Nú er yfir­stand­andi hátíð ljóss og friðar og upp­skeru­há­tíð ofbeld­is­manna. Þolendur og börn eru mörg ein­angruð inni á heim­il­inu með ger­anda sínum og flestir aðrir snúa athygli sinni að sínum bálki. Vinnu­staðir eru margir lok­aðir og fólk fer í frí frá dag­legu amstri. Bjarg­ráðin hverfa og griða­staðir loka. Hætta skap­ast. Þetta er veru­leiki margra yfir hátíð­arnar og lög­reglu­út­köllin eiga eftir að taka mið af því.

Þetta er líka hátíð með­virkn­innar þar sem þolendur kyn­ferð­is­brota liggja undir sleitu­lausu áreiti um að mæta í fjöl­skyldu­veislur þar sem ger­andi þeirra situr prúður og þiggur sáttur synda­af­lausn sína í formi sinnu­leysis fjöld­ans. Ger­enda­með­virknin dillar sér. Afvega­leið­ingin felst í því að áherslan og athyglin er á við­bragð þol­and­ans en ekki brot ger­and­ans. „Æji – amma þín á nú ekki langt eft­ir, það eru nú jól­in, hann er svo góður við for­eldra sína, hún er nú hætt að drekka, ætlar þú ekki að leyfa honum að hitta börnin sín um jól­in? Batn­andi mönnum er best að lifa, það er betra að fyr­ir­gefa, – fyrir þig.“ Okkur er talin trú um að himna­ríki taki ekki á móti heimtu­frekum hryss­um.

Óyrta krafan um flekklausa ásýnd á sam­fé­lags­miðlum er ráð­andi. Gleði­snauða brosið á jóla­mynd­inni er orðið að skil­yrtu við­bragði í hegðun ein­stak­linga sem eru þjak­aðir af und­ir­gefni gagn­vart fölskum lof­orðum hömlu­lausrar ham­ingju og sjúkum sam­an­burði við aðra. Heiður húss­ins er í veði. Öllu er stillt upp. Skað­leg jákvæðni kemur upp í hug­ann og gagn­rýnni hugsun er skipað til náða. Við seljum heim­inum stillu á meðan undir liggur stormur sem án efa leys­ist úr læð­ingi þetta sama kvöld. Þetta er mik­il­feng­leg hátíð með­virkn­innar á mörgum sviðum sem ofbeldi nýtur góðs af.

Skil­grein­ingar á heim­il­is­of­beldi

Mýtan um heim­il­is­of­beldi er mynd af sauð­drukknum karl­manni með til­finn­ingatregðu sem gengur í skrokk á konu sinni fyrir framan börn þeirra sem gráta sáran og biðja pabba að hætta. Ofbeld­is­hegðun er hins­vegar fjöl­breytt­ari og lúm­sk­ari en marga grun­ar. Heim­il­is­of­beldi er einnig kallað ofbeldi í nánum sam­bönd­um. Ofbeldi í nánum sam­böndum vísar til ofbeldis sem ein­stak­lingur verður fyrir af hálfu ein­hvers sem er honum nákom­inn. Þetta getur t.d. verið maki, barn, for­eldri, barns­móð­ir, barns­faðir eða systk­ini. Maki getur átt við núver­andi eða fyrr­ver­andi eig­in­mann/eig­in­konu, kærust­u/kærasta eða sam­búð­ar­að­ila.

Heim­il­is­of­beldi er samt sem áður skil­greint sem kyn­bundið ofbeldi, en það er ofbeldi sem er beint gegn þol­anda vegna kyn­ferðis við­kom­andi eða ofbeldi þar sem yfir­gnæf­andi meiri­hluti þolenda er af til­teknu kyni. Bæði erlend og inn­lend töl­fræði hefur sýnt okkur að konur og börn eru í yfir­gnæf­andi meiri­hluta þolenda og ger­endur eru í yfir­gnæf­andi meiri­hluti karl­menn. Það skal tekið fram að kol­klikk­aðar kuntur og aðrir femínistar komu ekk­ert að gerð þeirrar stað­reynd­ar. Rann­sóknir og töl­fræði bera þar alla sök. Stað­reynda­fælnir eru hvattir til að leita sér upp­ljóm­unar langt frá rými hug­rekkis og radda þolenda. Þið fælið frá og valdið skaða. Geð­þótta­skoð­anir ykkar eru aumk­un­ar­verðar og til marks um að ger­enda­með­virkni er sam­fé­lags­legt mein sem étur gagn­rýna hugsun upp til agna og hrækir henni síðan í átt að þolend­um. Ykkar er einnig skömm­in.

Ólíkar birt­ing­ar­myndir heim­il­is­of­beldis

Heim­il­is­of­beld­i/of­beldi í nánum sam­böndum getur verið lík­am­legt, and­legt, fjár­hags­legt, staf­rænt og kyn­ferð­is­legt. Allt þetta hefur skað­legar afleið­ingar fyrir þol­and­ann og sú alvar­leg­asta er þegar annar aðil­inn myrðir maka sinn. Það hefur gerst oftar en einu sinni á Íslandi. Eft­ir­far­andi dæmi eru rituð til að minna þig á að þú átt betra skil­ið, og er einnig góður leið­ar­vísir sem nákomnir geta haft bak við eyrað ef ykkur grunar að verið sé að beita ein­hvern sem þið þekkið ofbeldi. Heim­il­is­of­beldi er sam­fé­lags­mein sem við upp­rætum ekki nema með því að þekkja það og tala um það. Stofn­anir við­haf­ast ekk­ert ef þær vita ekk­ert. Við erum öll lög­bundnir til­kynn­ing­ar­að­ilar þegar kemur að því að tryggja öryggi barna á sínu eigin heim­ili, óháð því hvar við sjálf búum.

Dæmi um lík­am­legt ofbeldi í nánum sam­bönd­um:

• Þegar ger­andi beitir frels­is­svipt­ingu.
• Þegar ger­andi kemur í veg fyrir nær­ingu, lyfja­tökur eða skerðir svefn.
• Þegar ger­andi sýnir ógn­andi hegð­un, brýtur hluti eða kýlir í veggi.
• Þegar ger­andi meiðir þig með t.d. hnífi, belti, bar­efli eða byssu.
• Þegar ger­andi kýl­ir, lem­ur, bít­ur, klór­ar, slær, hrind­ir, spark­ar, drekkir, kæfir, eða tekur þig kverka­taki.

Dæmi um and­legt ofbeldi í nánum sam­bönd­um:

• ‍Þegar ger­andi upp­nefnir þig og gerir lítið úr þér.
• Þegar ger­andi öskrar á þig og nið­ur­lægir þig vilj­andi fyrir framan aðra.
• Þegar ger­andi ein­angrar þig frá fjöl­skyldu og vin­um.
• Þegar ger­andi segir þér í hverju þú átt að vera eða hvernig þú átt að haga þér.
• Þegar ger­andi notar hegðun þína sem afsökun fyrir ofbeldi eða óheil­brigðri hegð­un, afvega­leiðir stað­reyndir máls og tekur enga ábyrgð.
• Þegar ger­andi sakar þig um fram­hjá­hald og fyllist afbrýði­semi yfir sam­skiptum þínum við annað fólk.
• Þegar ger­andi ofsækir þig.
• Þegar ger­andi hótar að fremja sjálfs­víg til að koma í veg fyrir ákveðna hegð­un, eins og til dæmis að þú slítir sam­band­inu.
• Þegar ger­andi beitir gas­lýs­ingu í sam­skipt­um. Lætur þig efast um upp­lif­anir þínar og til­finn­ingar þannig að þú heldur jafn­vel að þú sért að ímynda þér ofbeldið sem þú verður fyr­ir. Þannig verður auð­veld­ara að stjórna þér og stilla upp sam­kvæmt heims­mynd ger­and­ans.

Fjár­hags­legt ofbeldi í nánum sam­bönd­um:

• Þegar ger­andi meinar þér að vinna.
• Þegar ger­andi tekur launin af þér eða stýrir allri umsýslu pen­inga á heim­il­inu.
• Þegar ger­andi skammtar þér pen­inga.
• Þegar ger­andi skráir skuldir á þig en eignir á sig.
• Þegar ger­andi heldur upp­lýs­ingum um stöðu fjár­mála frá þér og gerir þig þannig fjár­hags­lega háða/n sér.
• Þegar ger­andi ráð­stafar sam­eig­in­legum fjár­munum í hluti og ráð­færir sig ekki við þig. Hér getur verið um að ræða áfeng­i/fíkni­efni eða dýrir mun­ir.

Staf­rænt ofbeldi í nánum sam­bönd­um:

• Þegar ger­andi segir þér til um hvern þú megir og megir ekki ving­ast við á Face­book og öðrum sam­fé­lags­miðl­um.
• Þegar ger­andi sendir þér nei­kvæð, lít­il­lækk­andi og jafn­vel ógn­andi skila­boð.
• Þegar ger­andi not­ast við sam­fé­lags­miðla eða aðrar tækni­lausnir til þess að athuga stöðugt hvað þú ert að gera og með hverj­um.
• Þegar ger­andi stelur eða heimtar að fá lyk­il­orðin þín að t.d. sam­fé­lags­miðl­um.
• Þegar ger­andi sendir enda­laus skila­boð og lætur þér líða eins og þú getir ekki verið án sím­ans af ótta við að vera refs­að.
• Þegar ger­andi lítur reglu­lega í gegnum sím­ann þinn, skoðar mynd­irnar þín­ar, skila­boð sem þú hefur fengið og sím­töl sem þú hefur hringt, jafn­vel þegar þú sérð ekki til.
• Þegar ger­andi notar ein­hvers konar tækni (t.d. GPS í bíl eða á síma) til þess að fylgj­ast með þér
• Þegar ger­andi þyk­ist vera ein­hver annar en hann er á sam­fé­lags­miðlum til þess að fylgj­ast með þér eða spjallar við þig undir gervi prófíl eða prófil ann­arra.

Kyn­ferð­is­legt ofbeldi í nánum sam­bönd­um:

• Þegar ger­andi neyðir eða þvingar þig til kyn­maka.
• Þegar ger­andi suðar og tuðar í þér um kyn­líf.
• Þegar ger­andi beitir lík­am­legu ofbeldi áður, á meðan eða eftir kyn­líf. Stundum rétt­lætir ger­andi ofbeldi út frá BDSM væddri hegðun í kyn­lífi en skeytir engu um þær sam­skipta­reglur og mörk sem þar gilda og eru grunn­stoð.
• Þegar ger­andi ætl­ast til eða neyðir þig til þátt­töku til kyn­ferð­is­legra athafna með öðrum en maka.
• Þegar ger­andi snertir þig kyn­ferð­is­lega eða er með kyn­ferð­is­legar athuga­semdir gegn þínum vilja.
• Þegar ger­andi beitir klám­væddri hegðun í kyn­lífi gegn þínum vilja.
• Þegar ger­andi þvingar þig til að taka þátt í vændi.
• Þegar ger­andi nýtir staf­rænt kyn­ferð­is­legt ofbeldi til að vald­beita þig. Myndefni og annað er oft notað gegn þér þegar þú dirf­ist að vald­efl­ast eða setja mörk.
• Þegar ger­andi notar sið­lausa sam­skipta­tækni (gas­lýs­ing), s.s. upp­lifun þín í kyn­lífi er afvega­leidd og jafn­vel sögð röng.
• Þegar ger­andi notar kúg­un­ar­að­ferð­ir, t.d. að kyn­ferð­is­legt áhuga­leysi þitt end­ur­spegli höfnun í sam­bandi og er það notað gegn þér til að knýja fram kyn­líf.
• Þegar ger­andi sakar þig stans­laust um fram­hjá­hald.
• Þegar ger­andi ber sam­líf ykkar saman við sam­líf ann­arra para til að ná vilja sínum fram..
• Þegar ger­andi notar til­finn­inga­lega fjar­lægð á þann hátt að þú upp­lifir þig til­neydda/n til að stunda kyn­líf til að forð­ast skap­gerð­ar­bresti ger­anda og til að upp­lifa nánd í eigin sam­bandi.

Hann getur ekki hafa gert þetta, hann var svo ljúfur sem barn

Afstaða fólks gegn kyn­bundu ofbeldi á Íslandi hefur lengi verið lýsandi fyrir hug­rænar skekkjur fjöld­ans, sam­kennd­ar­skort og ein­hvern und­ar­legan ótta. Stað­reynda­fælnin er áþreif­an­leg. Athuga­semdir á sam­fé­lags­miðl­um, lög­gjöf, við­horf þeirra sem völdin hafa og við­horf sjálf­skip­aðra sér­fræð­inga eru meið­andi. Með­höndlun brota­þola kyn­ferð­is­of­beldis í rétt­ar­kerf­inu er sið­uðu sam­fé­lagi til skamm­ar. Tíðni kyn­ferð­is­of­beldis á Íslandi er eitt­hvað sem sumir eiga erfitt með að kyngja. Kröf­urnar sem gerðar eru á rétt­læt­is­göngu þolenda eru óraun­hæfar en í sam­ræmi við óþroskaðar óskir og vænt­ingar fólks um fal­legan heim þar sem eng­inn skuggi fell­ur.

Það er flókið og erfitt fyrir for­eldra og aðra ást­vini þegar ein­hver sem þú hefur átt þátt í að ala upp, elskar skil­yrð­is­laust og deilir haf­sjó af fal­legum minn­ingum með, gerir eitt­hvað svo sið­laust og illt að þolend­urnir eru í kjöl­farið verr útsettir en aðrir fyrir ýmsum alvar­legum heilsu­fars­brestum það sem eftir er. Það er vitað mál að sið­ferð­is­legur stigs­munur er á eðli kyn­ferð­is­af­brota en afleið­ing­arnar skerða alltaf lífs­gæði þolenda á ein­hvern hátt, og oft­ast alvar­lega. Sú stað­reynd er óboð­leg og alvar­lega á skjön við lág­marks mann­rétt­indi í sam­fé­lagi sið­aðra manna. Þrátt fyrir það virð­umst við félags­lega sam­þykkja til­vist þess­ara mann­rétt­inda­brota í formi bæði aðgerða- og sinnu­leysis og sendum þolendum þau skila­boð að reynsla þeirra sé óþægi­leg afheyrn­ar, sér­stak­lega um jól­in. Almennt er gerð sú óskráða krafa að þolendur beri harm sinn í hljóði – bognir og beygð­ir, en taki þátt í öllum fagn­aði þessa síð­ustu daga árs. Í þeirri mynd er þetta hátíð veru­leikafirr­ingar með fal­legum dúk á borði.

Óþægi­leiki stað­reynda

Marg­reynd, sann­reynd og gagn­reynd töl­fræði um kyn­bundin ofbeld­is­verk virð­ast alltaf koma illa við þá sem ein­ungis taka mið af eigin hug­myndum við skoð­ana­mótun og einnig þá sem almennt virð­ist vera illa við kon­ur. Í þennan hóp eru líka komnar konur og það er bæði mann­fræði­lega og sál­fræði­lega áhuga­vert að fylgj­ast með hegðun þeirra þegar kemur að með­virkni og vel­vilja í garð ger­anda. Skoð­ana­mótun þeirra virð­ist vera byggð á þeirri ein­földu venju­væddu upp­lifun að hafa séð meinta menn títt í fjöl­miðl­um, hlustað á þá í útvarp­inu eða í hlað­varps­þáttum eða farið á tón­leika með þeim. Þær þekktu mæður þeirra og ömm­ur, og þar af leið­andi á heiður húsa þeirra ekki að hljóta hnekki. Þessir menn kenndu jafn­vel sumum þeirra eða sátu á þingi. Þær eiga góðar minn­ingar um gilda menn og rísa því hnakk­reistar upp á aft­ur­lapp­irn­ar, fullar af heift þegar þessar stúlkur voga sér að skemma heims­mynd þeirra með (að þeirra mati) sein­komnu væli eða kjökri. „Heldur þú að maður hafi farið að grenja í hvert skipti sem ein­hver strauk mér á balli eða reyndi að kom­ast upp á mig?!“ segja þær og reyna þar með að gjald­fella sárs­auka kyn­systra sinna sem stórar við­horfs­breyt­ingar skilja að.

Menn­ing­ar­leg afstæð­is­hyggja hefur kennt mér að hópar gera það sem þeir þurfa að gera til að lifa af í sínu umhverfi hverju sinni. Kannski var á þeirra tíma lífs­björgin að segja sárs­auk­anum að snauta sér. Sögu­legt sam­hengi bankar á dyrnar og minnir okkur á að óskráð og óút­skýr­an­leg rétt­indi eins kyns yfir öðru, þögnin og heiður húsa réðu ríkjum áður. Við vitum hins­vegar í dag að óháð hörku hlýða afleið­ingar áfalla ekki harð­orðri skip­un.

Á sama tíma og þessar ger­enda­með­virku konur styðja sögu­lega úrelt við­horf, er körlum kennt að hraðspóla yfir til­finn­ingar sín­ar, gagn­rýna þá sem dirfast að vald­efl­ast og upp­hefja þar með úrelta ímynd karl­mennsk­unnar þar sem gengið er út frá því að til­finn­ingar og tján­ing sé sam­merkt með gjald­þroti sjálfs­myndar þeirra. Svona eyði­leggur skað­leg karl­mennska strák­ana okkar og blindar bless­aðar kerl­ing­arnar sem virð­ast oft skála grimmt við skriftir á sam­fé­lags­miðl­um. Áfalla­miðuð nálgun fær ekki hljóm­grunn hjá geð­þótta­skoð­unum röklausra og með­virkra sem neita að lifa í oft ljótum heimi. Stað­reynda­fælnin er áþreif­an­leg og Incel-­deild Íslands fagnar ákaft nýjum með­færi­legum með­limum óháð kyni. Það er kannski ein­hver fram­för í heimi sem ávallt sér í gegnum skökk og kynjuð gler­augu.

Það er skrýtin til­finn­ing að búa í landi sem gerir sig út fyrir að vera bæði upp­lýst og laust við skað­lega íhalds­semi en virð­ist á sama tíma eiga erfitt með að sam­þykkja stað­reynd­ir. Um 70% þeirra sem koma á Stíga­mót urðu fyrir kyn­ferð­is­of­beldi á barns­aldri. Fólk er að koma stundum ára­tugum eftir brot. Þessir ein­stak­lingar end­ur­spegla ekki mannýgan múg í mann­orðs­meið­ing­ar­ham sem heimtar ger­endaslauf­un. Þetta fólk er oft of illa far­ið, oftar en ekki af hálfu þeirra sem áttu að vernda það. Þetta eru full­orðnu börnin okk­ar. Ég hélt að óháð öllu værum við alla­vega þjóð sem fylkti sér að baki barna sem beitt hafa verið hinum ófyr­ir­gef­an­lega glæp. Svo virð­ist ekki vera.

Með­virkni í garð ger­enda er skað­leg sál­ar­heill þolenda

Ofbeld­is­hegðun sem hefur fengið að þríf­ast í friði er loks­ins að líta dags­ins ljós. Nýfall­inn dómur Jóns Bald­vins, útvarps­þættir um Skeggja Ásbjarn­ar­son kenn­ara í Laug­ar­nes­skóla, elti­hrella­hegðun Jesú og mislukkuð end­ur­koma Auð­uns inn í íslenskt tón­list­ar­líf virð­ist segja að loks séu ein­hverjar afleið­ingar við slæmri hegðun óháð frægð­ar­stalli eða sann­fær­ing­ar­krafti. Þeir eru ekki ósnert­an­legir leng­ur. Þetta er líka frá­bær tími til að vera ger­andi í bata. Sam­tök eins og Heim­il­is­friður og Taktu skrefið bjóða fram­úr­skar­andi aðstoð þunga­vigt­arfag­fólks, fræðslu og stuðn­ing til þeirra sem vilja hætta að meiða aðra eða hafa áhyggjur af hegðun sinni. Það er samt þetta þrá­láta vanda­mál með að við­ur­kenna sök og sjá alvar­leika afleið­inga hegð­unar sinn­ar. Við þurfum að muna að tak­marka­laus trú á ágæti ein­stak­lings sem hefur sýnt af sér ofbeld­is­hegðun án til­rauna til bata, iðr­unar og bættrar hegð­unar er óraun­hæf vænt­ing. Við erum ekki komin sér­stak­lega langt í breyttu við­horfi þolendum til bata. Við erum jú þjóðin sem, þar til fyrir stuttu, sam­þykkti með bæði aðgerða- og sinnu­leysi að nauðg­anir á Þjóð­há­tíð væru bara óhjá­kvæmi­legur fylgi­fiskur hópa­mynd­unar hér­lend­is.

Fólk er samt farið að rýna í per­sónu­leika­ein­kenni ger­enda og sjá sam­nefn­ara. Það er fagn­að­ar­efni. Við erum farin að kalla hlut­ina réttum nöfnum og erum orðin óhrædd­ari við að setja mörk. Margar konur eru hættar sjúk­legum sam­an­burði og sam­keppni og farnar að berj­ast sam­an. Á sama tíma er ger­enda­með­virknin enn áþreif­an­leg og skað­leg í sam­fé­lagi okk­ar. Geð­læknir hleypur til varna fyrir mis­skilda ást­sjúka menn og minnir almenn­ing á að stúlku­barnið var nú orðið lög­ríða, gam­al­reyndir tón­list­ar­menn taka mynd í kirkju með ofbeld­is­manni til að votta synda­af­lausn og ein­hver Jón Jóns­son úti í bæ ákveður að end­ur­koma manns sem bara mis­skildi ofbeld­is­hegðun sína sé tíma­bær. Þolendur eru ekki fengnir til álits­gjafar varð­andi hvort upp­risa og end­ur­koma ger­enda sé tíma­bær. Við virð­umst ekki einu sinni velta því fyrir okkur hvernig þeim líður með alla þessa umfjöllun sem þær oft og tíðum neyð­ast til að taka þátt í til að vara aðrar við. Ekki er dóms­kerfið að standa vörð um þessar stúlkur eða full­orðnu börnin okkar sem leita nú í auknum mæli til Stíga­móta.

Til ykkar sem hafa upp­lifað heim­il­is­of­beldi og/eða kyn­ferð­is­of­beldi og kvíðið til­ætl­un­ar­semi náinna ætt­ingja um jólin

Ykkur ber engin skylda til að sækja þessi jóla­boð eða nýárs­fögn­uði þótt amma sé á loka­metr­unum eða mamma verði ann­ars sár. Þetta eru bara nokkrir dagar á ári. Hægt er að rækta tengsl alla daga árs­ins og það er alltaf hægt að sjóða hangi­kjöt­skepp. Ef fólk hefur ekki stað­fest til­vist sárs­auka ykkar eða stað­reynd brota ykkar er kom­inn tími til að skoða umhverfið og við­ur­kenna hverjir eru nær­andi, hverjir eru sær­andi og hverjir eru tæm­andi - og raða upp á nýtt. Rétt­lát rým­is­ósk ykkar fyrir bata fer ekki vel í þá sem hafa hagn­ast á því að eiga ótak­markað aðgengi að ykk­ur. Setjið þetta fólk í frí. Það má nefni­lega alltaf taka sér frí frá fólki óháð blóð­tengsl­um, sam­eig­in­legri sögu eða afmæl­is­há­tíð frels­is­hetju synd­ara.

Margs­konar skerð­ing á lífs­gæðum og geð­heilsu fylgir því að verða fyrir heim­il­is­of­beldi og/eða kyn­ferð­is­of­beldi. Glassúr, glimmer og ger­enda­með­virkni getur aukið á þessa van­líðan þolenda. Þetta er ekki endi­lega tím­inn til að fyr­ir­gefa sið­leysi og brot, bara af því að það eru jól­in. Sumt er ekki hægt að fyr­ir­gefa. Það þarf ekki að fyr­ir­gefa. Bati þinn byggir ekki á fyr­ir­gefn­ingu synda ann­arra. Þú ert ekki Jesú­barn­ið. Þú ert mann­eskja sem hefur hlotið skaða í grimmum heimi. Bibl­íu­væddar dyggðir eiga ekki að stýra bata­sögu þolenda.

Jól­unum fylgir oft sú óyrta krafa að allar deilur og öll heims­ins mál séu sett í jóla­pakk­ann sem eng­inn opn­ar, innst undir tréð. Það er ekki rök­rétt né hollt og tak­markar sam­kennd gagn­vart náunga okk­ar. Það verður maki lam­inn um jól­in, það verður barn beitt ofbeldi og ein­hverjum verður nauðg­að. Í stað þess að rækta veru­leikafirr­ingu um jólin og snúa blindu auga í átt að ógn og órétt­læti, verðum við að halda áfram að tala um ofbeldi því það fer ekki í jóla­frí. Aukin sam­fé­lags­leg vit­und um eðli og afleið­ingar ofbeldis og for­varnir á alltaf erindi í umræð­una, alla daga. Afmælispartý Jesús Krists og staur­blind fjöl­skyldu­holl­usta skyldu ekki fá færi á því að kæfa stað­reyndir með hátíð­legum blæ, eilífum anda og amen. Dagar líða, þessir líka. Sárs­auki þinn þarf pláss og rétt­lát reiði þín líka. Farðu vel með þig þessa dag­ana og settu geð­heil­brigði þitt í for­gang. Þín bata­saga er það sem skiptir máli, ekki fýla ann­ara yfir því að þú setur mörk.

Höf­undur er ráð­gjafi hjá Stíga­mót­um.