg­ara­legs sendi­full­trúa NATO í Afganistan 2016-2018
19. Lára Jóns­dótt­ir, verk­efn­is­stjóri Lækna án landamæra (Medecins Sans Fronti­er­es) í Afganistan 2013 og 2015
20. Magnea Mar­in­ós­dótt­ir, þró­un­ar- og mann­úð­ar­ráð­gjafi End­ur­reisn­arteymis NATO í Ghor hér­aði 2006-2007
21. Magnús Árni Skjöld Magn­ús­son, póli­tískur ráð­gjafi borg­ara­legs sendi­full­trúa NATO í Afganistan 2018
22. Ómar Þór Krist­ins­son, frið­ar­gæslu­liði alþjóða­flug­vell­inum Kabúl 2004
23. Pálína Ásgeirs­dótt­ir, sendi­full­trúi á vegum Rauða kross­ins í Afganistan 1992 og 2003-2005
24. Sig­ríður Har­alds­dótt­ir, starfs­maður NATO alþjóða­flug­vell­inum Kabúl 2011-2014
25. Sig­rún Andr­és­dótt­ir, frið­ar­gæslu­liði höf­uð­stöðvum NATO í Afganistan 2007-2009 og 2010-2011
26. Steinar Axels­son, frið­ar­gæslu­liði alþjóða­flug­vell­inum Kabúl 2004-2005 og 2007
27. Stein­unn Björk Bjark­ar­dóttir Pieper, frið­ar­gæslu­liði / jafn­rétt­is­full­trúi fjöl­þjóð­aliðs NATO 2011-2013 og 2014-2015
28. Svafa H. Ásgeirs­dótt­ir, starfs­maður Creative Associ­ates International 2012-2016 og hjá Amer­ican Uni­versity í Kabúl frá 20210
29. Una Sig­hvats­dótt­ir, upp­lýs­inga­full­trúi NATO í Afganistan 2016-2018
30. Þor­steinn Páls­son, frið­ar­gæslu­liði alþjóða­flug­vell­inum Kabúl 2010-2013
31. Þor­björn Jóns­son, Deputy Director Develop­ment, ISAF HQ 2010-2011