Við viljum staldra við fernt í umræð­unni um trú­mál á árinu sem er að líða: For­dóma, flótta­fólk, stöðu þjóð­kirkj­unnar og trú­frelsi.

For­dómar árs­ins

Ef veitt væru verð­laun fyrir for­dóma árs­ins á sviði trú­mála þá kæmu þau lík­lega í hlut Don­alds Trump sem á dög­unum lýsti því yfir að banna ætti múslimum að koma til Banda­ríkj­anna, hvort sem þeir væru ferða­menn eða inn­flytj­end­ur. 

Það má hafa mörg orð um yfir­lýs­ingu hans en tvennt sló okk­ur: Í fyrsta lagi gerði Trump sig sekan um alhæf­ingu sem býr til eins­leitan massa úr öllum múslim­um. Í öðru lagi virð­ist hann ganga út frá því að fólk sem er islam­trúar sé lík­legra til að vinna hryðju­verk en aðr­ir. Hvor­ugt stenst nokkra rýni.

Þarna er Trump því miður ekki einn á ferð. Skoð­anir sem þessar hafa sést í ræðu og rit á árinu sem er að líða, ekki síst í umræðum um flótta­fólk, stríðs­á­tökin fyrir botni Mið­jarð­ar­hafs og ofbeld­is­verk ISIS. 

Átök og ofbeldi hafa verið fylgi­fiskur mann­kyns gegnum ald­irn­ar. Stundum tengj­ast trú­ar­brögð átökum beint eða óbeint. Stundum eru trú­ar­brögð notuð sem tyl­lá­stæða átaka. Ofbeld­is­verk ISIS í kjöl­far ófrið­ar­ins í Sýr­landi, ekki síst þau sem hafa voru unnin í Frakk­landi, hafa sett ofbeldi í trú­ar­bragða­bún­ingi á dag­skrá á Vest­ur­löndum og enn á ný vakið umræðu um notkun trú­ar­bragða í hags­muna- og valda­bar­átt­u. 

Mál mál­anna

Árs­ins 2015 verður þó lík­lega minnst fyrir að augu Evr­ópu opn­uð­ust fyrir flótta­manna­vand­anum sem má rekja til stríðs­á­taka í Sýr­landi. Flótta­fólkið fékk and­lit og nöfn og ekki var lengur hægt að líta fram hjá mann­legum hörm­ungum og áskor­unum þeirra sem flýja átök og áföll og leita öryggis í nýju land­i. 

Fyrir tæpum sjö­tíu árum voru gíf­ur­legir fólks­flutn­ingar í kjöl­far síð­ari heim­styrj­ald­ar­innar og átaka her­veld­anna. Millj­ónir Evr­ópu­búa voru á ver­gangi. Það var í þeim aðstæðum sem margar af þeim alþjóða­stofn­unum sem nú sinna mál­efnum fólks á flótta litu fyrst dags­ins ljós. Þjóð­kirkjan á aðild að einni þeirra, Lúth­erska heims­sam­band­inu. Það sinnir flótta­manna­að­stoð, hjálp­ar­starfi og þró­un­ar­hjálp um allan heim – óháð trú­ar­skoð­unum þeirra sem þiggja aðstoð­ina. 

Stríði í Sýr­landi og nálægum löndum hefur vakið athygli umheims­ins á hvað minni­hluta­hópar, þ.m.t. trú­ar­legir minni­hluta­hópar, eru oft í við­kvæmri stöðu og hversu fólk er ber­skjaldað í aðstæðum sem skap­ast þegar ólíkir hópar takast á. 

Þetta sjáum við meira að segja hér á Íslandi, þar sem kristnum hæl­is­leit­endum frá múslim­skum löndum hefur fjölgað í þeim ört stækk­andi hópi sem sækir um alþjóð­lega vernd. Þetta verðum við vör við í starfi þjóð­kirkj­unnar á Reykja­vík­ur­svæð­inu þar sem Laug­ar­nes­kirkja og Hjalla­kirkja standa fyrir reglu­legum guðs­þjón­ustum og hópa­starfi fyrir hæl­is­leit­end­ur. Þar finnum við sann­ar­lega fyrir því að heim­ur­inn okkar er lít­ill og að við erum öll tengd. 

Þjóð­kirkja?

Er þjóðin að yfir­gefa kirkj­una í þeim mæli að óhætt sé að tala um enda­lok þjóð­kirkj­unn­ar? Af umfjöllun fjöl­miðla og nið­ur­stöðum skoð­ana­kann­ana má ráða lítil stemn­ing sé fyrir núver­andi fyr­ir­komu­lagi sam­skipta ríkis og kirkju þar sem ríkið fer með for­sjá yfir eignum þjóð­kirkj­unnar og skuld­bindur sig í stað­inn til að styðja hana og vernda, eins og segir í stjórn­ar­skránni. Það má þó ekki rugla breyt­ingum á tengslum ríkis og kirkju saman við stöðu og fram­tíð þjóð­kirkj­unnar sem trú­fé­lags.  Svo má ekki gleyma að fyrir örfáum árum var sam­þykkt í þjóð­ar­at­kvæða­greiðslu að sér­stakt ákvæði ætti að vera um þjóð­kirkju í nýrri stjórn­ar­skrá íslenska lýð­veld­is­ins. Þeir sem aðhyll­ast beint lýð­ræði geta ekki horft fram­hjá því. 

Við tökum undir með þeim sem benda á að umræða um aðskilnað ríkis og kirkju er iðu­lega á villi­göt­um, sér­stak­lega þegar hún snýst um fjár­muni. Það er ein­fald­lega rangt að ríkið muni spara svo og svo marga millj­arða ef fallið verður frá núver­andi fyr­ir­komu­lagi. Greiðslur hins opin­bera til þjóð­kirkj­unnar hvíla á samn­ingi sjálf­stæðra aðila. Ríkið greiðir kirkj­unni end­ur­gjald – rétt eins og það hefði eignir á leigu. Form­leg tengsl ríkis og kirkju eru ekki for­senda þess að greitt sé af þessum samn­ingi.

Hins vegar er alveg óþarfi fyrir unn­endur kristni á Íslandi að vera upp­tekin af þjóð­kirkju­fyr­ir­komu­lagi sem byggir á óbreyttum sam­skiptum ríkis og kirkju. Það er ekk­ert sjálf­gefið að núver­andi form þeirra sam­skipta þjóni kirkju eða ríki. Orkunni sem færi í að berj­ast fyrir óbreyttu ástandi í því máli væri lík­lega betur varið í ann­að. Þjóð­kirkjan lifir nefni­lega, sama hvert formið er á sam­bandi hennar við íslenska rík­ið. 

Trú­frelsi í múltí kúltí sam­hengi

Að síð­ustu þetta. Trú­frelsi er ekki lúx­us­mál heldur hluti af grund­vall­ar­mann­rétt­ind­um. Það eru líka sjálf­sögð mann­rétt­indi að standa utan trú­fé­laga og iðka sitt trú­leysi í friði. Þessa sér ekki alltaf merki í sam­skiptum og stefnu­mörkun á Íslandi. Það má alveg færa rök fyrir því að ýmsar sam­þykktir stjórn­mála­hreyf­inga og borg­ar­yf­ir­valda síð­ustu miss­erin birti ekki djúpan skiln­ing á hlut­verki trúar í menn­ingu og sam­fé­lagi. Úr því þarf að sjálf­sögðu að bæta.

Það er von okkar nú þegar nýtt ár lítur dags­ins ljós, að íslenska umræðan um trú, trú­ar­brögð, kirkju, trú­fé­lög og trú­leysi, taki minni svip af Don­aldi Trump og for­dómum um trú ann­arra og meiri svip af sam­fé­lagi sem metur fram­lag trú­ar­bragða og lífs­skoð­ana í mann­rækt og mann­virð­ingu og tryggir raun­veru­legt trú­frelsi fyrir alla þegna sína. 

Árni Svanur Dan­í­els­son og Kristín Þór­unn Tóm­as­dótt­ir, prestar